Errepresioa

• Castillo plazako ekitaldian hoteleko balkoia erori

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Franco etorri zen Iruñera frankista nafarrei ("los conquistadores del norte") harrera egitera. Castillo plazan izan zen ekitaldia eta berak ere desfilean parte hartu zuen. Franco kioskoan. Jendez beteta ingurua. Hotel bateko balkoia erori egin zen, gainean emakumezko asko zegoenez, pisua hartu zuelako. Zintzilik geratu ziren neskak eta beraiek begira, ea zerbait ikusiko ote zuten.

• Teruelen zauritu egin zuten; han zegoela amaitu zen gerra

  Emilio Agirrebeitia Lasuen (1917) Berriz

  Nazionalek Teruelera bidali zuten soldadu. Zauritu egin zuten bertan (La Muelan). Han zegoela bukatu zen gerra. Handik Valentziaraino oinez joan ziren. Terueleko bizipenak. Alfambran egon ziren. Gogor hartu zituzten, "rojos separatistas" zirela eta; mugimendu txikiena eginez gero, hil egingo zituztela esan zieten. Bilboko komandantea. Gauez zaintza egiten pasa zuten estutasuna. 1939ko urtarrilaren 10ean zero azpitik 38 gradu egin zituen.

• Markesak fama ona Berrizen

  Mari Tere Alberdi Olabegoia (1944) Antonio Barajuen Oregi (1942) Berriz

  Berrizen inork ez du gaizki hitz egiten markesaren inguruan. Badirudi asko lagundu zuela herrian, bai alderdi batekoei eta bai bestekoei. Gudari batzuei ere lagundu zien kartzelatik irteten; esaterako, Imanol Oruemazagaren aitari.

• Markesak herriari eman zion laguntza

  Mari Tere Alberdi Olabegoia (1944) Antonio Barajuen Oregi (1942) Berriz

  Gerra zibila hasi zenean markesak Berrizen zeuden. Senarra Madrilerantzat abiatu zen zer gertatzen ote zen ikustera eta bidean hil egin zuten. Emazteak, kontra egin beharrean, jendeari laguntzea erabaki zuen. Mari Tereren osaba bati ere kartzelatik irteten lagundu zion. Herrian hainbat familiari laguntza ekonomikoa ere eman zien.

• Aita kartzelatik ateratzeko, oiloa eta txitak opari

  Placida Azpitarte Egia (1915) Berriz

  Aita libre laga zuten. Evaristo Zabalak `Berdugo´ari oparia lagatzeko gomendatu zien, aita libratzeko eragin zezan, eta oiloa txitekin laga zioten. Anaia frankistekin ibili behar izan zen gerran.

• Gona-frakak mendirako

  Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

  Mendizalea izan da. Alpeetan ibili izan da. Senarra mendian ezagutu zuen. Hemezortzi urte ingururekin hasi zen mendira joaten. Tolosar batek dantzan erakusten zuen, Don Jesusek; desterratuta zeuden senar-emazte haiek. Mendira haiekin joaten hasi zen. Gona-frakak josi zituen mendirako. Gero senarrarekin-eta joaten zen.

• Itzulera gogorra; langile batailoian osaba bat hil

  Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

  Gerra bukatu arte egon ziren Frantzian amona eta haren hiru seme-alabak. Itzuli zirenean, oso egoera txarra topatu zuten. Langile batailoira eraman zuten Rosaren amaren anaietako bat eta bizi-baldintza txarren ondorioz, hil egin zen.

• Mutrikuko kartzela

  Maria Dolores Arrizabalaga Mugerza (1927) Mutriku

  Guardia Zibila aitaren bila joan zen etxera eta Debara eraman zuten preso eta handik Mutrikuko kartzelara. Kokapena.

• Erdiko kalean, kartzela

  Rosario Arrizabalaga Esnaola (1924) Mutriku

  Erdiko kalean kartzela egon zen. Etxearen izena. Aita bertan preso egon zen, nazionalak herrian sartu aurretik. Kokapena. Zaintzaileak herriko jendea ziren.

• Norbait atxilotzean, manifestazioak herrian

  Maria Dolores Arrizabalaga Mugerza (1927) Mutriku

  Norbait atxilotzen zutenean, manifestazioak egiten ziren herrian. Ibilbidea.

• Saturrarango espetxera bisitan

  Maria Dolores Arrizabalaga Mugerza (1927) Mutriku

  Aitak izara zuria eskegi zuen leihoan errepublikanoak herrian sartzean. Saturrarango espetxea, Eibarko izeba bat zegoen preso eta orduan hasi ziren joaten.

• Saturrarango espetxera janaria eramatera

  Maria Dolores Arrizabalaga Mugerza (1927) Mutriku

  Saturrarango espetxea nolakoa zen. Mutrikutik jende asko joaten zen presoak bisitatzera. Esnea eta jatekoa eramaten zuten.

• Jarrera ona egiaztatzeko eta fusilatuak ez izateko txostenak

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Mutrikun gerran eta ondoren hil zituzten denak, herritarrek egindako salaketengatik gertatu ziren. Presoen jarrera ona ziurtatzeko txostenak eskatzen zituzten, fusilamendua saihesteko. Txosten negatiboak suntsitzen zituztenak bazeuden.

• Osaba, Saturraraneko kapilaua

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Osaba bat apaizaren laguntzailea zen Mutrikun baina azken hauteskundeetan botoa beste bati emateagatik zigortua izan zen eta Saturraranera bidali zuten kapilau gerra garaian. Espetxean egondako apaizei buruz hitz egiten dute. Osabaren heriotza.

• Santanderren preso zegoen anaia bisitatzen I

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Santanderren preso zegoen anaia bisitatzeko salbokonduktoa nola lortu zuen. Trenbidetik oinez nola joan ziren. Zentinelen kontrolak harrapatu baino lehen ikusi zuen anaia.

• Santanderren preso zegoen anaia bisitatzen II

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Bilbotik Santanderrera trenean, anaia bisitatzeko. Derrigorrez soldadu izan behar zirenen jarrera eta erreketeena oso ezberdina zen.

• Egaña fabrikan gerrako dominak egiten zituzten

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Gerra garaian, Egaña fabrikan gerrako dominak egiten zituzten. Saturrarango presoek margotzen zituzten dominak. Aita gerratik itzuli arte egin zuen bertan lan. Jostea asko gustatzen zitzaion.

• Gerratik bueltan Ondarretan preso

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Ama, 1939ko azaroan eta aita 1940ko gabon egunean bueltatu ziren Mutrikura. Gabon horiek pasa eta Ondarretan espetxeratu zuten 3 hilabetez. Guardia Zibila Mutrikura oinez joaten zen Debatik. Espetxetik irten eta Debara joan behar izaten zuen sinatzera.

• Saturrarango espetxeko presoak

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Saturrarango espetxera joaten ziren, presoei janaria eramatera. Kartzelan zeuden haurrak ez zituzten ikusten. Paquita Rico.

• Saturrarango espetxera janaria eramaten zuten

  Itziar Andonegi Sustaeta (1920) Mutriku

  Saturrarango espetxera janaria eramaten zuten bai Mutrikutik eta baita Ondarroatik ere.