Errepresioa

• Neba kartzelatik "Trabajadoreetara", eta gero errekete

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Bilbon kartzelan egon zen neba "Trabajadoreetara" eraman zuten gero. Han egoera txarrean zeuden eta errekete gisa sartu zen bere borondatez. Horri esker etxera joan ahal izan zen bisitan. Erreketeen jantzia. Lau nebak ibili ziren gerran eta laurak bizirik atera ziren, nahiz eta anaia nagusiena elbarritu egin zen.

• Francok Durango bonbardatu ostean, kartzelan zeudenak fusilatu zituzten

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Francok izugarrizko triskantzak egin zituen, baina bi aldeetan egin zirela gauza itsusiak dio. Iurretako maisua, parrokian dotrina ematen zuena, kartzelan sartu zuten. Francok 1936an Durango bonbardatu zuenean, kartzelan zeuden 21 pertsona fusilatu zituzten, tartean Iurretako maisua, jatorriz Burgoskoa zena. Iurretako eliza munizioa gordetzeko erabili zuten geroago.

• Erreketeek Oikiako apaiza eraman zuten; haren pistolaren anekdota

  Bartolo Etxabe Oliden (1928) Zumaia

  Gerra hasi zenean, bera mutikoa zen. Mendi gainetik erreketeak azaldu omen ziren lehenbizi. Beren martxan zetozen soldaduak eta pasaeran baserrietan jatekoa lapurtzen zuten. Gogoan du nola komandanteak pistolarekin mehatxatuta eduki zuen Oikiako apaiza, frontoi parean. Azkenean, eraman egin zuten. Apaizak pistola utzi omen zuen elizako aldarearen atzean eta sakristauak lurperatu egin zuen. Berak nolabait enteratu eta pistola lurpetik atera eta urteetan etxean eduki zuen gordeta.

• Herriko karlistak preso hartu zituzten udaletxean

  Akelino Elosua Zubimendi (1913) Zumaia

  Udaletxea hartu zuten eta herriko karlista guztiak atxilotu zituzten. Dudakoak ziren "txaperoak" (udaltzainak) eta mikeleteak desarmatu egin zituzten. Frantziatik etorri zenean, atxilotuta egon zirenetako askok eskerrak eman zizkioten ondo portatu zirelako.

• Osabaren hezurrak Erorien Haranean

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Edurneren amonak (amaren amak) zortzi seme-alaba izan zituen. Osaba Jose, Gasteizen fusilatu zuten Ostiral Santu batean eta dirudienez Erorien Haranean daude haren hezurrak. Osaba Vicente, gerra garaian desagertu zen.

• Burgoan denak karlistak ziren

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Burgoan (Berriatua) karlistak ziren ia denak eta soldadu asko egon ziren bertan. Bertan fusilatzetik libratutako gizon baten istorioa kontatzen du.

• Soldaduen arropak garbitu eta konpontzera behartuak

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Gerra garaian, Irisarren esaten zaion aldapatik sartu ziren soldaduak Mutrikura. Bizilagunek, koltxoiak jarri zituzten leihoetan, balak etxeetara ez sartzeko. Mutrikura sartu ostean, Ondarroara joan ziren soldaduak. Ana Mariren amonak, zigor gisa soldaduek zituzten zorriz betetako arropak garbitu eta konpondu behar izan zituen.

• Gorria izateagatik kartzelara

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Umetan Ana Marik ez zuen ulertzen zer zen "gorria" izatea, baina bazekien gorriak kartzelan sartzen zituztela. Karlistei eta frankistei txapelgorriak deitzen zitzaien.

• Aita afusilatu, etxea errekisatu eta amari josteko makina ostu

  Josune Astorkia Esturo (1935) Gautegiz-Arteaga

  Josunen aita afusilatu egin zuten herriko idazkariarekin batera. Ama umedun zegoen eta pixka bat lehenago semea hil zitzaien. Josunek hiru urte zituen. Josuneren ahizpak dauka gordeta aitaren kontrako salaketa, salaketa jarri zuen pertsonaren izenarekin. Beraien ama jostuna zen eta etxea kentzeaz gain josteko makina ere ostu zioten.

