Euskara eta politika

• Oñatin, 10 bat saio urtean

  Imanol Lazkano Uranga (1936) Azpeitia

  Plaza asko egin izan dituen garaian, ikastolen inguruan antolatzen ziren saioetan eta, Oñatin saio ugari izaten zituen. Urtean, 10 bat saio izaten zituen han. Oñatiarrak esker onekoak direla dio.

• Isunak Zeruko Argiari

  Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

  Zentsura pasa behar izaten zuen Zeruko Argiak. Isunak jarri zizkieten "Batzokia" eta "naziotasuna" hitzengatik. Harpidedunek dirua ematen zuten isunak ordaintzeko.

• Kultura zentsuratuta

  Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria

  Sistema literarioa oso prekarioa zen. Hegoaldean, euskal kulturak jazarpen izugarria jasan zuen. Zentsura malgutu zenean, euskara landuan zegoenak erabat zentsuratuta jarraitu zuen.

• Gerra ostean, kultura erbestean propaganda politiko moduan

  Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria

  Iparraldean, euskarazko aldizkariak eskuinarekin eta apaizekin lotzen ziren. Hegoaldean, euskal idazleak jazarri egiten zituzten. Torrealdairen lana aipatzen du; gerra osteko lehenengo urteetako egoera azaltzen du. Orduko Jaurlaritzak kultura baliatzen du propaganda politikorako.

• Xabier Quintana, alfabetatze-eskolak eta hitzaldiak

  Joxe Irazu Garmendia (1951) Asteasu

  Bilbon alfabetatu zen euskaraz. Xabier Quintanak eragin handia izan zuen berarengan; eragilea zela dio. Orduko bizipenak kontatzen ditu. Hizkuntzarekin batera, kulturari lotutako hitzaldiak antolatzen zituzten Quintanak eta bere kideek. Lopategi eta Landart joan zirenekoak kontatzen ditu.

• Ume biri euskara eskolak ematen

  Joxe Irazu Garmendia (1951) Asteasu

  Rosa Rozadilla izeneko emakume batek lana eskaini zion; bi ume zaharrenen tutore lanak egin zituen, ikastolarako sarbidea lortu zezaten. Ondoren institutuan lan egin zuen bi urtez eta gero Bartzelonara joan zen.

• Eskolan euskaraz egitearren, maistrak jo egiten zuen

  Lurdes Auzmendi Aierbe (1955) Ataun

  Senideek esaten diote ume negartia eta petrala zela. Haurtzarokoak urte zoriontsuak izan zirela dio. Eskolako maisua eta maistra herrikoak ziren. Maistra, maisua ez bezala, euskararen aurkari handia zen. Erdaraz hitz egiteko arazoak zituenez, maistrak jo egiten zuen. Izugarrizko beldurra eragiten zion.

• Zeruko Argiari zentsura

  Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

  Zeruko Argian Mikel Atxaga eta Miren Jone zeudenean, isun asko izaten zituzten, zentsurarengatik. Jendeak dirua ematen zuen eta hobeto ateratzen omen ziren.

• Eskola erdalduna, hizkuntzarengatik eta erreferentziengatik

  Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

  Eskola nazionalean ibili zen. Maistrak herrikoak eta euskaldunak ziren, baina eskola bera erdalduna. Ez zen hizkuntza kontua bakarrik, erreferentziak ere erabat arrotzak ziren.

• Euskara irakasle

  Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

  Militantziarako beste eremu batzuk bazeuden. Gau-eskoletan euskara irakasten aritzen zen Iruñean. Rikardo Arregik eta prestatutako alfabetatze kanpainarekin ikasi zuen gero erakutsiko zuena.

• Saizarbitoriaren liburuak eta zentsura

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Saizarbitoriaren "Egunero hasten delako" nobelak ez zuen ia zentsurarik izan. "Ehun metro" nobelan zentsura gehiago sartzen da. Gizartea ordurako asko aldatu zen. Abortuari buruzko mozioa bozkatu zutenekoa kontatzen du.

• Frankismoko zentsura, euskarazko liburuentzat

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Ramonek esan zuen "Egunero hasten delako" liburua gazteleraz idatzi izan balu, ez zela argitaratuko. Liburua eskuz egin eta ministeriora aurkeztu behar izaten zuten, argitaratzeko baimena lortzeko.

• Liburu baten atala zentsuratu zutenekoa

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Arestiri gauza oso itsusia egin ziotela kontatzen du: "Kaniko eta Beltxitina" pastoralaren hitzaurrea gustuko ez eta liburu bakoitzari orri hura kendu zioten, zabaldu baino lehen.

• Euskaldunon Egunkariaren hasiera eta itxiera

  Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

  1990eko abenduaren 6an irten zen Euskaldunon Egunkaria. 2003an indarrez itxi zutenekoa kontatzen du. Hunkitu egiten da.

• Gerra aurreko idazleak eta gerra ostekoak, desberdinak

  Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

  Gerra ostean urte batzuez erabateko debekua zegoen euskarazko liburuak argitaratzeko. Belaunaldi berrien ikuskera eta gaiak oso desberdinak izan ziren, gerra aurrekoen aldean. Adibideak ematen ditu.

• Alfabetatzearen garrantzia

  Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

  Euskal kazetaritzak ez zeukan oinarri profesionalik, 1977ra arte. Gau-eskolak eta ondorengo AEK eta HABE oinarri-oinarrizkoak izan dira. Jende heldu asko alfabetatu zen garai hartan.

• Euskaraz berba egiteagatik, eraztuna

  Teresa Aranguren () Berriz

  Pianoa jotzen zuen batek eta kantuz ere asko aritzen ziren. Hasieran, euskaraz abesten zuten, baina gero debekua etorri zenean, euskaraz berba egiteagatik eraztuna jartzen zieten.

• Eskolan euskaraz egitearren, komunak garbitzera

  Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

  Maisuek debekatu egiten zieten euskaraz egitea. Eraztuna beharrean, giltzaren sistema asmatu zuen irakasleak. Astearen bukaeran, giltza zuenak komunak garbitu behar izaten zituen. Odiaga irakasleak bandera eramanarazten zien.

• "24 orduak euskaraz" ekimena antolatzeko baimena

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Bilboko Herri Irratiak eta Iruñekoak konexio pare bat egin zituzten "24 orduak euskaraz" ekimenarenak, besterik ez. Informazio eta Turismoko ministeriora joan zirenekoa kontatzen du. Han ezarri zizkieten baldintzak azaltzen ditu. Polizia asko egon zen ekitaldian.

• Hizkuntza jarrera lotsagabeak

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Erdaraz ikasi gabe hilko ote zen beldur zen umetan. Hizkuntza jarrera lotsagabeak aipatzen ditu. Manuel Lekuonari egindako elkarrizketa batean gertatutakoa kontatzen du. Euskararen etorkizunaz.