Errepresioa

• Errepublikazaleak Francoren garaian

  Juan Lizarralde Mujika (1912) Antzuola

  Aita Bergaratik Antzuolara joan zen bizitzera. Olaran lantegian jardun zuen bizi osoan lanean. Aita errepublikanoa zen, eta lanean jarraitu zuen bertan Francoren garaian. Aita eta Olarango nagusia kartzelara eraman zituzten Bergarara. Hurrengo egunean, beste 14 langile ere preso hartu zituzten, tartean Juan bera zegoelarik. Bederatzi hilabetera aske utzi zituzten.

• Euskara vs. erdara; debekuak

  Kontxita Anduaga Lamariano (1923) Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola

  Erdaraz nola ikasi zuten. Kaleko umeak eskolara gehiago joaten ziren; kalean ere erdaldun gehiago, etab. Garai batean, erdaraz egitea dotoreagoa zen. Antzuolan egondako maisu-maistrak. Gerra garaian, Oñatin desterratua izan zen irakasle euskaldunaren inguruko aipamenak.

• Gerra denboran, anaia kartzelan

  Bernardina Zubillaga Leunda (1919) Antzuola

  Gerra denboran, Bernardinaren anaia Bilbon atxilotu eta Iruñeko kartzelara eraman zuten. Bernardina hamabostean behin joaten zen anaiari arropa garbiak eta jakiak eramatera; eta oinez joaten zen Deskargatik Zumarragara trena hartzeko. Iruñetik bueltan, Zumarragan "Tren Txikito" hartuta itzultzen zen etxera; arropak aldatu eta lanera joaten zen.

• Bernardina ia-ia preso

  Bernardina Zubillaga Leunda (1919) Antzuola

  Behin anaia agurtzen larregi luzatu eta kartzelako atea itxi zioten bera barruan zela. Atea berriz irekitzean, denek barre egin zioten. Anaia lehenengo Bermeon egon zen preso; denera lau urte inguru egin zituen kartzelan. Epaitu zutenean heriotza-zigorra jarri zioten arren, gero zigor hori kendu egin zioten. Kartzelan, bisita orduaren aurretik, eramaten zuen den-dena miatzen zioten.

• Aita kontzentrazio eremuan

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Osaba bati heriotza-zigorra jarri zioten. Eibarren bizi zen eta sindikalista zen. Azkenean libratu egin zen. Aita italiarrek espetxeratu zuten Laredon. Valladolideko kontzentrazio-esparru batean egon zen, beste euskaldun askorekin batera. Senitarteko moja batzuen laguntasunarekin, eta isuna ordaindu ostean, lortu zuten aita etxeratzea.

• Kartzelako kontuak

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Gerrara joan ziren bere senide guztiak bizirik itzuli ziren. Osaba Manueli Bilboko Eskolapiotako kartzelara 'paketea' eramaten zioten noizean behin. Salbokonduktoa atera eta trenez joaten ziren. Han ikusitako pasadizo gogorrak kontatzen digu. Beste zumarragar preso baten istorio bitxia ere kontatzen digu.

• Osabak frontean eta kartzelan

  Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola

  Hainbat osaba izan zituen frontean eta ostean kartzelan. Osaba bat bi aldiz kondenatu zuten heriotza zigorrera eta lau kartzela ezagutu zituen. Gainerako osabak Ondarretako kartzelan egon ziren.

• 1936ko urrian hartu zuten preso

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Arabako Zuiako Domaika herriko eskolan aritu zen maistra eta gerrak bertan harrapatu zuen. 1936. urteko urriaren 14an atxilotu zuten. Lau erreketek Gasteizera eraman zuten. Bertan ea Gasteizen senitartekorik zuen galdetu ostean izeko baten etxera joan zen, baina izekoaren etxera heldu eta segituan joan zitzaizkion berriro bila. Gaueko hamabietan polizia sekretu bat bila joan zitzaion eta beste toki batera eraman zuen. Preso zeuden beste emakumeak gasteiztarrak ziren, abertzaleak. Labastidakoak ere bazeuden, errepublikazaleak ziur asko. Haurdun zegoen emakume batek ez zekien bere senarra fusilatu zutenik. Hiru astez egon zen bertan Oñatira, gurasoen etxera, bueltatu arte.

• Gerra-kontseiluan epaitua

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Donostian ere preso egon zen bi urtez. Gerra-kontseilua izan zuten: 24 gizon, abade bat eta Edurne bera. Denak ziren oñatiarrak. Kursaal azpiko lokal batean umeei dantzak, abestiak, antzerkia... erakusten zien eta bertara joaten zen ikastera Edurne. Gero, asteburuetan Oñatin irakasten zien eta hori izan omen zen bere bekatua. Bere aurkako akusazioan beraiek asmatutako gauza bat ere jarri zuten. 20 urteko eskaera egin arren, bi urtera murriztu zioten kondena.

