Errepresioa

• Milikua presoaren emazteari gertatutakoa

  Juanita Lejarreta Garro (1920) Berriz

  Kartzelara aita bisitatzera joaten zenean, beste preso batzuen senideekin ere izaten zuen harremana. Agustin Millikuaren emazteak seigarren umea izan berri zuen eta, bera ezin zenez joan, senarrari eramateko gauzak ematen zizkion. Milikuak umea ezagutu nahi zuen eta behin elkarrekin joan ziren trenera. Umearekin pasatako estutasuna.

• Aita atxilotu eta Durangora eraman zuten

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Aitak zilarrezko txanponak lurperatu egin zituen, makatz baten azpian. Aita non zegoen ere ez zuten jakiten. Aita soroan zebilen atxilotu zutenean. Zazpi atxilotu eraman zituzten Durangora. Arcas aipatzen du.

• Aitaren kartzelaldia Larrinagan

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Aitak, atxilotuta zegoela, lehengusua ikusi zuen eta laguntza eskatu zion, baina hark ukatu. Larrinagako kartzelara eraman zuten aita gero. Ama laguntza eske joan zitzaien hainbati, baina lasai egoteko besterik ez zioten esaten. Evaristo eta Arcas testigu moduan ondo portatu zirela kontatzen du.

• Aita kartzelatik etxeratu zenekoa

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Aita eta besteak irailean aske geratu eta etxeratu ziren, eta ondo gogoan dauka egun hura Iñakik. Zehaztasunez kontatzen du. Aitarekin batera kartzelan egon zirenak aipatzen ditu.

• Aitaren lehengusua fusilatu zutenekoa

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Aitak kontatu zien bere lehengusua, Cecilio Zabala, zornotzarra, hil zutenekoa. Gizon batzuei, egunean egunean, prestatzeko esaten zieten kartzelariek eta fusilatu egiten zituzten. Bere lehengusuaren arropak aitak eman zizkion alargunari biharamunean.

• Gerraren hasieran soldaduak herrian

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Hegazkina jausi zenean, ikusi egin zuen berak ere. Gogoan du nazionalek lurralderen bat hartzen zutenean, kanpaiak jotzen zituztela. Gerra hasi zenean, berehala herritar batzuk soldaduz janzten hasi zirela dio. Hasierako kontuak aipatzen ditu. Amabirjina bat margotu egin zuten.

• Txomin garmendia atxilotu zutenekoa

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Soldadu zela bertsotan ibili zen Txomin, eta atxilotu egin zuten. Arantzazuko fraideei esker irten zela zioen berak.

• Santanderren preso hartu zituzten

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Nazionalek harrapatu zituzten Santanderren eta kamioietan Laredora eraman zituzten. Sekulako irainak botatzen zizkieten. Fusilatu egingo zituztela uste zuten. "Cara al sol" abesteko esan zieten, baina beraiek ez zekiten zer zen ere. Handik batzuk Bilbora eraman zituzten eta beste batzuk Santoñako kartzelara.

• Gerra zibilean preso hartu zituzteneko bizipenak

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Gerra sasoian Soto-Iruzen egon zeneko kontuak. Santoñako kartzelatik Santander kapitalera eraman zituzten. Gosez irten ziren eta ogia, ardoa eta esne kondentsatua hartu zituzten. Zenbaitzuen aitak, tartean berea, oinez joan ziren mendirik mendi eurak bisitatzera. Gerratean hiru urte egin zituen etxetik kanpo.

• Nazionalen errepresioa kartzelan egon zirenean

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Gerra sasoian preso egon zireneko bizipenak. Italiarrak joan eta gero komandante batzuk etorri ziren. Kartzelatik ateratzen ziren guztiak fusilatu egin zituztela jakin zuten eta beldurrez egon ziren. Behin lagun bati komandantziara deitu zioten eta aurpegia apurtuta itzuli zen. Gernika eta Durango nork bonbardatu zituen galdetu zioten. Gero berari deitu zioten eta berak erdizka eman zituen erantzunak, kolperik ez jasotzearren.

