Errepresioa
-
Aita preso
Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika
15 urte zituela, bere aita Donostian atxilotu zuten. Gero Bilboko Larrinagan egon zen. Epaiketako datuak kontatzen ditu.
-
Gorozikako abadea hil zuten
Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika
Gerran, Gorozikako abadea hil zuten asturiarrek eta Estartabarrena baserri ostean lurperatu, hankak bistan zituela. Asturiarrek salaketa bat jaso zuten abadea hiltzeko aginduz.
-
Sakristaua heriotza-zigorrera kondenatu
Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika
Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatu zuten Donostian, abadearen kontrako salaketa zela-eta. Bilbora eraman zutenean, Ajuria auzoko batekin topo egin zuen eta hark eman zien gertatutakoaren berri etxekoei. Etxekoak Bilbora joan ziren eta Markinako Gaitán de Ayala "Gaitantxu" diputatuaren laguntzaz etxera onik ekarri zuten.
-
Sakristaua kartzelan zela, semea eta andrea hil
Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika
Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatua egon zen bitartean emaztea eta seme bat galdu zituen: 12 urteko semea, behiak zaintzen zebilela, esku-bonba bat lehertu zitzaion. Emaztea handik bi hilabetera hil zen bera bisitatzera joan zenean. Hori dela-eta, Mariaren senarra ama eta anaia barik gelditu zen, aita kartzelan zuela.
-
Pagadian fusilatuak eta hilobiratuak
Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku
Baserri inguruan fusilamenduak izan ziren eta alboko pagadian gorpu batzuk hilobiratu ziren. Bala bat aurpegitik sartu eta irten zitzaion gizona ospitalera eraman zuten.
-
Amarekin Saturrarango kartzelan
Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku
Raul Santanderren jaio zen baina ama atxilotu eta Saturrarango kartzelara eraman zutenean, berarekin joan zen. Lau bat urte zituela atera ziren kartzelatik eta pare bat astez Urresti baserrian egon ziren, amak lana lortu arte. Ama, inguruetan lanean ibili zen, Santanderrera bueltatu zen arte.
-
Kartzelan mojen begiradapean jolasean
Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku
Ume bezala Saturrarango kartzelan zein pabilioitan egon zen gogoratzen du Raulek: sartu eta lehenengoa eskumara. Astigarraga fonda izan zen lehenago. Han bertan jolasten zuten haurrek, mojen begiradapean.
-
Kartzelako urteei buruz ez zuen inoiz hitz egiten
Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku
Amak inoiz ez zuen hitz egiten kartzelari buruz, ezta Raulekin ere. Deban eta Eibarren bizitzen egon ostean, Santanderrera bueltatu zen ama.
-
Kartzelatik ateratzean, ezin herrira bueltatu
Raul Blanco Herrera (1938) Mutriku
Hogeita hamar urte baino gehiago pasa ziren arte, Raulen ama ez zen itzuli Santanderrera, nahiz eta familiarekin harreman ona zuen. Agian, deserriratua zegoela komentatzen dute.
-
Saturrarango kartzelako oroitzapenak umea zelarik
Mari Campos Roldan (1938) Mutriku
Mari umetan Saturrarango kartzelan egon zen bere amarekin. Emakume askoren besoetan egoten zela gogoratzen da. Kartzelako usaina.
-
Kartzelatik ateratzean ama Mutrikun gelditu zen
Mari Campos Roldan (1938) Mutriku
Ama kartzelatik atera zenean, Ondarroara joan zen lanera, harategi batera. Gero Mutrikura itzuli zen eta neskame bezala lan egin zuen. Mari osaba-izebekin bizi zen.
-
Alargun, sei seme-alaba eta Saturraranen preso
Mari Campos Roldan (1938) Mutriku
Saturrarango kartzeko oroitzapen oso gutxi ditu, ez du gogoratzen gaizki pasatu zuenik. Beste ahizpa bat Madrileko umezurztegi batean egon zen. Ama atxilotu eta Saturraranera eraman zutenerako alarguna zen eta sei seme-alaba zituen. Aita fusilatu egin zuten.
-
Saturrarango kartzelako oroitzapenik ez
Mari Campos Roldan (1938) Mutriku
Saturrarango kartzelako oroitzapenik ez du ia. Kontatu diotena daki.
-
Kartzelatik ateratzean, ezin herrira bueltatu
Mari Campos Roldan (1938) Mutriku
Carmina Merodio, Saturrarango espetxean egon eta gero bere herrira itzuli zen eta atxilotu eta Martutenera bidali zuten. Antza, kasu batzuetan ezin izaten zuten beraien herrira bueltatu.
-
Saturraranen milizianoen instrukzioak
Manuel Goenaga Osa (1923) Mutriku
Saturraranen, soldaduak egon ziren gerra hasi aurretik. Armak nola erabili ikasten zuten bertan. Gerra ostean, kartzela bihurtu zuten.
-
Emakumeei ilea mozten zieten zigor bezala
Manuel Goenaga Osa (1923) Mutriku
Zigor bezala emakumeei ilea mozten zitzaien. Soldaduen lekuak garbitzera behartzen zituzten asko ere.
-
Salaketak eta fusilamenduak
Manuel Goenaga Osa (1923) Mutriku
Herrian fusilatutako beste gizon bati buruz hitz egiten du. Gizon errepublikarra eta intelektuala. Herrian esaten zen Villa Dionisiako norbaitek salatu zuela eta horregatik fusilatu zutela.
-
1500 pezetako isuna semeak gudari izateagatik
Aurora Manterola Burgaña (1942) Mutriku
Auroraren aitonak, bost seme gerrako gudari izateagatik, zortzi egunetan ordaindu behar zuen 1500 pezetako isuna jaso zuen. Antipatriota bezala izendatua izan zen. Dokumentu ofizialak erakusten ditu.
-
Karlistetatik ezkutatzen etxeko ganbaran
Aurora Manterola Burgaña (1942) Mutriku
Etxeko emakumeei ilea moztu zieten gerra garaian. Egunero karlistak etxera joaten ziren, emakumeak kalera ateratzera zigor bezala. Aurora izeneko izeba, ganbaran ezkutatzen zen arrantzako sare eta otarren atzean. Gaixotu eta Eibarko ospitale batera eraman zuten baina 20 urterekin hil zen. Aitona ere, semeak abertzaleak zirelako 1500 pezetako isuna ordaindu eta sei hilabetetara hil zen.
-
Umiliazioak gerra galdu zutenei
Aurora Manterola Burgaña (1942) Mutriku
Gerra garaian, abertzaleak izateagatik jasandako zigorrak eta umiliazioak. Karlistak etxera joaten ziren bila.