Errepresioa

• Kontrako bandoetan egon arren, lagun

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Herriko Xapaterori buruz hitz egiten dute: ezkerrekoa zen eta oso lagun zuen eskuineko apaiz militarra; gerran elkarri lagundu zioten, biak bizirik ateratzeko. Elkar salbatzeko egindakoak kontatzen ditu Teodorok. Garai hartan, Oria "Rusia pequeña" zen.

• Batzuek salatu eta besteak fusilatu

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra garaian fusilatu zituzten gazteak izendatzen dituzte. Herriko jendeak salatu zituen gazte haiek.

• Herrian geratutako emakumeak bidali egiten zituzten

  Juanito Arrieta (1905) Elgoibar

  Herrian geratzen ziren emakumeak bidali egiten zituzten euren umeekin batera; izan ere, senarra non zegoen galdetu eta ezin zuten erantzun. Trenbidetik Maltzaga aldera joaten ziren.

• Gerra zibileko oroitzapenak

  Maria Sukia Nazabal (1923) Pedro Sukia Nazabal (1929) Ordizia

  Gerra zibila gutxi gogoratzen dute. Franco Ordiziatik pasatzen zeneko anekdotak kontatzen ditu. Bonbardaketak izaten ziren bitartean, nola ezkutatzen ziren azaltzen dute. Ordiziako fusilatuak aipatzen dituzte.

• Gerrako kartzelak eta zigorrak

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  Gerra garaian, Ordiziako alkate izandakoa kartzelan egon zen denbora askoan. Joseba Rezolari hiru heriotza-zigor jarri zizkioten, baina ez zuten hil azkenean.

• Errizino-olioa eta ilea moztu zigor gisa

  Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia

  Errizino-olioa edanaraztea eta ilea moztea izan ohi zen emakumeen aurkako zigorra. Jende asko fusilatu zuten, gehiago Beasainen Ordizian baino. Tartean bere bi lagun, Eli Gallastegiren jarraitzaileak.

• Elizkoiak izateak eta aita karlista izateak salbatu zituen

  Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia

  Komandantziara aurkeztu behar izan zuten Ordizian. Baina aita karlista zutenez, eta dentista, ez ziren hain gogorrak izan eurekin. Gainera, elizkoiak ziren, beren lagun karlistak bezalaxe, eta horrek ere lagundu zien.

• Ilea moztu ziotenean, inpresioarekin hil zen neskaren kasua

  Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia

  Eluren hainbat laguni moztu zioten ilea. Horietako bat hil egin zen inpresioarekin. Neska zoragarria eta abertzalea ei zen. Berak ez omen zuen hartuko olioa inondik ere.

• Gerrako fusilamenduak

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  Patxiren emaztearen anaia fusilatu egin zuten gerra garaian, nazionalista izateagatik. Erreketeak txapel gorriarekin ibiltzen ziren.

• Gerran koinatua fusilatu zuten

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  Gerra garaian, Patxiren familia Ordizian gelditu zen, baina ez zieten ezer egin. Emaztearen anaia, ordea, 19 urte zituela, atxilotu egin zuten beste 3 lagunekin batera; handik 8 egunera, laurak fusilatu egin zituzten.

• Anaia hil frankistek

  Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

  Frankistek, herrira sartu zirenean, Joxe anaia hil zuten. PNVkoa eta dantzaria izatea haren erru bakarra. Familiak asko sufritu zuen gero ere.

• Lau gazte ordiziar fusilatu Etxarrin

  Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

  Ahizpei kargu hartzen zieten, anaiagatik lutoz jantzita zihoazelako. Lau ordiziar fusilatu zituzten Etxarri Aranatzera eramanda. Aitak militarrei baimena eskatu zien eta herrira ekarri zituen gorpuak. Geroago, hilerrian lurperatu zituzten.

• Agur faxista egitera behartuta

  Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

  Aita karlista zen. Militarrekin gurutzatutakoan eskua jaso behar izaten zen (agur faxista); nola behartu zituzten behin bere bi ahizpak.

• 12 urterekin, gerra hasi eta Bilbora

  Klara Urbieta Albizu (1924) Zumaia

  12 urterekin, gerra hasi zen eta eskola utzi eta Bilbora joan behar izan zuten. Herritik bidali zituzten, eta lagun batzuen etxean egon ziren. Tropak sartu zirenekoa eta aita preso hartu zutenekoa azaltzen ditu.

• Hauteskundeetako gorabeherak

  Antonia Madariaga Agirre (1914) Mallabia

  Garai batean, hauteskundeetan zer gertatzen zen. Etxe-jabeek botoa erosten zieten baserritarrei.

• Soldaduak etxez etxe jende bila

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Soldaduak Aztiriara joan ziren gerra garaian, eta han 6 seme-alaba zituen alarguna eraman nahi izan zuten. Baina, azkenean, haren egoeraz errukitu eta utzi egin zuten. Beste zenbait baserritan, ordea, emakumeak eraman egin zituzten.

• Ormaiztegitik alde egin behar

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Gerra sortu zenean, bakarren bat atxilotu zuten, baina Azpeitiko hotel batean eduki zuten preso. Gerra hasieran zergatik erabaki zuten etxetik alde egitea azaltzen du. Abereak saldu zituzten, eta Aizarnazabala joan ziren lehenengo; mutilak, ordea, frontera; eta aitona beste alaba baten etxera. Beraiek, geroago, Sestaora joan ziren; eta Bilbo hartu zutenean, Santander aldera joan behar izan zuten.

• Senideak kartzelan

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Ama bi aldiz eraman zuten kartzelara. Behin ama, izeba eta lehengusua eraman zituzten Tolosako kartzelara. Kartzelan, Errusiar batzuk ezagutu zituzten, eta haiekin izandako elkarrizketa kontatzen du. Lehengusina azkar samar geratu zen aske, baina ama eta izeba Donostiara eraman zituzten geroago. Maiatzetik Gabonak arte egon ziren kartzelan, baldintza txar samarretan. Kartzelara gutunak idaztean, zentsura pasatzeko, "La tía Brígida" deitzen zioten gerrako bandoetako bati.

• Zergatik kartzelan

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Ama, izeba eta lehengusua kartzelan zergatik egon ziren azaltzen du. Komeria handiak izan zituzten garai hartan.

• Anaia 6 urte etxetik kanpo

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Anaiak 6 urte egin zituen etxera etorri gabe, udaletxeko idazkariak ez zuelako nahi baimenik eman hura armadara pasa zedin, horrela etxera etorri ahal izateko noizean behin. Anaia Galizian eta Andaluzian ibili zen lanean "Batallón de Trabajadores-en".