Euskara eta politika

  • Juani Urkizu Hekuntza lehen eta orain II

    Juani Urkizu Arbelaitz (1948) Lezo

    Ikastaroak egiten zituzten irakasleek, eta euskarako plangintzak ere egin zituzten. 1973-74 inguruan hasi zen Guraso Elkartea eskolan, eta ordurako sei bat irakasle zeuden.

  • Juani Urkizu Herri eskola lehen eta orain

    Juani Urkizu Arbelaitz (1948) Lezo

    Herri eskolak lehen gehiago parte hartzen zuen herrian. Militantziatik asko zeukan. Irakasleak orain ez dira lan orduak amaitutakoan geratzen. "Inmertsio" planak ondo funtzionatu zuen gaztelaniarekin, eta orain etorkinak dira erronka berria: beste hizkuntza eta ohitura batzuk... Gaur egungo gurasoek lehengoek baino mesfidantza gehiago dute.

  • Jerardo Elortza Hirurogeiko hamarkada bizia

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    II. Kontzilioak herri-hizkuntzak onartu zituen liturgiarako. Euskara txukuna, itzulpen onak eta Diarzek Lertxundirekin egindako salmo ulergarriak euskalgirotu zuten elizkizuna. Hirurogeiko hamarkadan eta hurrengo urteetan giro politikoak sekularizazio nabarmena ekarri zuen, eta baita hainbat kultur mugimendu ere: Ikastolak, `Ez Dok Amairu´, `Zeruko Argia´, Euskal alfabetatzea, Euskara Batua, editorial berriak, emakume idazleak... 1968ko salbuespen egoeran antzerki mundua zigortuta.

  • Jerardo Elortza Alemana ikasten eta euskara irakasten, Bilbon

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Lehenengo bi ikasturteak batera egin zituen, eta hirugarrenean ekin zion filologia alemana ikasteari. Euskal Filologia artean ez zen ikasgai bat. Jose Luis Goti medikuak eta bere emazte Mari Angeles Larreak sortutako bekari esker egin zituen ikasketok. Bilbon euskara klaseak ere ematen zituen Jerardok. Deustun, Karmelo Rotaetxe eta Patxi Altunari esker, euskara irakasten hasi ziren. Altunaren 'Euskera Hire Laguna' metodoa baliatu zuten hartarako, Jerardok barne (1967-68 ikasturtean).

  • Jerardo Elortza Euskara bizkaieraz irakasten

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Deustura euskara ikastera jende heldua ere joaten zen. Euskaltzaindiak ere ematen zituen klaseak, Xabier Peñaren metodoarekin bizkaieraz, batua artean sortu barik zegoelako. Noizean behin polizia joaten zen euskara klasetara, nortasun agiriak eskatzera. Jerardok ere Peñaren metodoa erabili zuen bere klasetan, bizkaieraz. Patxi Altunaren metodoak batuarekin antzekotasun gehiago omen zuen.

  • Jerardo Elortza Gau Eskolak eta euskara klaseak

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Alemaniatik itzuli zenean, tesina idazten bukatzen, aurrenengo umea bidean, lanik gabe... Gau Eskola batzuk ematen hasi zen, baita euskara klase batzuk ere. Gau Eskolen sorrera eta historia apur bat azaltzen du. Lehenengo euskara klaseei buruz hitz egiten du. 1973-74 urtetako kontuak.

  • Jerardo Elortza `Boga Boga´ euskal kantu liburua

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Seminarioko ikasleek 'Boga Boga' kantu liburua atera zuten, Anton Garro irakaslearen partiturekin. Ehun bat euskal kantu tradizionalek osatzen zuten liburua. Errepresio gogorrik ez zuten pairatu, norbaitek Iparraldera seminarioz aldatu behar izan zuen arren. Gerora, Kontzilioa ere urte haietan izan zen, gauzek hobera egin zuten.

  • Ester Salaberria "El libro verde de la Falange"

    Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

    "El libro verde de la Falange" zelakoa du gogoan Esterrek, larunbat arratsaldetan lantzen zuten hau eskolan. Maistrak betebeharrez pasatzen zuen liburu hura, ahalik eta azkarren.

  • Ester Salaberria Lezoko apaiza euskara bultzatzen

    Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

    Ikastola sortzeko giroa piztu zen herrian, eta euskarazko eskolak emateko tituludunik ez zenez, Lezoko apaizak atera zuen titulua. Bertara 1960.hamarkada inguruan jaiotako zenbait ume joan ziren.

