Errepresioa

• Sagar-arbolak su-egurretako "trabajadoreak"

  Gregorio Arruti Legorburu (1927) Lezo

  Langileen Batailoiak sagastira joan eta arbolak botatzen zituzten su-egurretarako. Gutxienez hogeita hamar arbola hondatu zizkieten. Baratzetik edo sorotik ere harrapatzen zituzten gauzak. Isil-isilik egon behar.

• "Langileen Batailoia" Lezon

  Jose Inaxio Lizarazu Irazu (1930) Lezo

  Lezon egon zen "Langileen Batailoia", Jaizkibelgo bidea egiten. Soldaduek festak egiten zituzten batzuetan. Lezoko emakume bat batailoiko langileetako batekin ezkondu zen.

• Gerrako eskapadak

  Juan Urzelai Zabaleta (1917) Legazpi

  Juan kartzelan egon zen gerra garaian. Behin eraso egin zioten, baina zortea izan zuen, eta onik atera zen.

• Espia zelakoan, zigortuta

  Juanita Iñurritegi Errasti (1921) Legazpi

  Juanita, espia zelakoan, salatu egin zuten. Zigor gisa, gorriei janaria prestatu behar izan zien. Orduan etxean nola moldatu ziren azaltzen du.

• Frankistek etxea garbitzera behartu

  Juanita Iñurritegi Errasti (1921) Legazpi

  Frankistak sartu zirenean, apaiz-etxea eta abar garbitzera behartu zuten Juanita.

• Gerra garaiko bizimodua

  Juanita Iñurritegi Errasti (1921) Legazpi

  Espia zelakoan, Juanita zigortu egin zuten. Orduko bizimoduaz hitz egiten du.

• Ama eta hiru semeak gerran fusilatu zituzteneko izugarrikeria

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Gerra etorri zenean, Nikolasek 8 urte zituen. Erreketeek tiro egin zuten beraien baserriaren aurka. Nola edo hala, beraiek lortu zuten babestea; baina lagun batzuk (ama eta hiru seme) fusilatu egin zituzten. Gerora jakin zuten karabineroaren familiartekoak zirelakoan hil zituztela.

• Ikurrina, gerrikoa eta tiroa

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Ama bat eta bere hiru seme fusilatu zituzten gerra garaian Lezon. Semeek gerrikoan ikurrina zeukaten; eta, leku horretan bertan, tiroaren zuloa zeukaten. Nikolasek gorde egin zituen gerriko horiek.

• Hain gutxi behar zen fusilatzeko...

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Gerra garaian, ez zegoen bromarik; edozein txorakeriagatik fusilatzen zuten jendea. Fusilatutako gizon batzuen istorioa kontatzen du.

• Langileen Batailoiko langileek pasatako miseriak

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Langileen Batailoia egon zen Jaizkibelen; gorriak ikusi zituzten gizon haiek. Etxez etxe ibiltzen ziren jateko eske. Langile horien lan-baldintza gogorrei buruz hitz egiten du; oso gaizki tratatzen zituzten.

• Langileen Batailoikoak etxean, babes bila

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Langileen Batailoiko langileak beraien etxera etorri ohi ziren babes bila, aterpe bila. Etxean zaindu egiten zituzten, baina beldurra pasatzen zuten, errepresaliak egongo zirelakoan.

• Melokotoia hartzeagatik, biziarekin ordaindu behar

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Soldadutzan, Lleidan, lagun bati gertatutakoa kontatzen du. Melokotoi bat hartzeagatik, fusila lurrean utzi zuen; melokotoien jabeak salatu, eta kuartelera eraman zuten; fusilik ez zeramanez, Burgosera bidali zuten; eta han fusilatu egin zuten.

• Gerra Legazpin

  Antonio Agirre Irizar (1926) Legazpi

  Hamar urte zituela lehertu zen gerra. Legazpiko jende asko ihesi joan zen herritik, beldurrez. Behin amak enkargutara bidali zuen, baina menditik tiro hotsak entzun zitezkeen eta herriko jendeak etxera itzultzeko esaten zionez, enkargurik egin gabe itzuli zen etxera. Politikaz ez zuten gehiegi hitz egiten etxean. Gerrak askotariko ondorioak izan zituen, herritik ihesi asko, atxilotuak... hala ere, Legazpin ez omen zen gertakari esanguratsu handirik gertatu.

• Gerraren eragina Legazpin

  Antonio Agirre Irizar (1926) Legazpi

  Suhiltzaileen parketik goruntz, laurehun metro ingurura zegoen leku batean fusilatzen zuten jendea Legazpin. Egun bakarra egon ziren herrian, tiroka iritsi ziren herriko plazaraino, jendeak korrika alde egiten zuen bitartean.

• Aita Ondarretan preso

  Joxe Maria Osa Larrea (1923) Legazpi

  Gerra denborako oroitzapenak. Joxe Mariren aita abertzalea zen, eta herriko jauntxo batek salatu egin zuen. Ondarreko kartzelan egon zen preso. Aita salatu zuen gizonarekin izandako elkarrizketari buruz hitz egiten du Joxe Marik.

• Aita salbokondukto eske

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Aita preso egon zen Miren Lore oso ume txikia zela. Kartzelatik etorritakoan, salbokonduktoa behar zuela eta, agiri eske joan zeneko pasartea. Aita abertzalea zen.

• Gerra hasi zen; fusilamenduak

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Gerra hasi zenean, ez zuten inora alde egin. Aita ez zen politikan sartu. Militar talde bat herrira nola sartu zen. Anaia zaharrena. Elkarren inbidia izan zen, eta 12 andoaindar fusilatu zituzten. Beldurra eta pena.

• Gerra: lapurretak hutsik geratutako etxeetan

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Lapurretak etxeetan: altzariak eramaten zituzten, kamioietan. Batek eskuetan argazki bat zuen, senarra agertzen zen, eta eskatu egin zion. Fusilamenduak. Oker asko egin zituzten Andoainen.

• Emakume abertzaleei ilea moztu zieten

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Nazionalak sartu aurretik, ez zen hildakorik izan. Gero jende asko hil zuten batere errurik gabe, "Gora Euzkadi" esateagatik. Emakume batzuei ilea moztu zieten, abertzaleak izateagatik. Bizarginari ere malkoak ihes egiten zion.

• Apaiza Arabara pasatzeko komeriak

  Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

  Goroetako apaizaren kontuak. Milizianoak han zeudela, Arabara pasatzea bururatu zitzaion, Francoren aldera. Ugaztegira joan zen laguntza bila. Anaiak lagun milizianoak zituen. Ikusi egin zuten apaiza, eta milizianoak atzetik. Tiroketa. Apaiza zulotik nola atera zuten.