Euskara eta politika

  • Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia Eskolako oroitzapenak

    Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

    Urruzolatik Alkizako plazara azkar joaten ziren. Eskola plazan zegoen. Joxe Ramon eskolara beste bi senideekin joaten zen. Maisua Nafarroakoa zen eta maistra Lesakakoa. Mutilak behean egoten ziren eta neskak goian. Eskola sartzerakoan Cara al Sol abestu behar zuten. Maisua oso frankista zen. Oso gogorra zen. Maisuaren seme alabak ere eskolara joaten ziren. Maisua eta bere emaztearen izenak gogoan ditu. Erregelarekin nola jotzen zituen kontatzen du. Orduko umeak oraingoak baino gogorragoak ziren. Eskolako sua egiteko egurra bizkarrean eramaten zuten etxetik

  • Jose Mari Kruzeta Euskararen inguruan idazteagatik poliziak atxilotu

    Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

    Egunkari, liburu eta elikula guztiak zentsuratuta zeuden, eta oso kontrolaturik. Bi aldiz eraman zuten Jose Mari poliziarengana euskararen inguruan idazteagatik.

  • Begoña Zaldibar Antonio edo Andoni

    Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

    Anaia Andonik, eskolan, Jose Antonio Zaldibar deitzen ziotenean ez zuen kasurik egiten. Horregatik zigorrak jasotzen zituen.

  • 1592 Euskaraz abesteagatik hila

    Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

    Gerran ibilitakoak gazte hil zirela dio, urte asko egoten ziren gerran. Bere koinatu baten anaia, Genaro, soldadutza garaian tabernan euskaraz abesteagatik hil zuten. Eskola sasoian ere jolas-orduan euskaraz berba egiten harrapatuz gero, zigortu egiten zuten.

  • Katalin Atxurra eta Teresa Erkiaga Euskaraz egitea galarazita

    Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

    Gerra garaian eta gerraostean ere, euskaraz egitea galarazita zegoen. Euskaraz berba egitea arrazoi nahiko zen aurpegikoa jasotzeko edo edonork edozer esateko.

  • Katalin Atxurra eta Teresa Erkiaga Liskarrik ez abertzaleen artean

    Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

    "Café de la República"n errepublikazaleak baino gehiago ANVkoak batzen ziren. Beraien etxekoak han egoten ziren. PNVkoekin ondo konpontzen ziren, ez ei zegoen "drogarik" (borrokarik) politika kontuengatik. Izen euskaldunak ere hasi ziren jartzen (Josu, Libe, Gotzon...), batzuentzat txakur izenak ziren. Faxistak ere bazeuden.

  • Katalin Atxurra eta Teresa Erkiaga Izen euskaldunak erdaratu

    Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

    Bere seme-alaba guztiek dituzten euskarazko izenak, baina aldatu egin behar ziren erdaldunduz: Aintzane>Gloria, Aitor>Sabino Aitor... Bikarioa ere faxista zen eta Elizan ez zioten edozein izen jartzen seme-alabei.

  • 1158 Bitartekoen falta eta zentsura

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Loiolako Irratiko lana egiteko bitartekoen falta azpimarratzen du Iriondok. Lan karga handia baitzuen, denetik egiten zuten langileek. Oztopo handiena zentsura izan zen ordea. Itzulpen mordoa egin behar izan zuten lana aurrera eramateko. Behin bertso saio bateko itzulpena egiten arazoak izan eta salatu egin zituzten "madrilgo zerriak" kritikatzeagatik.

  • 1158 Radio Nacionalekin konektatu beharra

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Radio Nacionalekin konektatu behar zuten egunea bi aldiz derrigor. Kexa moduan sintonia kendu eta profesionalak ez ziren jendeari parte hartzen utzi izana aurpegiratu zieten Loiolako Irratiko kideei. Denak bildu eta "fm" transmisioa egitea erabaki zuten.

  • 1158 Kantariak: "recomendables" eta "no recomendables"

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Irratian jarri ahal ziren kantariak zerrendatuta zeuden, zentsura zela eta. "Euskadi" hitza adibidez ezin zen esan abestietan.

  • 1158 Loiola irratia gaizki ikusirik

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Honda Media itxi zieten, kate bakoitzeko irrati bakarra egon behar zelako. Iluntzero Letaniak euskaraz egiten hasi ziren.

  • 1158 Espainiako Irrati Nazionalarekin konexioa

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Loiolako Irratiak gainontzeko irratiekin konexioa egin nahi izan zuen, haien artean, Iruñea, Bilbo, Donosti eta Arrateko irratiekin. Hori lortzeko baltzintza gisa jarri zieten egunena bitan Espainiako Irrati Nazionalarekin konexioa egitea.

  • 1158 Aurrerapausoak gaizki ikusirik

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Gerra aurreko eta ondorengoen arteko auzia ez zen irratian bakarrik eman, beste alorretan ere gertatu zen, hala nola, antzerkian. Jarrai antzerki taldea antzerkiak bikoizten eta euskarara itzultzen hasi zen, eta oso gaizki ikusirik egon zen.

  • 1158 Eusko Jaurlaritzaren sorrera

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Oso lan-baldintza onak izan zituzten Loiola Irratian. Diru publiko asko bideratu zen irratietara. Zentsurarekin ere borrokan ibili behar izaten zutenla kontatzen du.

  • 1158 Karneta buruz ikasi zuenekoa

    Jose Mari Iriondo Unanue (1938) Azpeitia

    Hainbestetan gelditzen zuen Poliziak Iriondo musikariak grabatzen ari zelako, non bere kanet-zenbakia buruz ikasi zuen. Doan eramaten zituzten musikariak batetik bestera.

  • Idoia Gereñu Erbeste garaiko antzerkigintza I

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Hamar urteko isiltasunaren ondoren, testugintza lantzen hasi zen, itzulpenak (erbestean), Telesforo Monzonen taldea, herri txikietako antzerki taldeen berpizteak... Erbeste garaian Shakespeare eta Sofoklesen lanak ekarri ziren euskarara.

  • Idoia Gereñu Erbeste garaiko antzerkigintza II

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Isiltasunaren ondoren, zentsurari aurre egiteko itzulpengintzarekin hasi ziren. Testugintza berreskuratzen hasi ziren, beti ere Iparraldean lehenengo. Eskolako, elizako antzerkiak hasten hasi ziren modu xume eta isilean.

  • Idoia Gereñu Gerraosteko antzerkigintza

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Bi eredu zeuden gerraostean, gerra aurrekoaren eta gerra osteko antzerkigintza berriaren talka eman zen. Euskal antzerkigintzaren komunitatea bi hauen artean zatikatu zen.

  • Idoia Gereñu Zentsura eta antzerkigintza

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Jarraik zentsura jasan zuen baina ezin da konparatu Intxixu antzerki taldeak jasandakoarekin. Entsegu orokor bat egin behar izaten zuten emanaldia eman aurretik, baita testuak zentsuraren arabera moldatu ere.

  • Idoia Gereñu Zinemaren hedadura

    Idoia Gereñu Odriozola (1980) Tolosa

    Gerraostean zinema indartu zen, merkeagao baitzen hau ekoiztea antzerkia baino. Antzerkiak indarra izan zuen herrietako antzokiak zinema bihurtu zituzten.