Errepresioa

• Gerrako fusilamenduak

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  Patxiren emaztearen anaia fusilatu egin zuten gerra garaian, nazionalista izateagatik. Erreketeak txapel gorriarekin ibiltzen ziren.

• Gerran koinatua fusilatu zuten

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  Gerra garaian, Patxiren familia Ordizian gelditu zen, baina ez zieten ezer egin. Emaztearen anaia, ordea, 19 urte zituela, atxilotu egin zuten beste 3 lagunekin batera; handik 8 egunera, laurak fusilatu egin zituzten.

• Anaia hil frankistek

  Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

  Frankistek, herrira sartu zirenean, Joxe anaia hil zuten. PNVkoa eta dantzaria izatea haren erru bakarra. Familiak asko sufritu zuen gero ere.

• Lau gazte ordiziar fusilatu Etxarrin

  Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

  Ahizpei kargu hartzen zieten, anaiagatik lutoz jantzita zihoazelako. Lau ordiziar fusilatu zituzten Etxarri Aranatzera eramanda. Aitak militarrei baimena eskatu zien eta herrira ekarri zituen gorpuak. Geroago, hilerrian lurperatu zituzten.

• Agur faxista egitera behartuta

  Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

  Aita karlista zen. Militarrekin gurutzatutakoan eskua jaso behar izaten zen (agur faxista); nola behartu zituzten behin bere bi ahizpak.

• 12 urterekin, gerra hasi eta Bilbora

  Klara Urbieta Albizu (1924) Zumaia

  12 urterekin, gerra hasi zen eta eskola utzi eta Bilbora joan behar izan zuten. Herritik bidali zituzten, eta lagun batzuen etxean egon ziren. Tropak sartu zirenekoa eta aita preso hartu zutenekoa azaltzen ditu.

• Hauteskundeetako gorabeherak

  Antonia Madariaga Agirre (1914) Mallabia

  Garai batean, hauteskundeetan zer gertatzen zen. Etxe-jabeek botoa erosten zieten baserritarrei.

• Soldaduak etxez etxe jende bila

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Soldaduak Aztiriara joan ziren gerra garaian, eta han 6 seme-alaba zituen alarguna eraman nahi izan zuten. Baina, azkenean, haren egoeraz errukitu eta utzi egin zuten. Beste zenbait baserritan, ordea, emakumeak eraman egin zituzten.

• Ormaiztegitik alde egin behar

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Gerra sortu zenean, bakarren bat atxilotu zuten, baina Azpeitiko hotel batean eduki zuten preso. Gerra hasieran zergatik erabaki zuten etxetik alde egitea azaltzen du. Abereak saldu zituzten, eta Aizarnazabala joan ziren lehenengo; mutilak, ordea, frontera; eta aitona beste alaba baten etxera. Beraiek, geroago, Sestaora joan ziren; eta Bilbo hartu zutenean, Santander aldera joan behar izan zuten.

• Senideak kartzelan

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Ama bi aldiz eraman zuten kartzelara. Behin ama, izeba eta lehengusua eraman zituzten Tolosako kartzelara. Kartzelan, Errusiar batzuk ezagutu zituzten, eta haiekin izandako elkarrizketa kontatzen du. Lehengusina azkar samar geratu zen aske, baina ama eta izeba Donostiara eraman zituzten geroago. Maiatzetik Gabonak arte egon ziren kartzelan, baldintza txar samarretan. Kartzelara gutunak idaztean, zentsura pasatzeko, "La tía Brígida" deitzen zioten gerrako bandoetako bati.

• Zergatik kartzelan

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Ama, izeba eta lehengusua kartzelan zergatik egon ziren azaltzen du. Komeria handiak izan zituzten garai hartan.

• Anaia 6 urte etxetik kanpo

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Anaiak 6 urte egin zituen etxera etorri gabe, udaletxeko idazkariak ez zuelako nahi baimenik eman hura armadara pasa zedin, horrela etxera etorri ahal izateko noizean behin. Anaia Galizian eta Andaluzian ibili zen lanean "Batallón de Trabajadores-en".

• Soldaduei laguntzera derrigortuta

  Elias Arriola Ostolaza (1930) Mendaro

  Soldaduek Eliasen aita eta inguruko baserrietakoak materiala eramatera derrigortzen zituzten. Ez omen zen ezetz esaterik. Mendaron herritar batzuk arrazoi jakinik gabe hil zituztela kontatzen du. Beldur handia zuten. Arno aldean jendea ezkutatu omen zen.

• Bi mutil fusilatu gerra denboran

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Soldaduak etorri zirenean, haien kantak ikasi zituzten. Udan etortzen ziren familia oneko bi mutil fusilatu egin zituzten gerra denboran, Santa Barbaran. Anaia bat 18 urterekin joan zen gerrara; azkenekoak izan ziren. La Quinta del Biberón esaten zitzaien.

• Emakumeei ilea moztu zieten zigor gisa

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Gerran, bonbak bota zituzten Mutiloan. Zenbait lekutan, emakumeei ilea moztu zieten, zigor gisa. Ilea moztu ostean, batzuei galipota bota zieten buruan.

• Kartzelako bizi-baldintza negargarriak

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  Gerra garaian, kartzelan egon zen jendea baldintza negargarrietan bizi zen. Remeren senarra preso egon zen, eta hark bizitakoak kontatzen ditu.

• San Cristobaletik ihes egin ala ez?

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  "La fuga de San Cristobal": Remeren senarra han zen, eta berak ere ihes egiteko asmoa zuen, baina ez joateko aholkatu zioten. Azkenean, geratzea erabaki zuen; ihes egin zuten guztiak harrapatu eta hil egin zituzten.

• Antonio... eta abizena entzuteko beldurra

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  Gerra garaian, Remeren senarra kartzelan egon zen. Guardia zibilak gauero ibiltzen ziren begira; noizean behin, preso bat hartu eta fusilatu egiten zuten. Behin, aita-seme batzuk kartzelan egon, eta semea fusilatu zutenekoa kontatzen du.

• Kolikoak izateagatik, tuberkulosoen gelara

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  Gerra garaian, Remeren senarra atxilotu egin zuten. Izan ere, senarra batzokian ibiltzen zen: Euskadiko dirua Bilboko bankura eraman zuten, eta salatu egin zuten. Kartzelan zegoela, koliko izugarriak izaten zituen; behin, oinazearen oinazez, behin ezin izan zuen jaiki, eta tuberkulosoak zeuden gelara eraman zuten. Zorionez, ez zen kutsatu. Handik urte batzuetara, giltzurruna kendu zioten.

• Familia sakabanatuta

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Janaririk ez zegoenez, emakumeak, zaharrak eta umeak itsasontzian apuntatzeko eskatzen zuten. Gurasoak ezik beste guztiak han joan ziren. Bi anaiek Frantziara pasatzea lortu zuten. Beste bat, ordea, harrapatu eta "Batallón de Trabajadoresen" sartu zuten.