• Santanderretik Iruñera nazionalekin

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Gerra sasoian preso egon zireneko bizipenak. Santanderretik sarjentu batekin Iruñera joan behar zirela esan zieten. Ogia, esne kondentsatua eta ura hartu zituzten. Ezagun bat ikusi zuten eta etxekoei euren berri emateko eskatu zioten. Iruñeko kuartel batera eraman zituzten. Castillo plazan falangistak eta karlistak. Militarren txapela. Neskak, "margaritak". Orduko bizipenak.

• Franco Iruñean, frankista nafarrei harrera egiten

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Gerra zibileko kontuak. Nazionalek Iruñera eraman zituzten eta han militar jantzia eman zieten, desfilatu egin behar zutela eta. Besteak beste, Franco etorri zen nafarrei ("Los conquistadores del Norte", Lemoako frontean ibilitakoak ) harrera egitera.

• Castillo plazako ekitaldian hoteleko balkoia erori

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Franco etorri zen Iruñera frankista nafarrei ("los conquistadores del norte") harrera egitera. Castillo plazan izan zen ekitaldia eta berak ere desfilean parte hartu zuen. Franco kioskoan. Jendez beteta ingurua. Hotel bateko balkoia erori egin zen, gainean emakumezko asko zegoenez, pisua hartu zuelako. Zintzilik geratu ziren neskak eta beraiek begira, ea zerbait ikusiko ote zuten.

• Teruelen zauritu egin zuten; han zegoela amaitu zen gerra

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Nazionalek Teruelera bidali zuten soldadu. Zauritu egin zuten bertan (La Muelan). Han zegoela bukatu zen gerra. Handik Valentziaraino oinez joan ziren. Terueleko bizipenak. Alfambran egon ziren. Gogor hartu zituzten, "rojos separatistas" zirela eta; mugimendu txikiena eginez gero, hil egingo zituztela esan zieten. Bilboko komandantea. Gauez zaintza egiten pasa zuten estutasuna. 1939ko urtarrilaren 10ean zero azpitik 38 gradu egin zituen.

• Markesak fama ona Berrizen

  Mari Tere Alberdi Olabegoia (1944) Antonio Barajuen Oregi (1942) Berriz

  Berrizen inork ez du gaizki hitz egiten markesaren inguruan. Badirudi asko lagundu zuela herrian, bai alderdi batekoei eta bai bestekoei. Gudari batzuei ere lagundu zien kartzelatik irteten; esaterako, Imanol Oruemazagaren aitari.

• Markesak herriari eman zion laguntza

  Mari Tere Alberdi Olabegoia (1944) Antonio Barajuen Oregi (1942) Berriz

  Gerra zibila hasi zenean markesak Berrizen zeuden. Senarra Madrilerantzat abiatu zen zer gertatzen ote zen ikustera eta bidean hil egin zuten. Emazteak, kontra egin beharrean, jendeari laguntzea erabaki zuen. Mari Tereren osaba bati ere kartzelatik irteten lagundu zion. Herrian hainbat familiari laguntza ekonomikoa ere eman zien.

• Aita kartzelatik ateratzeko, oiloa eta txitak opari

  Placida Azpitarte Egia (1915) Berriz

  Aita libre laga zuten. Evaristo Zabalak `Berdugo´ari oparia lagatzeko gomendatu zien, aita libratzeko eragin zezan, eta oiloa txitekin laga zioten. Anaia frankistekin ibili behar izan zen gerran.

• Gona-frakak mendirako

  Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

  Mendizalea izan da. Alpeetan ibili izan da. Senarra mendian ezagutu zuen. Hemezortzi urte ingururekin hasi zen mendira joaten. Tolosar batek dantzan erakusten zuen, Don Jesusek; desterratuta zeuden senar-emazte haiek. Mendira haiekin joaten hasi zen. Gona-frakak josi zituen mendirako. Gero senarrarekin-eta joaten zen.

• Itzulera gogorra; langile batailoian osaba bat hil

  Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

  Gerra bukatu arte egon ziren Frantzian amona eta haren hiru seme-alabak. Itzuli zirenean, oso egoera txarra topatu zuten. Langile batailoira eraman zuten Rosaren amaren anaietako bat eta bizi-baldintza txarren ondorioz, hil egin zen.

• Mutrikuko kartzela

  Maria Dolores Arrizabalaga Mugerza (1927) Mutriku

  Guardia Zibila aitaren bila joan zen etxera eta Debara eraman zuten preso eta handik Mutrikuko kartzelara. Kokapena.