Errepresioa

• Etxean lapurretan

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Aita preso egon zela etxera etorri eta gero jakin zuten. Amama etxean utzi zuten Ondarrutik alde egin zutenean, izebaren zaintzapean. Izebak Itziarrera eraman zuen amama. Izeba Ondarrura itzuli zenean, etxea zabalik eta hutsik topatu zuen.

• Etxerako altzari berriak Azpeititik

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Izeba Isabelek altzariak ekarri zituen Ondarruko etxerako neskame egon zen lekutik, Azpeititik. Bere koltxoia beste etxe bateko balkoi batean ikusi zuen.

• Kartzelaratu zituzten emakumeak

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Nazionalak sartu zirenean, emakume batzuk kartzelara eraman zituzten, lehenengo herrikora. Izenak ematen ditu. Isabel izeneko bat haurdun zegoen eta hura kartzelatik gurutze gorrira eraman zuten. Kofradia zaharra soldaduz beteta egoten zen. Alemaniar injeniari bat etxean eduki zuten, Martin Campos alkateak bidalita.

• Preso bati jatekoa eramatera

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Isabeli jatekoa eramatera joaten zen egunero hiru-lau aldiz gurutze gorrira. Italiar ofizial batekin topo egiten zuen egunero eta gau batzuetan autoz eraman zuen Rosario gurutze gorriraino. Isabelen erditzean egon zen.

• Herriko kartzelatik Donostiara ume eta guzti

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Erditu ostean, Isabel eta beste emakume batzuk kartzelara eraman zituzten. Ume txiki eta guzti joan zen Isabel. Gainontzeko seme-alabak herritarrek hartu zituzten etxean. Kukurruku eztula harrapatu zuten.

• Saturrarango kartzelara jatekoa eramatera

  Sorkunde () Ondarroa

  Benantzi Saturrarango kartzelan egon zen hiru urtez eta irten zenean, lagun bat eta ahizpa neskame zituenez, haiei bisita egitera joan zen. Sorkunde kartzelara joaten zen eguenetan Benantziri jatekoa eramatera eta ama igandeetan. Gogoan du Benantzirekin paseoan ibili izana ere.

• Saturrarango kartzelan ume asko hiltzen zen

  Sorkunde () Ondarroa

  Saturrarango kartzelan ume asko hiltzen ziren, hilkutxa zuria ateratzen zutenean jakiten zuten. Mutrikun lurperatzen zituzten. Anekdota bat kontatzen du, Benantzirentzako zen gaztaia jan zuenekoa.

• Arana Goiriren alarguna kartzelan

  Itziar Goiri Tribis-Arrospe (1938) Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

  Espainiako Gerra Zibilean Bilboko Maria Muñoz kaleko kartzelan egon zen Itziarren ama. Seme jaioberriarekin eraman zuten bertara. Han Sabino Arana Goiriren alarguna, Nikole Atxikallende, ere egon zen. Itziarren amak esan zion ez esateko Arana Goiriren alarguna zenik, bigarren senarraren alarguna zela baizik; izan ere, bigarrenetaz ezkondu zen.

• Ikurrina zinturoian zeramatelako hil

  Maddi Garmendia Lopetegi (1929) Lezo

  Aita Jaizkibel aldean ibili zen armada errepublikanoari laguntzen. Hiru lagun hil omen zituzten frankistek, gerrikoan ikurrina eramateagatik. Bere familia baserritik Donibanera jaitsi zen fronteak iraun zuen garaian, eta bitartean beste familia batek okupatu zuen beren baserria.

• "Trabajadoreak" baserrian

  Maddi Garmendia Lopetegi (1929) Lezo

  Gogoan du Jaizkibelgo bidea egiten ari ziren "trabajadoreak" (Langileen Batailoiak) baserrian egon zirela, eta musika jotzen eta kantari jarduten zutela. Haiei entzuteko irrikatan egoten ziren. Txekorra harrapatu zutela ere entzuna du.

