Errepresioa

• Aita Ondarretan preso

  Joxe Maria Osa Larrea (1923) Legazpi

  Gerra denborako oroitzapenak. Joxe Mariren aita abertzalea zen, eta herriko jauntxo batek salatu egin zuen. Ondarreko kartzelan egon zen preso. Aita salatu zuen gizonarekin izandako elkarrizketari buruz hitz egiten du Joxe Marik.

• Aita salbokondukto eske

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Aita preso egon zen Miren Lore oso ume txikia zela. Kartzelatik etorritakoan, salbokonduktoa behar zuela eta, agiri eske joan zeneko pasartea. Aita abertzalea zen.

• Gerra hasi zen; fusilamenduak

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Gerra hasi zenean, ez zuten inora alde egin. Aita ez zen politikan sartu. Militar talde bat herrira nola sartu zen. Anaia zaharrena. Elkarren inbidia izan zen, eta 12 andoaindar fusilatu zituzten. Beldurra eta pena.

• Gerra: lapurretak hutsik geratutako etxeetan

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Lapurretak etxeetan: altzariak eramaten zituzten, kamioietan. Batek eskuetan argazki bat zuen, senarra agertzen zen, eta eskatu egin zion. Fusilamenduak. Oker asko egin zituzten Andoainen.

• Emakume abertzaleei ilea moztu zieten

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Nazionalak sartu aurretik, ez zen hildakorik izan. Gero jende asko hil zuten batere errurik gabe, "Gora Euzkadi" esateagatik. Emakume batzuei ilea moztu zieten, abertzaleak izateagatik. Bizarginari ere malkoak ihes egiten zion.

• Apaiza Arabara pasatzeko komeriak

  Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

  Goroetako apaizaren kontuak. Milizianoak han zeudela, Arabara pasatzea bururatu zitzaion, Francoren aldera. Ugaztegira joan zen laguntza bila. Anaiak lagun milizianoak zituen. Ikusi egin zuten apaiza, eta milizianoak atzetik. Tiroketa. Apaiza zulotik nola atera zuten.

• Ondasunak eta bizia salbatzeko egin beharrekoa

  Migel Irazusta Larrea (1930) Andoain

  Andoainen hiru bonba bota zituztenean, non erori ziren aipatzen du. Beraiek orduan Urnietan zeuden, eta Andoaindik Joxe Goya joan zen gurasoei abisatzera etxeak lapurtzen ari zirela. Gurasoak Andoainera itzuli ziren, beraien ondasunak babestera. Handik gutxira, soldadu batzuk etorri ziren etxera gurasoen bila, baina ordurako irtenak ziren haiek; ordutik gordeta ibili behar izan zuten soldaduek harrapa ez zitzaten. Gerran Andoainen hil zituzten gizonek ez zuten inongo errurik.

• Aita kartzelan

  Edurne Bengoa Clemencot (1931) Gernika-Lumo

  Gerra Zibilean Santanderrera joan ziren ebakuatuta. Aita, ostera, kartzelara sartu zuten gorria zela-eta. Etxera itzuli zenean ilea moztuta bueltatu zen.

• Anaien ibilerak gerra garaian

  Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

  Gerra garaian enpresak militarizatu egin zituzten. Anaien ibilerak. Andoainen hil zuten gizona. Belabietako borroka. Anaia batek zazpi urte egin zituen langile batailoietan eta denbora horretan ez zuten ikusi. Gero Irunera eraman zuten, eta sukaldari jarri zuten. Hantxe bilatu zuen bikotekidea ere. Anaiaren emazteari buruzkoak: arrautzak saltzera joaten zen.

• Aita atxilotuta eraman

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Gerra denborako oroitzapenak. Aita atxilotuta eraman zuten, bizilagun batek salatuta.

• Etxera buelta

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen aitak gutunak idazten zituen, eta Gurutze Gorriaren bitartekaritzaz bueltatu ziren Frantziatik Andoainera ama eta lau anai-arrebak. Trenez iritsi eta aita ikusi zueneko oroitzapena. Herrira bueltatu zirenean, ezer gabe utzi zituztela jabetu ziren.

• Aitaren kartzelaldia

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Mirenen aitarekin batera kartzelan egon ziren andoaindarrak: Pedro Arregi, Fidel Arrieta eta Felix Balastrain. Laurak egon ziren kartzelan eta Langileen Batailoietan. Burgosko penalean, Santoñan eta Donostiako Ondarretan egon zen preso Mirenen aita. Asuako abokatu batek atera zuen espetxetik.

• Francoren bisitak

  Miren Zarraga Pagola (1932) Andoain

  Pena du etxean gaztelaniaz hitz egiten zutelako. Aita Asuatik Andoainera bizitzera joan zenean, euskaraz hitz egiten zuen. Gero, ordea, jazarpen handia egon zen, eta gaztelaniaz hitz egiten hasi zen. Francoren bisitaren bat izaten zen bakoitzean Mirenen aita eta beste bost gizon kartzelan sartzen zituzten.

• Zorriz beteta itzuli zen aita

  Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

  Atxilotuta egon ondoren, zorriz beteta itzuli zen aita etxera. Harrezkero, arrantzan jarraitu zuen.

• Nebak kontzentrazio-esparruan

  Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

  Neba zaharrak kontzentrazio-esparruan egon ziren.

• Aita karlista

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Herrian karlistek agintzen zuten. Aita ere karlista zuen. Orduan esaten zutenez, familia onenak karlistak ziren. Tropek alde egin zutenean, aita etxera itzuli zen. Beste norbaiten salaketaren beldur izaten ziren. Tolosan 12 hil zituzten.

• Gerrako kaboa eta langileen batailoia

  Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

  Gerran, kabo batek lagundu egiten zien, janaria ematen baitzien. Aita zauritu egin zuten gerran. Langileen batailoiak hainbat obra egin zituzten Lezo inguruan.

• Gerrako bidegabekeria ulergaitzak

  Erramun Salaberria Lopetegi (1927) Lezo

  Gerran ama bat eta haren hiru seme fusilatu zituzten, ikurrina zeramalako.

• Frankistak sartu osteko errepresioa

  Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

  Jende asko sartu zuten kartzelan, baina ez ei zuten inor hil. Elgetan, ostera, bai.

• Aita zinegotzi jeltzalea

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Aita zinegotzia zen, jeltzalea, gerra hasi zenean. Lizarrako bilkura. 100.000 pezetako isuna. Aitak karlista bati lagundu zion eta mojak izan zituzten ezkutatuta etxean. Artxandan hil zuten aita.