Errepresioa
-
Gerra garaia
Asuncion Razkin Imaz (1926) Etxarri Aranatz
Etxarrira ez zen gerra ailegatu, baina mugimendukoen kuartela egon zen, eta soldaduak etortzen ziren eskopetekin. Emakume batzuei ilea moztu zieten, eta gizon batzuk Urbasa aldera eraman zituzten. Andre asko senarrik gabe geratu ziren.
-
Gerra Zibila Etxarrin
Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz
Gerra Zibilak Etxarrin giro ezin txarragoa jarri omen zuen. Ezin ikusiak eta mendekuak ugariak izan omen ziren. Halako herri txikia izanik ere 13 bat fusilamendu izan omen zirela adierazten du. Horietako bi kontatzen ditu, Altsasuko Barberito izenaz ezagutzen zutenarena eta basoan lanean ari zen mutil batena, Murillo izeneko harroputz baten mendeku ergela (zergatia kontatzen du). Emakume batzuei ilea moztu ere egin zieten. Erreketeek bere etxe ondoko Maritxu izeneko emakumeari nola moztu zioten deskribatzen du.
-
Anaia fusilatu zuten
Jesus Amado Larraza Lizarraga (1918) Etxarri Aranatz
Amadok semea eta ilobak kartzelan eduki ditu, baina ez da ongi oroitzen. Bai ordea gogoan du anaia fusilatu zutenekoa. Anaia libre bezala utzi zuten kontzentrazio eremu batetik. Etxera itzuli beharrean Frantziara pasatzen saiatu zen, eta harrapatu zuten. Ondarretako kartzelan sartu zuten. Amadok astero egiten omen zion bisita. Gerra ondotik, gauzak okertu eta fusilatu zuten. Zeukaten Citroen kotxe batean nola ekarri zuten Etxegaratetik gogoratzen du. Iruñean lurperatu zuten.
-
Fusilamentuak
Manuel Mundiñano Ezkutari (1918) Etxarri Aranatz
Gauza gutxirengatik fusilatzen omen zen jendea. Bere anaia eta beste batzuk, lanean sartzeko UGTn izena eman zutelako fusilatu nahi izan zituztela dio. Herriko jauntxoa zen Gayarre botikariari esker ez omen zituzten fusilatu. Leizean ere ba omen dira asko bertan botatakoak.
-
Emakumeei ilea moztu
Manuel Mundiñano Ezkutari (1918) Etxarri Aranatz
Gerra ondotik emakumeei ere ilea mozten zieten. Izen batzuk ematen ditu.
-
Kartzelatik bueltan
Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar
Benigno Bascaran eta Eibartar sozialistak kartzelatik irten zirenean herrian egindako ongi etorria kontatzen du Aurorak.
-
Gerraosteko errepresioa
Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar
Sendatu eta lanean eta politikan sartu zen berriro Benigno Bascaran. 1950ean atxilotu egin zuten eta Martutenen zazpi hilabete pasa zituen. Irunera eraman zituzten lehenengo eta aitak bertan bizi izandako anekdota bat kontatzen du Aurorak.
-
Gerra garaiko errepresioa
Antonia Mendiola Larrañaga (1921) Etxarri Aranatz
Herritik mutil asko joan ziren gerrara, eta jende asko hil zen. Arbizuar bat hil zuten. Bere ahizparen nobioa ere hil egin zuten. Kartzela ere sartu zituzten batzuk. Emakumeei ilea moztu zieten.
-
Gerra garaiko kontuak II
Antonia Mendiola Larrañaga (1921) Etxarri Aranatz
Garai hartan manifestazioak egiten ziren, eta behartuta joaten ziren. Kartzelara sartu zituzten; guztiak hil zituzten ondoren, zazpi edo zortzi gizon.
-
Gerra garaiko heriotzak
Antonia Mendiola Larrañaga (1921) Etxarri Aranatz
Jendea hil eta bide bazterretan uzten zuten. Errepublikaren denboran alkate izandakoa eta maistra bat hil zituzten. Lehenengo atxilotu egin zituzten, ez zituzten hil nahi, baina behartu egin zieten.
-
Kartzelan gerraostean
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar
Gerra bukatu eta kartzelan sartu zuten Gasparren batailoia. Komandantea hil zuten, baina beste guztiak bizirik irten ziren. Kargu altuko gizon asko kartzelatu zituzten.
-
Kartzelan konforme
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar
Kartzelan egon zenean gipuzkoarrekin egon zen. Eibartar asko zeuden beraiekin. Kartzelan ongi jaten zuela eta gustura egoten zela kontatzen du Gasparrek.
-
Fusilatutako herritarrak
Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona
Alkatea hil egin zuten, nazionalista, eta alkate karlista jarri. 16-17 urteko mutila, txistularia, hil zuten, euskal kantak jotzen zituelako. Eliza nazionalen alde zegoen, eta haiek esaten zutena egiatzat zuten. Arin apaiza ere hil zuten, Ararsaten. Isildu, beste erremediorik ez.
-
Gerra Aiara iritsi zeneko oroitzapen tristeak
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gerra hasieran, ez zuten beldurrik pasa; gerora, ordea, bai. Nazionalak Aian sartu zirenean, Aiako udaletxeko idazkaria jipoitu zuten; gazte batzuk kanposantuan hil zituzten.
-
Apaizaren nahigabea
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gerra Aiara iritsi zenean, 4 apaiz fusilatu nahi izan zituzten; egun bat barkatu zieten azkenean, baina apaizetako bat hil egin zen nahigabeak eta kezkak jota.
-
Kontrako bandoetan egon arren, lagun
Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil
Herriko Xapaterori buruz hitz egiten dute: ezkerrekoa zen eta oso lagun zuen eskuineko apaiz militarra; gerran elkarri lagundu zioten, biak bizirik ateratzeko. Elkar salbatzeko egindakoak kontatzen ditu Teodorok. Garai hartan, Oria "Rusia pequeña" zen.
-
Batzuek salatu eta besteak fusilatu
Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil
Gerra garaian fusilatu zituzten gazteak izendatzen dituzte. Herriko jendeak salatu zituen gazte haiek.
-
Herrian geratutako emakumeak bidali egiten zituzten
Juanito Arrieta (1905) Elgoibar
Herrian geratzen ziren emakumeak bidali egiten zituzten euren umeekin batera; izan ere, senarra non zegoen galdetu eta ezin zuten erantzun. Trenbidetik Maltzaga aldera joaten ziren.
-
Gerra zibileko oroitzapenak
Maria Sukia Nazabal (1923) Pedro Sukia Nazabal (1929) Ordizia
Gerra zibila gutxi gogoratzen dute. Franco Ordiziatik pasatzen zeneko anekdotak kontatzen ditu. Bonbardaketak izaten ziren bitartean, nola ezkutatzen ziren azaltzen dute. Ordiziako fusilatuak aipatzen dituzte.
-
Gerrako kartzelak eta zigorrak
Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia
Gerra garaian, Ordiziako alkate izandakoa kartzelan egon zen denbora askoan. Joseba Rezolari hiru heriotza-zigor jarri zizkioten, baina ez zuten hil azkenean.