• Preso zegoela mojekin eskolan ematen zituen

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Bi urteko kartzela-zigorra mojekin pasatu zuen umeei eskolak ematen. Bi urteren ostean, delegazioan kargu-orria eskatu zuen. Bertan bost urtez Hego Euskal Herriko eta inguruko lurraldeetan lan egitea galarazten zioten.

• Euskal Herrian ezin eskolarik eman, baina Segovian ere arazoak

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Bi urte preso egon ostean, delegazioan kargu-orria eskatu zuen. Bertan bost urtez Hego Euskal Herriko eta inguruko lurraldeetan maistra moduan lan egitea galarazten zioten. Segoviako Fente el Olmo herrira bidali zuten, etxean denek esan arren ez joateko bera joan egin zen. Segovian ere maistra komunistarik ez zutela nahi esan zioten, gurasoen artean sinadura-bilketa egin baitzuten. Baina azkenean lortu zuen lanpostua.

• Sei urte eta erdiz Segovian maistra

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Gerra Zibilean preso egon ostean, galarazi egin zioten Euskal Herrian eta inguruetan eskolak ematea. Segoviako Fuente el Olmora joan zen. Edurne komunista zela uste zuten, baina bera ez zen komunista, bertako herritarrak zirela komunistak dio; izan ere, oso oso txiroak ziren. Sei urte eta erdi egin zituen bertan.

• Hainbat antzuolar Bilbon preso

  Maria Igartza (1915) Antzuola

  Antzuolan Gerra Zibilean bi aldeetako jendea ibili zen. Elizan armak aurkitu zituzten eta hainbat lagun eraman zituzten Bilbora, Larrinagako kartzelara.

• "Trabajadoreak"

  Luzia Arrizabalaga Irasuegi (1923) Aramaio

  "Trabajadoreak" zer ziren. Amorebietan lau edo bost fraide hil zituzten. Aita Onaindia asko etortzen zen Aramaiora.

• Gerra denboran, Santanderren atxilotu

  Iñaki Larrañaga Vitoriano (1915) Aramaio

  Durangotik itzuli zenetik, etxean egon da beti, gerra denbora kenduta. Bilbo galdu zutenean, atzera zihoazela, Santanderren harrapatu zituzten. Futbol zelaira lehenengo, seminariora gero, eta azkenik Corbanera eraman zituzten. 4.800 lagun egon ziren preso Corbanen.

• ”Batallón de Trabajadores”era zigortuta

  Iñaki Larrañaga Vitoriano (1915) Aramaio

  Corbanetik laurehun lagun Mirandara eraman eta “Batallón de Trabajadores” bat eratu zuten. Handik Gironara, eta geroago Toledora joan ziren. Gerra bukatu eta gutxira itzuli zen etxera, baina hiru hilabetez igandero aurkeztu behar izan zuen Aramaioko Guardia Zibilen kuartelean, eskuineko eskua altxatuta aurkeztu ere.

• Abadearen "esker ona"

  Kepa Mondragon Jauregi (1934) Aramaio

  Don Vicente abadea Francoren aldekoa zen; Keparen familia, berriz, abertzalea. Gerra aurretik maisu jardundako osaba batek, gerraren ondorioz, zazpi urte eman zituen kartzelan. Beste osaba batek hiru urte eman zituen. Aitak mehatxuak eta etxean lapurretak jasan zituen; orduan galdu omen zuen osasuna. Milizianoak Don Vicente abadea hiltzera etorri ziren; baina, Keparen osabak eskatuta, ez zuten hil. Geroago, Don Vicente abadeak osabaren heriotza-zigorra sinatu omen zuen.

• Osabak kartzelan ezagutu zuen andregaia

  Kepa Mondragon Jauregi (1934) Aramaio

  Osaba, Cirilo Mondragon, kartzelatik irten eta gero ezkondu zen. Laudioko kartzelan ezagutu zuen bere emaztea izango zena. Bi seme-alaba izan zituzten.

• Gerran bizitako jazarpena

  Karmen Zurbano Egaña (1923) Aramaio

  Gerra denborako oroitzapenak. Aita kartzelan sartu zuten "gorriek", herriko beste hiru-lau lagunekin batera. Familiak jasandako jazarpenaz hitz egiten du. Behin aita kartzelatik aterata, komitean presentatu behar izaten zuen.

• Eskoriatzako gerrako giroa

  Karmen Zurbano Egaña (1923) Aramaio

  Gerra denborako oroitzapenak. Eskoriatzako giroaz hitz egiten du. Herriko karlisten kontrako jazarpenaz hitz egiten du.