Euskara eta politika

• Kantariak: "recomendables" eta "no recomendables"

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Irratian jarri ahal ziren kantariak zerrendatuta zeuden, zentsura zela eta. "Euskadi" hitza adibidez ezin zen esan abestietan.

• Loiola irratia gaizki ikusirik

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Honda Media itxi zieten, kate bakoitzeko irrati bakarra egon behar zelako. Iluntzero Letaniak euskaraz egiten hasi ziren.

• Espainiako Irrati Nazionalarekin konexioa

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Loiolako Irratiak gainontzeko irratiekin konexioa egin nahi izan zuen, haien artean, Iruñea, Bilbo, Donosti eta Arrateko irratiekin. Hori lortzeko baltzintza gisa jarri zieten egunena bitan Espainiako Irrati Nazionalarekin konexioa egitea.

• Aurrerapausoak gaizki ikusirik

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Gerra aurreko eta ondorengoen arteko auzia ez zen irratian bakarrik eman, beste alorretan ere gertatu zen, hala nola, antzerkian. Jarrai antzerki taldea antzerkiak bikoizten eta euskarara itzultzen hasi zen, eta oso gaizki ikusirik egon zen.

• Eusko Jaurlaritzaren sorrera

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Oso lan-baldintza onak izan zituzten Loiola Irratian. Diru publiko asko bideratu zen irratietara. Zentsurarekin ere borrokan ibili behar izaten zutenla kontatzen du.

• Karneta buruz ikasi zuenekoa

  Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

  Hainbestetan gelditzen zuen Poliziak Iriondo musikariak grabatzen ari zelako, non bere kanet-zenbakia buruz ikasi zuen. Doan eramaten zituzten musikariak batetik bestera.

• Erbeste garaiko antzerkigintza I

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Hamar urteko isiltasunaren ondoren, testugintza lantzen hasi zen, itzulpenak (erbestean), Telesforo Monzonen taldea, herri txikietako antzerki taldeen berpizteak... Erbeste garaian Shakespeare eta Sofoklesen lanak ekarri ziren euskarara.

• Erbeste garaiko antzerkigintza II

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Isiltasunaren ondoren, zentsurari aurre egiteko itzulpengintzarekin hasi ziren. Testugintza berreskuratzen hasi ziren, beti ere Iparraldean lehenengo. Eskolako, elizako antzerkiak hasten hasi ziren modu xume eta isilean.

• Gerraosteko antzerkigintza

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Bi eredu zeuden gerraostean, gerra aurrekoaren eta gerra osteko antzerkigintza berriaren talka eman zen. Euskal antzerkigintzaren komunitatea bi hauen artean zatikatu zen.

• Zentsura eta antzerkigintza

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Jarraik zentsura jasan zuen baina ezin da konparatu Intxixu antzerki taldeak jasandakoarekin. Entsegu orokor bat egin behar izaten zuten emanaldia eman aurretik, baita testuak zentsuraren arabera moldatu ere.

• Zinemaren hedadura

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Gerraostean zinema indartu zen, merkeagao baitzen hau ekoiztea antzerkia baino. Antzerkiak indarra izan zuen herrietako antzokiak zinema bihurtu zituzten.

• Kantugintzaren sorrera, erraza

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Kantugintzak euskal komunitatea bildu zuen, kanpoko mugimendu abangoardistak jarraituz. Honek indarra eman eta oso erraz zabaldu ziren abestiak gizartean. Honela, kutur jakintza herrira iritsi zen.

• Musikak euskara aurrera begira jarri

  Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

  Antzerkigintza ahuldu zenean musikagintza indartu eta abangoardismoa euskara eta euskal gizartera ekarri zuten. Honela, mundua euskaraz ulertzeko bidea ireki eta euskara iraganetik atera zute, aurrera begira jartzeko.

• Soldadutzako zigorrak eta bizi-baldintzak

  Antonio Guridi Aierbe (1921) Zegama

  Euskalduna izateak arazoak ematen zituen gerraostean. Gaztelaniaz egitera behartzen zituzten. Soldadutzan bideak egitera zigortu zituzten mutil batzuk. Higiene txarra zeukaten soldadutzan. Gose handirik ez zuen pasa han, hala ere. Egunean bi erreal irabazten zuten. Ogia tabakoaren truk lortzen zuen Antoniok. Dilista asko jandakoa da.

• Irakasleak jo, euskaraz egiteagatik

  Felipe Etxeberria Telleria (1935) Legazpi

  Eskolako kontua. Legazpin gaztelania asko egiten zen. Eskolan, euskaldunekin elkartzen zen hasieratan; euskaldun gehienak Brinkola, Telleriarte eta Aztiriakoak izaten ziren. Euskaraz egiteagatik irakasleak jo zuenekoa kontatzen du. Zaplaztekoa eman zion maisuari buruz hitz egiten du; Azkoitiko baserri batekoa zen, eta hark ere ez omen zuen gaztelaniaz ondo hitz egiten.

• La Pirenaica irratia

  Arantxa Amiano Sasianbarrena () Izaskun Amiano Sasianbarrena () Amasa-Villabona

  Ezkutuan entzuten zuten La Pirenaica irratia, familia osoa bilduta.

• Eskola garaia

  Pilar Urkiola Mandiola (1942) Legutio

  Eskola garaiko kontuak. Negu partean, ia egunero joaten zen eskolara. Udaran, ordea, oso gutxi; baserriko lanetan lagundu behar izaten zuen. Inguruko ume denak ezagutzen zuten elkar. Mallabitik bueltatu zenean, segitua ikasi zuen erdaraz hitz egiten.

• Gurasoak, euskaldun "hutsak"

  Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

  Karmenen gurasoak euskaldun "hutsak" ziren. Aitak esaten zuen soldadutzara joan arte ez zuela erdararik aditu ere egin. Soldadutzan eta lanean ikasi omen zuen aitak gaztelania. Karmenek-eta gaztelaniaz hitz egiten zuten eskolan.

• Gerra osteko eskola: Francorena

  Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

  Gerra ostean berriro hasi zen eskolara. Lehengoarekin alderatuz dena zen Francorena, sartu aurretik Cara al Sol abestu behar zuten. Gutxi ikasi zutela dio. Nazionalek herri bat hartzen zuten bakoitzean jai izaten zuten. Don Manuel Alonso izan zen maisua. 14 urtera arte ibili zen eskolan.

• Zigorrak nonahi: elizan eta eskolan

  Serapio Undabarrena Meabe (1930) Gernika-Lumo

  Eskolan mutilek maisu valentziar bat izan zuten, falangista bera. Euskaraz eginez gero 20 minutu pasa behar izaten zituzten hormaren kontra. Bera eta beste bi lagun bihurriak ziren oso, apaizarekin izandako tirabira baten harira maisuak aste osoan errekreo gabe utzi zituen.