  • Mikel Salaberria Ikastolaren beharra nondik sortu zen

    Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

    Etxean bazeuden liburuak, eta irakurtzen zituen. Euskararen aldeko grina hala sortu zitzaion. 1965 aldean hasi ziren. Umetan emakume batek errezatzen erakusten zien, euskaraz (Agustina Lizarazuk lehenengo eta Manolita Larreak gero). Don Ignacio Esnal. Ez zuten titulurik eta uzteko esan zieten. Zerbait egin beharra ikusi zuten. Sare bat sortu zen inguruko herriekin.

  • Mikel Salaberria Ikastolaren sorrera

    Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

    Umeak euskaraz alfabetatu nahian hasi zirenean hasi ziren arazoak. Astero biltzen ziren. Lokal berria prestatu zuten. Herriko eskoletakoak kontra jarri zitzaizkien. Andereñoak.

  • Pedro Arrue Aizpurua Soldadutzan analfabetoentzat eskola

    Pedro Arrue Aizpurua (1927) Albiztur

    Eskolaren aldekoa argudio bat zen soldadutzan eskutitzak idatzi behar izana. Hala ere, soldadutzara analfabeto joaten zirenentzat eskola bat bazen.

  • Tere Bakedano Urumea ikastolaren sorrera

    Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

    Hernaniko lehenbiziko ikastola izan zen Urumea. Nola sortu zen. Eliza inguruan zebilen guraso talde batek, Oarso kalean. Maria Mariezkurrena zen zuzendaria. Hura eta haren ahizpa Elvira Zipitriarekin ikasiak ziren. Berari ere erakutsi zioten metodoa. Umeak lurrean esertzen ziren, asko abesten zuten... Praktikak eginda, Elkano kaleko pisu batean hasi zen eskola ematen, 1. mailako neska-mutilekin.

  • Tere Bakedano Legeztatu arte, arazoak inspektoreekin

    Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

    Ikastolan euskaraz irakasten zuten. Inspektoreekin izandako arazoak. Azpeitian, Loiolan, elkartzen ziren urtero irakasleak. Euskaraz alfabetatzeko ere lan handia egin zuten. Bizkaian eta Iruñean ere egin zituen ikastaroak; Joxerra Gartziak aditza erakusten zien.

  • Tere Bakedano 65 urterekin erretiratu zen

    Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

    65 urte egon zen Urumea ikastolan andereño. Biterin bi urte egin zituen, eta asegurua jarri zioten; Urumean, berriz, asegururik gabe urte askoan. Erretiroa hartu zuenean, Biterikoa ondo etorri zitzaion.

  • Tere Bakedano Urte gogorrak eta giro nahasia

    Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

    Giro nahasia zegoen garai hartan, eta urte gogorrak izan ziren: manifestazioak, atxiloketak... Bizilagun baten kontuak; Iparraldera joan zen, eta bisitan joaten ziren. Burgosko prozesua. Guardia Zibilarekin ere arazoak.

  • Tere Bakedano Ikastolan zer erakusten zuten

    Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

    Ikastolan zer erakutsi beraiek erabakitzen zuten; legeztatu zutenean, onartu behar izango zituzten. Euskara zen ikastolaren ardatza, eta bertako historia eta kondairak. Ez ziren Madrilen gustukoak izango, baina ez ziren askotan joaten. Don Jose Sanchez inspektorearekin harreman ona zuten. Lehen urteetan, umeekin mendira joaten ziren, inspektorea zetorrenean. Bestela ere asko joaten ziren mendira umeekin.

  • Nikolas Alustiza Antzerkietako zentsura

    Nikolas Alustiza Gabiria (1925) Gabiria

    Antzerkiak euskaraz izaten ziren eta ez zuten arazorik izaten, baimena bai baitzuten hartarako. Apaiza zorrotz xamarra zen neskak eta mutilak elkarrekin zebiltzalako antzerki-taldean: antzezlan batzuetan musu batzuk kendu egin behar zirela esaten zuen. Hala ere, antzerkia egiteko askatasun guztia izan zuten.

  • Joxemari Faus Iurrita Marianisten zentsura

    Joxe Mari Faus Iurrita (1934) Ordizia

    Etxetik ikastetxera bidaltzen zituzten paketeak maisuek gordetzen zituzten, eta eurek nahi zutenaren arabera, ikasleei ematen zieten paketean zetorrena. Barneko ikasleak astean behin etxera gutuna idaztera behartuta zeuden. Maisuak gutunok irakurri eta gero bidaltzen zituzten.

  • Juli Exposito Loinaz Euskara debekatuta

    Juli Exposito Loinaz (1925) Ordizia

    Karmelitak gaiztoak omen ziren. Espainiako himnoa jotzen zuten elizan kontsagrazio denboran. Dena erdaraz ikasi dute bai eurak eta baita bere seme-alabak ere. Aitak ez zekien euskararik. Euskara debekatuta zegoen. Alabak, gona motzekin joan zirelako, forroa askatuta itzuli ziren etxera.