Errepresioa

• Soldaduen arropak garbitu eta konpontzera behartuak

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Gerra garaian, Irisarren esaten zaion aldapatik sartu ziren soldaduak Mutrikura. Bizilagunek, koltxoiak jarri zituzten leihoetan, balak etxeetara ez sartzeko. Mutrikura sartu ostean, Ondarroara joan ziren soldaduak. Ana Mariren amonak, zigor gisa soldaduek zituzten zorriz betetako arropak garbitu eta konpondu behar izan zituen.

• Gorria izateagatik kartzelara

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Umetan Ana Marik ez zuen ulertzen zer zen "gorria" izatea, baina bazekien gorriak kartzelan sartzen zituztela. Karlistei eta frankistei txapelgorriak deitzen zitzaien.

• Aita afusilatu, etxea errekisatu eta amari josteko makina ostu

  Josune Astorkia Esturo (1935) Gautegiz-Arteaga

  Josunen aita afusilatu egin zuten herriko idazkariarekin batera. Ama umedun zegoen eta pixka bat lehenago semea hil zitzaien. Josunek hiru urte zituen. Josuneren ahizpak dauka gordeta aitaren kontrako salaketa, salaketa jarri zuen pertsonaren izenarekin. Beraien ama jostuna zen eta etxea kentzeaz gain josteko makina ere ostu zioten.

• Abadeak fusilamenduarekin zuen loturaz

  Josune Astorkia Esturo (1935) Pilar Beaskoetxea Goitisolo (1923) Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Gautegiz-Arteaga

  Aurreko pasartean Josuneren aita afusilatu egin zutela kontatzen dute. Hemen abadeak zer zerikusi izan zuen kontatzen dute.

• Gerran familiako kideak banatuta

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Adesuako gozo-denda gainean bizi izan ziren gerrara arte. Aulestin egon ostean, bere ama Markinara bueltatu zen seme-alaba batzuekin. Ordurako, beraien aita kartzelan zegoen, Iruñeko San Kristobalgo fortean egon baitzen 7 urtez. Aulestin zeudela, etxe ugaritan egon ziren banatuta.

• Aita kartzelan eta osaba fusilatu

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere aita abertzale gogorra izatearren atxilotu zuten. Bere aitaren anaia nagusia hil egin zuten, eta aita ozta-ozta salbatu zen. Osaba, 1937. urtean, Larrinagako kartzelatik Deriora eraman zuten fusilatzera. Aita Iruñeko San Kristobalgo gotorlekura eraman zuten, zazpi urtean behin ikusi zuen aita. Beste hiru markinar ere hil zituzten. Batzokian komediak egiten zituzten. Kasilde Aginagak antzezten zituen, artista ona ei zen.

• Kartzelara lau joan eta bi bueltatu

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere aitaren indultua osabaren heriotzaren ostean heldu zen. Lau joan ziren aitarekin batera Iruñeko fortera, baina bi bakarrik bueltatu ziren.

• "¡Viva España!" oihuka Otxandion

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Frankismoaren aldeko gizon bat Otxandioko plazan oihuka aritu zen "¡Viva España! ¡Viva Cristo Rey!"; udaletxeko kartzelara eraman zuten, gerora atera egin zuten eta hurrengo egunean izan zen bonbardaketa Otxandion.

• Aita preso

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  15 urte zituela, bere aita Donostian atxilotu zuten. Gero Bilboko Larrinagan egon zen. Epaiketako datuak kontatzen ditu.

• Gorozikako abadea hil zuten

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Gerran, Gorozikako abadea hil zuten asturiarrek eta Estartabarrena baserri ostean lurperatu, hankak bistan zituela. Asturiarrek salaketa bat jaso zuten abadea hiltzeko aginduz.

• Sakristaua heriotza-zigorrera kondenatu

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatu zuten Donostian, abadearen kontrako salaketa zela-eta. Bilbora eraman zutenean, Ajuria auzoko batekin topo egin zuen eta hark eman zien gertatutakoaren berri etxekoei. Etxekoak Bilbora joan ziren eta Markinako Gaitán de Ayala "Gaitantxu" diputatuaren laguntzaz etxera onik ekarri zuten.

• Sakristaua kartzelan zela, semea eta andrea hil

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatua egon zen bitartean emaztea eta seme bat galdu zituen: 12 urteko semea, behiak zaintzen zebilela, esku-bonba bat lehertu zitzaion. Emaztea handik bi hilabetera hil zen bera bisitatzera joan zenean. Hori dela-eta, Mariaren senarra ama eta anaia barik gelditu zen, aita kartzelan zuela.

• Pagadian fusilatuak eta hilobiratuak

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Baserri inguruan fusilamenduak izan ziren eta alboko pagadian gorpu batzuk hilobiratu ziren. Bala bat aurpegitik sartu eta irten zitzaion gizona ospitalera eraman zuten.

• Amarekin Saturrarango kartzelan

  Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku

  Raul Santanderren jaio zen baina ama atxilotu eta Saturrarango kartzelara eraman zutenean, berarekin joan zen. Lau bat urte zituela atera ziren kartzelatik eta pare bat astez Urresti baserrian egon ziren, amak lana lortu arte. Ama, inguruetan lanean ibili zen, Santanderrera bueltatu zen arte.

• Kartzelan mojen begiradapean jolasean

  Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku

  Ume bezala Saturrarango kartzelan zein pabilioitan egon zen gogoratzen du Raulek: sartu eta lehenengoa eskumara. Astigarraga fonda izan zen lehenago. Han bertan jolasten zuten haurrek, mojen begiradapean.

• Kartzelako urteei buruz ez zuen inoiz hitz egiten

  Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku

  Amak inoiz ez zuen hitz egiten kartzelari buruz, ezta Raulekin ere. Deban eta Eibarren bizitzen egon ostean, Santanderrera bueltatu zen ama.

• Kartzelatik ateratzean, ezin herrira bueltatu

  Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku

  Hogeita hamar urte baino gehiago pasa ziren arte, Raulen ama ez zen itzuli Santanderrera, nahiz eta familiarekin harreman ona zuen. Agian, deserriratua zegoela komentatzen dute.

• Saturrarango kartzelako oroitzapenak umea zelarik

  Mari Campos Roldan (1938) Mutriku

  Mari umetan Saturrarango kartzelan egon zen bere amarekin. Emakume askoren besoetan egoten zela gogoratzen da. Kartzelako usaina.

• Kartzelatik ateratzean ama Mutrikun gelditu zen

  Mari Campos Roldan (1938) Mutriku

  Ama kartzelatik atera zenean, Ondarroara joan zen lanera, harategi batera. Gero Mutrikura itzuli zen eta neskame bezala lan egin zuen. Mari osaba-izebekin bizi zen.

• Alargun, sei seme-alaba eta Saturraranen preso

  Mari Campos Roldan (1938) Mutriku

  Saturrarango kartzeko oroitzapen oso gutxi ditu, ez du gogoratzen gaizki pasatu zuenik. Beste ahizpa bat Madrileko umezurztegi batean egon zen. Ama atxilotu eta Saturraranera eraman zutenerako alarguna zen eta sei seme-alaba zituen. Aita fusilatu egin zuten.