• Abadeak fusilamenduarekin zuen loturaz

  Josune Astorkia Esturo (1935) Pilar Beaskoetxea Goitisolo (1923) Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Gautegiz-Arteaga

  Aurreko pasartean Josuneren aita afusilatu egin zutela kontatzen dute. Hemen abadeak zer zerikusi izan zuen kontatzen dute.

• Gerran familiako kideak banatuta

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Adesuako gozo-denda gainean bizi izan ziren gerrara arte. Aulestin egon ostean, bere ama Markinara bueltatu zen seme-alaba batzuekin. Ordurako, beraien aita kartzelan zegoen, Iruñeko San Kristobalgo fortean egon baitzen 7 urtez. Aulestin zeudela, etxe ugaritan egon ziren banatuta.

• Aita kartzelan eta osaba fusilatu

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere aita abertzale gogorra izatearren atxilotu zuten. Bere aitaren anaia nagusia hil egin zuten, eta aita ozta-ozta salbatu zen. Osaba, 1937. urtean, Larrinagako kartzelatik Deriora eraman zuten fusilatzera. Aita Iruñeko San Kristobalgo gotorlekura eraman zuten, zazpi urtean behin ikusi zuen aita. Beste hiru markinar ere hil zituzten. Batzokian komediak egiten zituzten. Kasilde Aginagak antzezten zituen, artista ona ei zen.

• Kartzelara lau joan eta bi bueltatu

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere aitaren indultua osabaren heriotzaren ostean heldu zen. Lau joan ziren aitarekin batera Iruñeko fortera, baina bi bakarrik bueltatu ziren.

• "¡Viva España!" oihuka Otxandion

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Frankismoaren aldeko gizon bat Otxandioko plazan oihuka aritu zen "¡Viva España! ¡Viva Cristo Rey!"; udaletxeko kartzelara eraman zuten, gerora atera egin zuten eta hurrengo egunean izan zen bonbardaketa Otxandion.

• Aita preso

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  15 urte zituela, bere aita Donostian atxilotu zuten. Gero Bilboko Larrinagan egon zen. Epaiketako datuak kontatzen ditu.

• Gorozikako abadea hil zuten

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Gerran, Gorozikako abadea hil zuten asturiarrek eta Estartabarrena baserri ostean lurperatu, hankak bistan zituela. Asturiarrek salaketa bat jaso zuten abadea hiltzeko aginduz.

• Sakristaua heriotza-zigorrera kondenatu

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatu zuten Donostian, abadearen kontrako salaketa zela-eta. Bilbora eraman zutenean, Ajuria auzoko batekin topo egin zuen eta hark eman zien gertatutakoaren berri etxekoei. Etxekoak Bilbora joan ziren eta Markinako Gaitán de Ayala "Gaitantxu" diputatuaren laguntzaz etxera onik ekarri zuten.

• Sakristaua kartzelan zela, semea eta andrea hil

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatua egon zen bitartean emaztea eta seme bat galdu zituen: 12 urteko semea, behiak zaintzen zebilela, esku-bonba bat lehertu zitzaion. Emaztea handik bi hilabetera hil zen bera bisitatzera joan zenean. Hori dela-eta, Mariaren senarra ama eta anaia barik gelditu zen, aita kartzelan zuela.

• Pagadian fusilatuak eta hilobiratuak

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Baserri inguruan fusilamenduak izan ziren eta alboko pagadian gorpu batzuk hilobiratu ziren. Bala bat aurpegitik sartu eta irten zitzaion gizona ospitalera eraman zuten.

• Amarekin Saturrarango kartzelan

  Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku

  Raul Santanderren jaio zen baina ama atxilotu eta Saturrarango kartzelara eraman zutenean, berarekin joan zen. Lau bat urte zituela atera ziren kartzelatik eta pare bat astez Urresti baserrian egon ziren, amak lana lortu arte. Ama, inguruetan lanean ibili zen, Santanderrera bueltatu zen arte.