• Eskolan neska artean; Espainiako bandera lepoan hartuta

  Jose Angel Mendia Dilla (1926) Gernika-Lumo

  Amak ematen zizkionez eskolak, beti egoten zen neskatila artean. Eskolara inspektorea joaten zenean, jai izaten zuen Jose Angelek. Gerra sasoian, Otxandion egon zen osabarenean, eta han joan zen lehenengo aldiz mutilekin eskolara. Igandero mezara joaten ziren eskolatik; behin, Alfredo Donado maisuak Espainiako bandera eramateko eskatu zion eta zer egiten zuen jakin barik kasu egin zion. Atentzioa deitu zioten eta gerora ez zuen gehiago eraman. Txapel gorriarekin joaten ziren eskolara.

• Hendaiar neska gazte batek austriar soldadu bati desertatzen lagundu zion

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Austriako eta Poloniako soldaduei antzematen omen zitzaien ez zirela alemaniarrak, aurpegiko tristuragatik. Haietako batek hegoaldera pasatzeko laguntza eskatu zion Extefanaren lagun bati. Hark arropak beltzez tintatu zizkion eta hegoaldera pasatzen lagundu zion. Neska hura salatu egin zuten, eta alemanek galdezkatua izan zen, baina ez zioten zigorrik ezarri.

• Aita gerran ibilia

  Maria Luisa Sancho Olareaga (1929) Tolosa

  Pasaian jaio, eta bi urterekin Tolosara amaren jaiotetxera eman zuten. Gerra denboran, ama baserrira bueltatu zen aita errepublikanoekin zelako. Aita atxilotu egin zuten Santanderreko bidean, eta Gasteizen bi urte egin zituen preso.

• Anaiak soldadu II: haietako bat libratzeko legea

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Anaietako bat libratzeko aukera izan zuten. Joxe anaia ekarri zuten etxera, ondoezik zegoelako Valladoliden. Aita ere joan zen hara, albaitariak gomendatuta. Anaiari txapa-fabrikara bila joan zitzaion Guardia Zibila, desertoretzat salatuta. Aitak ez zuen jakin nahi zein zen salatzailea.

• Anaiak soldadu III: promesa Santo Kristori

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Beste anaia bat ere soldadu eraman zuten. Egurra txikitzen ibiltzen zen, eta Atotxako ospitalean egon zen, eskuan min hartuta. Bisitan joan zen Dolores, eta soldadu zaurituak ikusita, ikaratu egin zen. Santo Kristori eskatu zion anaiak ondo bueltatzeko; egunero seietako mezara joaten zen. Bide txarrak.

• Gerran hil zituzten karlistak

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Gerra Lezon. Bizilagunei gertatu zitzaiena: bi karlista eraman zituzten, eta aguazila, eta denak hil. Abertzale asko kartzelan, Juanito Berasarte tartean.

• Gerrako presoak Jaizkibelen lanean

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Gerrako presoak Jaizkibelen lanean. Beraiek arropa garbitzen zieten batzuei. Barrakoiak. Bizkaitar asko.

• Osaba Martxiel kartzelara Franco zetorren bakoitzean

  Martxiel Garmendia Legorburu (1926) Lezo

  Osaba Martxiel kartzelara eraman ohi zuten Franco Donostiara etortzen zen bakoitzean. Horregatik, Tarragonara joan zen bizitzera. Errepublikanoa zen. Gizon ona eta dotorea ei zen.

• Baserri bateko hiru kide hil soldadu frankistek

  Gregorio Arruti Legorburu (1927) Lezo

  Baserri bateko hiru kide garbitu zituzten soldadu frankistek, batek gerrikoan lauburua zeramalako edo. Baserritik ia irten gabeko jendea zen.

• "Trabajadoreak" sagardotegian lotan

  Gregorio Arruti Legorburu (1927) Lezo

  Langileen Batailoietako 175 preso ("trabajadoreak") egon ziren lotan luzaroan sagardotegian. Goizero, formatu eta Jaizkibelgo errepidea egitera joaten ziren.