Errepresioa

  • Saturrarango preso baten semearen ama pontekoa I

    Enkarna Furundarena Goenaga (1919) Mutriku

    Saturraranen bisitatzen zuen presoaren semearen amabitxia zen Enkarna. Leonardo zuen izena. Ama pontekoa izateko proposamena Teodorok egin zion, aitabitxi izango zenak. Herrian amabitxi egin ziren beste batzuk.

  • Saturrarango presoei jateko latak eramaten zituen

    Enkarna Furundarena Goenaga (1919) Mutriku

    Saturrarango kartzelako haur baten amabitxi egin zenean hasi zen igandero janaria eramatera joaten. Gehienbat latazko janaria eramaten zuen. Hogei urte zituen Enkarnak eta ordurako Loretxun taberna lan egiten zuen.

  • Loretxu tabernan soldaduak

    Enkarna Furundarena Goenaga (1919) Mutriku

    Presoak Saturraranera nola eramaten zituzten ez zuen inoiz ikusi. Loretxu tabernara soldadu italiarrak, alemanak, nafarrak, galiziarrak... egoten ziren.

  • Saturrarango preso baten semearen amapontekoa II

    Enkarna Furundarena Goenaga (1919) Mutriku

    Ana Arias deitzen zen Saturraranen bisitatzen zuen presoa; semea, Leonardo Dávila. Uste du senarra fusilatu egin zutela. Leonardoren ama pontekoa da Enkarna. Aita pontekoa, Leonardo, Saturrarango kartzelako errekadista izan zen.

  • Saturraranetik irten eta Mutrikun bizitzen gelditu ziren emakumeak

    Enkarna Furundarena Goenaga (1919) Mutriku

    Saturrarango kartzelako atezaina Teo deitzen zen eta Tetuan baserrian bizi ziren. Teodoro ordea, kartzelako errekadista zen. Presoak atera zituzten arte, kartzelara bisitan joaten zen. Libre gelditu ziren batzuk ( Maria, Carmiña, Juana "kastellania", Felipa "kastellania"...) Mutrikun gelditu ziren bizitzen.

  • Ana Arias, Saturraranen egondako presoa

    Enkarna Furundarena Goenaga (1919) Mutriku

    Teodorok eskaini zion Saturrarango kartzelako haur baten ama pontea izatea. Igandero joaten zen autobusean kartzelara. Presoak oso esker onekoak ziren. Ana Arias, jostuna zen. Enkarnak hariak eta materiala eramaten zizkion.

  • Kandido Urreizti Osabarrena baserria, Saturrarango kartzelako sukaldea

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Saturraranen Zar-en ibili zen eta gerra garaian kartzelan lan egin zuen. Hasieran, kartzelako sukaldea Osabarrena baserrian zegoen. Osatarrak Elorriotik heldu ziren Mutrikura.

  • Kandido Urreizti Saturrarango kartzelako presoen baldintzak

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Saturrarango kartzelan laguntzaile bezala lan egiten zuen Kandidok. Presoek nola lo egiten zuten kontatzen zuten, komunak...

  • Ines Lezea Saturrarango presoen eskulanak

    Ines Lezea Txurruka (1932) Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Kandidoren anai baten koinatua Saturrarango kartzelako mantentze lanak egiten zituen. Presoek eskulanak egiten zituzten, janaria eramaten zietei trukean emateko: oliba hezurrekin egindako otartxoak, oihalak...

  • Ines Lezea Gerraostean emakumeak kartzelaratzeko arrazoiak

    Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

    Saturrarango presoen jatorria ezberdina zen. Mutrikun Karmiña gelditu zen bizitzen. Kartzelatuak izateko arrazoiak.

  • Kandido Urreizti Saturrarango kartzelako mojak

    Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

    Saturrarango kartzelako mojak zuriz jantzita joaten ziren.

  • Andoni Segundo Aita-amak Mantxatik etorritakoak

    Andoni Segundo Armero (1957) Elgoibar

    Gurasoak Mantxakoak ziren, herri txiki batekoak. Oso bizi baldintza gogorrak zituzten. Aitak hemezortzi urterekin gerrara joan behar izan zuen; preso hartu eta heriotza zigorra ezarri zioten. Behartutako lanetan ibili zen, mehategi batean. Amaren lehengusu bat berdin ibili zen eta Euskal Herrira etorrita, bertako batekin ezkondu zen. Lehengusu haren bitartez, Mantxako herri hartatik Euskal Herrira etorri ziren hainbat biztanle.

