Errepresioa

• Emakume mutrikuar bakarra espetxean

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Susana Uranga, Benediktaren senarraren ama, kartzelan sartu zutenean. Mutrikun kartzelan egon zen emakume bakarra.

• Alejandro San Juan Txikiren fusilamendua

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Alejandro San Juan Txikiren fusilamendua. Kanposantu atzean fusilatu eta hilobiratu ziren baina gero familiak atera egin zuen.

• Saturrarango emakumeen kartzela

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Gerra bukatu aurretik bilakatu zen Saturrarango seminarioa emakumeen kartzelan. Herriko emakumeak hasieratik egon ziren presoei laguntzeko prest. Preso zeuden emakumeen haurrak, herrian bataiatzen zituzten.

• Saturrarango presoak, Mutrikuko kanposantuan

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Mutrikuko kanposantua nolakoa zen. Saturrarango kartzelak iraun zuen bitartean (1938-1944), hildako kopuru antzerakoa egon zen kartzelan eta Mutrikuko herrian. Gorpuak kartzelatik karro beltz batean eramaten zituzten kanposantura.

• Saturrarango kartzela

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Saturrarango kartzela itxi eta presoak beste kartzela batera eraman zituzten. Kartzela bezala hasi aurretik (1938ko urtarrilean), ondoko frontoiak izan zituzte presoak. Umeen trukea Santa Agedan.

• Kaputxako presoak eta guardia zibilak

  Jon Etxebarria Barruetabeña (1948) Amorebieta-Etxano

  Trokarro, Kaputxa. Mojen pabiloia. Garai batean presoak egoten ziren bertan. Zornotzatik Bermeora bitarteko trenbidea egitera eramaten zituzten presoak. Guardia Zibilak ere inguruan zeuden. Batzuek bertako neskekin ezkondu ziren eta baita preso batzuk ere.

• Iberdrola eraikitzeko presoak

  Mari Kruz Pontesta Garmendia (1952) Lezo

  Iberdrola eraikitzeko presoak eraman zituzten lanera. Asko bertan hil zirela entzuna du. Tximinia oso handia zela dio.

• Gerrari buruz ez zen hiitz egiten

  Tomas Garai Marcaide (1949) Arrasate

  Gurasoek ez zuten gerrari buruz hitz egiten semeekin. Errepresio gogorra jaso zuten eta seme-alabei mesede egiteagatik ez zuten ezer kontatzen.

• Larragainera bala-zorroen bila

  Tomas Garai Marcaide (1949) Arrasate

  Larragainen gerrako trintxerak egon ziren eta auzoko lagun nagusiagoekin joaten ziren bala-zorroen bila. Etxean debekaturik zeukaten hara joatea, jakina zelako hainbat soldadu bertan zeudelako lurperatuta.

• Gerrako presoak nesken eskolan

  Patxi Sorarrain Kortadi () Lasarte-Oria

  Gerra hasi zenean 12 urte zituen. Oriako asko Lasartera joan ziren. Nesken eskola kontzentrazio-esparru bezala erabili zen. Gauetan tiroak entzuten ziren.

• Don Lorezon Azpiazu, Asteasuko abadea

  Patxi Sorarrain Kortadi () Lasarte-Oria

  Gerraostean apaizek egindako lana. Asteasuko apaizak, Don Lorenzo Azpiazuk, gerrako presoak laguntzen zituen.

• Kaputxako presoak Bermeorako trenbidea egitera

  Angel Zamalloa Etxebarria (1941) Amorebieta-Etxano

  Kaputxan garai batean mojak egon ziren. Gerraostean presoak egoten ziren. Presoak Gernikara eramaten zituzten handik Bermeora bitarteko trenbidea egitera. Guardia zibilak egoten ziren auzoan. Auzoko neska batzuk guardia zibilekin ezkondu ziren. Presoetako batzuk ere bertan geratu ziren ezkonduta.

• Gauetan presoak fusilatzen zituzten

  Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

  Gerra garaian, udaletxeko eskoletak espetxe bihurtu ziren. Igandetan presoak mezara eramaten zituzten. Gauetan presoen bila joaten ziren eta hurrengo igandean nor falta zen ikusten zuten.

• Gerraosteko gosea, miseria, biriketako gaixotasunak...

  Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

  Falangistek herria hartu zuten eta botere handia lortu zuten. Gerrako galtzaileak zigortzen zituzten. Miseria eta gosea. Birikako gaixotasunak, tuberkulosia.Espetxean egondako jende asko gaixorik bueltatzen zen.

• Lorca eta Lauaxeta

  Jon Maia Soria (1972) Urretxu

  Lorca eta Lauaxetaren arteko lotura. Lauaxetak Lorca miresten zuen eta bere poemak euskaratu zituen. Frankismoan fusilatu zuten. Lorca berriz andaluziarra eta republikanoa zen, fusilatu egin zuten baita ere. Antzekotasunak.

• Amak idazten zituen herriko presoentzako eskutitz asko

  Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

  "Doña Juana la Loca"ren gazteluan egon zen preso aita. Igeltsero peoi eta abeltzain lanetan ibili zen kartzelan. Segoviara ez ziren joan aita ikustera. Amak bazuen eskola eta aitari sarritan idazten zion. Herrian idazten ez zekiten andreei ere laguntzen zien amak.

• Aita ez zuen ezagutu, gerratik itzuli zenean

  Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria

  Gerra sasoiko kontuak. Michelin lantegi ondoan bizi ziren eta, kalera joateko, eskutik helduta eramaten zituen amak, beldurrez. Aitak lau urte pasa zituen kanpoan eta, itzuli zenean, ez zuen ezagutzen. Hildakoak eta fusilatuak izan ziren. Antiguoko osaba bat gerra sasoian hil zuten.

• Emakumeek antolaturiko diru-bilketak

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Elvira Zipitria gaixotu egin zen bere azken urteetan eta Maria Dolores Agirrek askotan zaintzen zuen. Batez ere emakumeak biltzen hasi ziren, Donostiako dendarien dendetan, euskararen inguruko erabakiak hartu eta diru-bilketak egiteko.

• Gerra etorri zenean

  Lucio Urzelai Gantxegi (1922) Bergara

  Soldadutza Nafarroako Piriniotan egin zuen. Gerra denboran Osintxun zegoen. Aita auzo-alkate zegoen, nazionalistekin. Aita espetxeratu eta ama bakarrik geratu zen etxeko dendan.

• Abertzalea izateagatik arazoak

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Domeke fitxatuta zegoen udaletxean, abertzaleen propaganda banatzeagatik, eta kartzela-mehatxua jaso zuen “Orden Público”tik.