Errepresioa

• Ondasunak eta bizia salbatzeko egin beharrekoa

  Migel Irazusta Larrea (1930) Andoain

  Andoainen hiru bonba bota zituztenean, non erori ziren aipatzen du. Beraiek orduan Urnietan zeuden, eta Andoaindik Joxe Goya joan zen gurasoei abisatzera etxeak lapurtzen ari zirela. Gurasoak Andoainera itzuli ziren, beraien ondasunak babestera. Handik gutxira, soldadu batzuk etorri ziren etxera gurasoen bila, baina ordurako irtenak ziren haiek; ordutik gordeta ibili behar izan zuten soldaduek harrapa ez zitzaten. Gerran Andoainen hil zituzten gizonek ez zuten inongo errurik.

• Aita kartzelan

  Edurne Bengoa Clemencot (1931) Gernika-Lumo

  Gerra Zibilean Santanderrera joan ziren ebakuatuta. Aita, ostera, kartzelara sartu zuten gorria zela-eta. Etxera itzuli zenean ilea moztuta bueltatu zen.

• Anaien ibilerak gerra garaian

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Gerra garaian enpresak militarizatu egin zituzten. Anaien ibilerak. Andoainen hil zuten gizona. Belabietako borroka. Anaia batek zazpi urte egin zituen langile batailoietan eta denbora horretan ez zuten ikusi. Gero Irunera eraman zuten, eta sukaldari jarri zuten. Hantxe bilatu zuen bikotekidea ere. Anaiaren emazteari buruzkoak: arrautzak saltzera joaten zen.

• Aita atxilotuta eraman

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Gerra denborako oroitzapenak. Aita atxilotuta eraman zuten, bizilagun batek salatuta.

• Etxera buelta

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen aitak gutunak idazten zituen, eta Gurutze Gorriaren bitartekaritzaz bueltatu ziren Frantziatik Andoainera ama eta lau anai-arrebak. Trenez iritsi eta aita ikusi zueneko oroitzapena. Herrira bueltatu zirenean, ezer gabe utzi zituztela jabetu ziren.

• Aitaren kartzelaldia

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen aitarekin batera kartzelan egon ziren andoaindarrak: Pedro Arregi, Fidel Arrieta eta Felix Balastrain. Laurak egon ziren kartzelan eta Langileen Batailoietan. Burgosko penalean, Santoñan eta Donostiako Ondarretan egon zen preso Mirenen aita. Asuako abokatu batek atera zuen espetxetik.

• Francoren bisitak

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Pena du etxean gaztelaniaz hitz egiten zutelako. Aita Asuatik Andoainera bizitzera joan zenean, euskaraz hitz egiten zuen. Gero, ordea, jazarpen handia egon zen, eta gaztelaniaz hitz egiten hasi zen. Francoren bisitaren bat izaten zen bakoitzean Mirenen aita eta beste bost gizon kartzelan sartzen zituzten.

• Zorriz beteta itzuli zen aita

  Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

  Atxilotuta egon ondoren, zorriz beteta itzuli zen aita etxera. Harrezkero, arrantzan jarraitu zuen.

• Nebak kontzentrazio-esparruan

  Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

  Neba zaharrak kontzentrazio-esparruan egon ziren.

• Aita karlista

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Herrian karlistek agintzen zuten. Aita ere karlista zuen. Orduan esaten zutenez, familia onenak karlistak ziren. Tropek alde egin zutenean, aita etxera itzuli zen. Beste norbaiten salaketaren beldur izaten ziren. Tolosan 12 hil zituzten.

• Gerrako kaboa eta langileen batailoia

  Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

  Gerran, kabo batek lagundu egiten zien, janaria ematen baitzien. Aita zauritu egin zuten gerran. Langileen batailoiak hainbat obra egin zituzten Lezo inguruan.

• Gerrako bidegabekeria ulergaitzak

  Erramun Salaberria Lopetegi (1927) Lezo

  Gerran ama bat eta haren hiru seme fusilatu zituzten, ikurrina zeramalako.

• Frankistak sartu osteko errepresioa

  Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

  Jende asko sartu zuten kartzelan, baina ez ei zuten inor hil. Elgetan, ostera, bai.

• Aita zinegotzi jeltzalea

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Aita zinegotzia zen, jeltzalea, gerra hasi zenean. Lizarrako bilkura. 100.000 pezetako isuna. Aitak karlista bati lagundu zion eta mojak izan zituzten ezkutatuta etxean. Artxandan hil zuten aita.

• Aita zergatik joan zen frontera; amaren jarrera

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Aita batzokiko arduradunetakoa zen. Pilota-partidak, taberna eta pospolinen dantzak. Gazteak bakarrik ez uztearren joan zen frontera. Han hil zuten. Amak barkatu egin behar zela esaten zuen. Neskameak.

• Desfileak eta burlak, gerra garaian

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Herriak hartzen zituztenean, desfileak. Emakume batzuei ilea moztu zieten, tartean izebari. Isunak. Alkateak ematen zuen informea. Batzokia falangearen esku gelditu zen. 50eko hamarkada arte euskal dantzarik ez.

• Soldaduak inguruan ziren bitartean, beraiek gordeta

  Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

  Gerra iritsi zenean, Maria Pilarrek gogoan du hegazkinak pasatzen zirela Andoaindik, soldaduak etxe inguruan ibili zirela, kalteak eragin zizkietela... Soldaduak etxean ziren bitartean, beraiek gordeta egon ziren sukaldearen azpiko zulo ezkutu batean. Bi aste inguru egon ziren gordeta; eta, Frantziara alde egitekotan egon ziren arren, azkenean, etxean geratu ziren.

• Gordeta egon zireneko bizimodua

  Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

  Gerran, soldaduak etxera etorri zirenean, beraiek gordeta egon ziren etxe azpian. Isil-isilik egoten ziren zuloan. Jatekoa prestatzera, noizean behin, sukaldera igotzen ziren. Kaletik gertu bizi arren, urik ez zuten etxean; eta nola-hala moldatu ziren egarria asetzeko, gordeta egon zirenean.

• Aita eta aitona atxilotu eta erdaraz komunikatzen jakin ez

  Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa

  Bere aita eta haren aita ere Ondarroakoak ziren, biak arrantzaleak. Aitonak ez zekien erdaraz. Motor txiki batean joaten ziren arrantzan. Behin gizonezko bat ikusi ei zuten beraien motor txikian sartzen eta handik Pasaiara eroan zuten. Horrela jakin ahal izan zuen Agurtzaren amak aita eta aitona atxilotu zituztela. Baina Agurtzaren ama ez zen ezer egin barik geratu eta bere senarra eta aitaginarreba askatzea lortu zuen. Ama konpontzen ei zen erdaraz, baina gizon biak ere. Hala ere, berba gutxi batzukaz poliziekin ulertzea lortu zuten.

• Gerra Zibilean etxekoak bananduta

  Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa

  Espainiako Gerra Zibila hasi zenean, bere ama inude zegoen Zaragozan eta beraien Ziortza-Bolibarko baserri batean. Aita langile-batailoietara eroan zuten preso. Agurtzak sei urte zituen eta ama beraien bila joan zen baserrira umeak hartu eta Frantziara joateko. Baina Agurtza gaixorik zegoenez, amak bera han utzi eta bere neba-arrebak hartuta pasatu zen mugaz bestaldera.