Errepresioa

• Baserritarra hil, espioitzat hartuta

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Behin, Kontxita anaiarekin batera joan zen komentura kuxkuxean, eta ikusi zuen nola sakristiako arropak eta gauzak botatzen eta apurtzen ziharduten Frente Popularreko soldaduek. Espioia zelakoan hil zuten baserritarraren kasua.

• Fusilamenduak: bidegabeak eta gizagabeak

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  Gerra garaian, fusilamenduak izan ziren. Fusilatutako gizon baten istorioa kontatzen du: gorrientzat egin zuen lan, eta horregatik hil zuten. Esaten denez, fusilatutako gizonak itsasora botatzen zituzten.

• Frontetik kartzelara

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Santanderreko frontetik oinez itzuli zen eta herri batera jaitsi zirenean atxilotu eta Santanderreko kontzentrazio kartzela baten sartu zituzten. Bertan zegoela jo eta nolako tratua jaso zuen kontatzen du Candidok.

• Kartzelan fusilatuak

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Kartzela desberdinetan egon izan zen. Candidorekin Santanderreko kartzelako sotoan sartu zituztenetatik denak hil egin zituzten Candido izan ezik. Eibartar asko Martinez Guardia Zibil sarjentuari esker salbatu izan zirela jakin izan zuen aurrerago. 34 hilabete eman zituen kartzelan; Santander, Hondarretan eta errekan lanean egon zen.

• Fusilatua izateko beldurrez

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Gerraostean artzelan zela, presoak gauez fusilatzen zituzten eta bertan pasatako beldur eta estutasunak kontatzen ditu Candidok.

• Fusilatzeko prest

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Kartzelan zegoela, batzuetan kideren bat fusilatu behar zutela jakiten zuten. Horregatik, aurreko egunean bizarra kendu eta ilea eta arropek konpontzera animatzen zuten. Candidok bizarginarengana joan behar izan zuenekoa kontatzen du.

• Herrian fusilatuak

  Maria Oiarzabal () Andoain

  Karteroa eta delineatzailea hil egin zituzten komunistak zirelako. Hurrengo egunean enterratu zituzten Sorabillako kanposantuan. 17 hildako izan zirela gogoratzen du Mariak.

• Aita preso

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Maiteren aita gerrara joan zen. Harrapatu egin zuten, eta kartzelan egon zen hainbat urtez. Bilbon (bi tokitan), Burgosen eta Astorgan egon zen preso. Bilbon preso egon zen denboran, ama bisitan joaten zitzaion. Aita aske gelditu eta estazioan ikusi zueneko oroitzapena.

• Aita, ama, aitona eta izeba kartzelan

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Gerra denboran, Maite eta anaia amonarekin bakarrik gelditu ziren etxean aldi batez. Aita, ama, aitona eta izeba atxilotuta egon ziren. Aitona Zarauzko komandatziara eraman zuten, eta egun batzuen buruan bueltatu zen etxera. Izebak zortzi egun egin zituen atxilotuta. Ama, berriz, Donostiako Prim kaleko San Jose babesetxean egon zen zortzi hilabetez. Inbidiak eta salaketak.

• "Langileen Batailoia" Jaizkibelen

  Amalia Cordero Corral (1925) Lezo

  Langileen Batailoikoak Jaizkibelgo bidea egiten izan ziren Lezon. Inguruko etxe guztiak begiratu zituzten soldaduek. Orduan apaizarekin bizitakoak kontatzen ditu.

• Langileen Batailoikoen sufrimendua

  Amalia Cordero Corral (1925) Lezo

  Langileen Batailoia Jaizkibelen egon zen; soldaduek udaletxe azpira ekartzen zituzten langile haiek eta jo egiten zituzten.

• Komunioa

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  1939an egin zuen komunioa. Gerra denbora zen. Maiteren aita kartzelan zegoen. Diru eskasia zegoen. Koloretako arroparekin egin zuen komunioa. Baziren soineko zuriarekin egiten zutenak. Ume garaiko oroitzapen onak ditu.

• Aitona ezkutatuta frankisten beldurrez

  Aintzane Telleria Madariaga (1931) Bermeo

  Aitita PNVko zinegotzia izana zen, eta ezkutatuta egon zen frankistak sartu zirenean: batzuetan, basoan; eta, beste batzuetan, kortan egindako zulo batean.

• Aitaren nondik norakoak gerra garaian

  Esther Goikolea Zabala (1943) Arrasate

  Aita Zerrajeran hasi zen lanean. Frontetik Bilbora zaurituak eramaten zituen bere autoan. Gerrako kontuak. Santoña; "Puerto de Santamaría"ko kartzelan egondakoa. Kartzelatik itzuli zenean, ezin izan zen Zerrajeran sartu berriz lanera.

• Mugatik ihesean

  Lazaro Garate Aristondo (1927) Zestoa

  Trukuman baserriko seme bat preso sartu zuten; eta, handik ateratzeko, falangean sartu zen. Hango pasadizoak. Mugatik ihes egin zutenekoa.

• Amak presoei jana eman eta anaiak zaindu egiten zituen

  Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

  Gerra hasi zenean, bainuetxeko hotelean atxilotuta zeuden presoei jana eramaten zien Matilderen amak, dirua lortzeko. 17 urteko anaia fusila hartu eta bainuetxera joaten zen presoak zaintzera.

• Koiote taberna lantoki eta bizileku

  Kontxita Izeta Legarda-ereño (1939) Zestoa

  Zestoako Koiote taberna Kontxitaren etxekoek hartu zuten Kontxitak urtebete zuela eta bertan bizi izan ziren. Koiote izenaren nondik norakoa azaltzen du. Hasieran, Toki-alai izena zuen tabernak, baina gerra garaian euskarazko izenak debekatu egin zituzten.

• 'Uztapide'ren inguruko kontuak

  Antonio Barandiaran Aldasoro (1936) Inazio Barandiaran Aldasoro (1931) Beasain

  Langileen Batailoiaren musikaren bat gogoratzen dute. Gazte-gazteak ziren orduan; eta, beraz, ez ziren bertan egon, telebistatik entzunda gogoratzen dute. Basarri eta Uztapide bertsolariei abesarazi egiten zieten, eta haien zale izanik, hortik ere gogoratzen dute musika. Uztapide ezkon-bidaian Madrilera joan zen, eta Antonio eta Inazioren osabaren etxean eman zuen gau bat, Inazio bertan zegoela soldadutza egiten. Oso ahots ona zuen, eta bertsolari ona zen, garai hartakoa. Egungo bertsolaritza asko aldatu da. Zaila gertatzen zaie gaur egungo bertsolaritza ulertzea.

• Anaia Santanderren harrapatu zuten

  Maritxu Txintxurreta Goenaga (1918) Oñati

  Gerra garaian, ihesean, Santandertik Asturiasera joan ziren; han hondartzan lo egin eta Avilesera joan ziren. Handik Burdeosera joatekoak zirela, anaia Juane eta Oñatiko Arralde taxista etorri ziren. Gizonok borrokan jarraitzea erabaki, eta Santanderrera itzuli ziren. Anaia Santanderren harrapatu zuten eta Zaragozara bidali zuten mekaniko gisa.

• Etxean giltzapetuta, soldaduengandik babesteko

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Erreketeen arropak, zorriz betetakoak, nola garbitzen zituzten kontatzen du. Alemaniarrak eta italiarrak etorri zirenean, amak ez zien irtetzen uzten, emakumeak bortxatzen zituztelako. Neska gazte bat abortatzerakoan hil zen.