  • Inazio Ernabide Heriotzatik ozta-ozta libratu zen bakarra

    Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

    Nazionalek trenbideetako sei langile eraman zituzten hiltzera Osintxun. Gaua aprobetxatuz, euretako batek, Anbrosiok, ihes egin zuen; bizirik ateratzea lortu zuen bakarra izan zen. Gudariak Basalgo auzoan zeuden, eta Anbrosio babestuta zegoen baserritik jaso zuten, nazionalen erasopean. Inaziok ez zuen gerra guztian bala-zauririk izan.

  • Inazio Ernabide Legution gogorrak jasan zituzten

    Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

    Nazionalek Asentzio hartu zutenean, Inazio eta bere kideak izan ziren azkenak bertatik alde egiten, nolabait ihesi. Legutioko borrokako kontu gogorrak. Handik aurrera beti beldurrez.

  • Inazio Ernabide Laredon preso

    Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

    Italiarrek preso hartu zituzten Laredon, Ingalaterrara eramango zituzten itsasontziaren zain zeudela. Handik Castro Urdialesko kontzentrazio-esparrura eraman zituzten. Hilabete oso gogorra eman zuten bertan; eta gero, Iratxera eraman zituzten.

  • Inazio Ernabide "Trabajadores"etan

    Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

    San Pedro de Cardeñatik eta Lermatik pasatu ziren. Lerman eraturiko “50. Langileen Batailoia”n sartu zuten Inazio, italiarren atzetik trintxerak egiten joateko. Teniente mexikar baten agindupean, lan gogorrak egin zituzten. Norbaitek batailoitik gorrien bandora alde egiten bazuen, bere lagun bat fusilatzen zuten nazionalek, zigor eredugarri bezala.

  • Inazio Ernabide Kalte-ordaina gaur kobratu

    Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

    1940. urteko urtarrilean lizentziatu zuten "Trabajadores"etatik. Kobratu berri du Inaziok "Trabajadores"etan egindako lanengatik kalte-ordaina.

  • Luis Payros Agirrezabal Gerra sasoian dendako euskarazko esaldia kentzeko agindua

    Luis Payros Agirrezabal (1930) Bergara

    Gerra sasoian amaren dendako erakusleihoan "Txinda gutxikin gauza asko" ipintzen zuen. Aurretik Mendiolatarrena izan zen denda. Oso abertzaleak ziren eta Frantziara ihes egin zuten. Alde egin aurretik, 1935 inguruan, Luisen amari utzi zioten denda. Falangista batzuek erakusleihoko esaldia ikusi zutenean, arratsalderako ezabatzeko edo bestela apurtu egingo zutela esan zioten amari. Felix izeneko pintoreari laguntza eskatu eta amoniakoarekin kendu zuten.

  • Flora Gauba Lete Gerrateko bizipen gogorrak; aita ihesi

    Flora Gauba Lete (1922) Bergara

    Gerra hasi zenean, ama lau seme-alabak hartuta bere jaiotetxera abiatu zen eta milizianoekin topo egin zuten bidean. Ordurako aita ihes eginda zegoen. Itzuli zenean, etxean kartzelan bezala egon zen denbora batez eta lanik ere ezin zuen egin. Sasoi gogorrak bizi izan zituzten. Militarrek ahizpa zaharragoa dantzaldietara joatea nahi izaten zuten, baina amak gogor egin zien.

  • Migel Okina Salsamendi Antzuolako sakristaua hil zuten Bergaran

    Migel Okina Salsamendi (1924) Bergara

    Gerrako oroitzapenak. Tropak sartu zirenean, kasinoa sakeatu zuten, eta gauzak plazan erre zituzten. Milizianoek Antzuolako sakristaua kartzelatik atera eta hil egin zuten; asturiarrak izan ote ziren. Labaderoan bota zuten gorpua, eta mutikoak ikustera joan ziren.