Errepresioa

• Udaletxeko kide guztiak kartzelara

  Edurne Astigarraga Landaluze (1927) Paul Astigarraga Landaluze (1925) Abadiño

  Udaletxeko kide guztiak preso hartu zituzten gerra garaian, hasi alkatetik eta udaltzainera arte. Euren anaia ere Bilboko kartzelara eraman zuten 16 urterekin, udaletxean lanen bat egiten ari zelako. Hernaniko "Dragones" batailoia zetorrela eta, herriko karlistei Bilbora joateko esan omen zieten udaletxekoek. Gero, nazionalak etorri zirenean, udaletxeko guztiak preso hartu eta lehen Bilbora alde egindakoek hartu omen zuten udaletxearen ardura.

• Anaia 16 urterekin preso

  Edurne Astigarraga Landaluze (1927) Paul Astigarraga Landaluze (1925) Abadiño

  1937an 16 urteko anaia kartzelan sartu zuten, udaletxean idazkariaren laguntzaile lanetan ari zelako. 17 urteak han bete zituen. Etxera etorri eta urtebetera, 18 urterekin, soldadu joan behar izan zen, eta 24 urterekin itzuli zen etxera.

• Emakume abertzaleei ilea mozten zieten

  Edurne Astigarraga Landaluze (1927) Paul Astigarraga Landaluze (1925) Abadiño

  Gerra garaian abertzaleen ondasunak errekisatu egiten zituzten eta "Círculo carlista" Angulo abertzalearen txaletean jarri zuten. Anastasioren emaztearen izebari ilea zerora moztu omen zioten bertan, emakume abertzale baten etxean lanean jardun zuelako. Edurnek kontatzen du bere bi ahizpa ere ilea mozteko eraman zituztela, baina azkenean libratu egin ziren.

• Gerra garaia: familia nazionalista

  Gregorio Goñi Lazkano (1940) Etxarri Aranatz

  Beraien aita ez zen gudan egon. Bere etxean nazionalistak ziren. Bere garaian Etxarri banatu egin zen politikagatik, beti beldurrez egoten ziren. Emakume askori ilea moztu zieten, bere etxean inori ez, baina bere izebari adibidez bai.

• Gerra garaiko kontuak

  Manolo Campos Castresana (1935) Etxarri Aranatz

  Gerra garaiko alkatea (Barandalla) erreketeen kapitaina izan zen. Garai hartan, Etxarriko lau gizon eraman zituzten, eta hil egin zituzten. Mehatxuak egoten ziren. Etxarrin bi alde zeuden karlistak eta errepublikanoak

• Gazte bat bizirik bota zuten simara

  Manolo Campos Castresana (1935) Etxarri Aranatz

  Apaizak garai hartan oso gaiztoak ziren. Mugimenduaren aldekoak ziren, eta beraiengatik jende asko hil zuten. Urtero joaten dira hildakoei omenaldia egitera Urbasara. Behin bat bizirik bota zuten, eta gainean graba kamioi bat bota zioten. Garai hartan, kontuz ibili behar ziren esaten zutenarekin.

• Fusilaketak Larreako komentuan

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Komentuan abertzale batailoi asko egon zen. Erreketeak bertara sartu, eta komentuan bertan fusilatu zituzten hainbat abertzale.

• Izeko lapurtzat hartu zuten gerra ostean

  Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerratik bueltatu zirenean, izekoren taberna apurtuta topatu zuten. Istilu asko zegoen orduan. Izekok, esaterako, jertse bat aurkitu eta mutiko bati eman zion. Izeko lapurtzat hartu zuten orduan eta beste lapurreta batzuk egotzi zizkioten. Kartzelara eraman zuten eta hiru hilabetean hil zen, disgustuaren disgustuaz.

• Gerra Zibilean fusilamentuak

  Vicente Miranda Mundiñano (1927) Etxarri Aranatz

  Fusilatuak izan ziren Etxarrin. Vicentek gogoratzen ditu batzuk, Clemente, Narciso... Otsoportillon. Hainbat emakumeri ilea moztu zieten ere bai, beren izeba bati adibidez. Soldaduak etorri eta edozein etxetan sartzen ziren. Bere etxean sei soldadu eta sei mando bizitu ziren.

• Gerra garaiko kontuak

  Antonina Barricarte Zolina (1934) Etxarri Aranatz

  Gerra garaian oso txikia zen, hiru urte zituen eta ez du oroitzapen handirik. Bere senarrak kontatzen du bide bazterrean jendea lurperatzen zutela. Urbasa aldean inguruko jende asko fusilatu zuten.

• Gerrako heriotzak

  Margarita Maiza Auzmendi (1938) Jose Mari Razkin Agirre (1932) Etxarri Aranatz

  Frontean herriko jendea hil egin zen, eta herrian bertan bat edo beste ere hil zuten. Margaritaren aita Karlista zen.

• Margaritaren aita fusilatzetik libratu zen

  Margarita Maiza Auzmendi (1938) Jose Mari Razkin Agirre (1932) Etxarri Aranatz

  Margaritaren aita gerrara joan zen. Behin Begoñako elizan sartu ziren, eta bertan harrapatu zituztenak fusilatu egin zituzten, bere aita ezkutatuta zegoen, eta libratu egin zen.

• Errepresioa Villabonan

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Gerra hasi eta militarrak Villabonan ezarri zirenean, kuarteletik administratzen zuten herria. Herrian Batzokian ibilitako emakumeei zigorra ezarri zieten: ilea moztu, eta egunero sinarazten zieten. Gizonak, ihes egin ez zutenak, hil egiten zituztela gogoratzen du Pellok.

• Trabajadoreak herrian

  Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

  Gerraostean soldaduen presentzia handia zen Lezon. Martixkone inguruan eta Jaizkibel inguruan ibiltzen ziren.

• Gerrako giroa eta bidegabekeriak

  Rita Larrea Lopetegi (1930) Lezo

  Jaizkibelen "Langileen Batailoia" egon zen bidea egiten. Soldaduak barrakoietan egoten ziren. Elizan mezan Cara al Sol abestu behar izaten zuten. Behin bi soldaduk atzetik jarraitu zioten Ritari ilunabarrean eta beldurra pasa zuen.

• Langile batailoiak: barrakoiak

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Langile batailoiei buruzko azalpenak. Barrakoiak. Urik ez zutenez, errekara joaten ziren garbitzera. Sarna zabaldu zen herrian. 800dik gora langile izan ziren Lezon.

• Langile batailoiak: bideak egiten

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Langile bataloiko langileak lanean ikusten zituzten bideak egiten. Dena eskuz. Galarazi egiten zieten hara arrimatzea. Egin zituzten lanak. Aurretik beste batailoi batzuetan egonak ziren batzuek. Barrakoiak nolakoak ziren. Urte asko egin zituzten han. Hildakoak ere izan ziren. Gosea pasatu zuten.

• Langile batailoiak: militarrak herrian

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Langile batailoietako presoekin ez zuten harreman handirik. Ezin zuten asko mugitu, kontrolatuta zeuden. Herrian militarrak ibiltzen ziren; etxeetan egiten zuten lo. Gure Bordan egoten ziren. Arropa eta jatekoa herrian zituzten, eta soldaduek mandoekin igotzen zituzten.

• Langile batailoiak: gosea

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Denborarekin pixka bat hobetu den langile batailoietako presoen egoera. Don Mateo Alberdi apaizaren anaia zen kapitainetako bat, Lezokoa: Fermin Alberdi. Hark zertxobait lagundu ote zuen. Lapurreta txikiak, gosearen gosez.

• Osaben kontuak

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Osaba Frantzian ibili zen; Pasaiako aduanako langilea zen, eta gero Santanderrera bidali zuten, zigortuta. Santanderko sutea. Beste osaba bat lanetik bota zuten, grebaren bat egin zuelako.