Gerratik itzulera
-
Valentziatik etxera
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Valentziako alkateak autobusa jarri zuen Lore eta beste guztiak Bilbora eramateko. Zaragozan sikiatrikoan pasatu zuten gaua. Bidaia guztian zehar zaintzaileak izan zituzten. Bilbotik Ondarrura autobusez joan ziren. Etxeratutakoan denak harrituta laga zituzten.
-
Frankistek Bilbo hartu, eta Ondarroara bueltatu zen
Domeka Markuerkiaga () Ondarroa
Frankistek Bilbo hartu eta handik 5 egunera, osaba Pedroren emaztearekin etorri zen Bilbotik Ondarroara. Lehenengo Atxurin trena hartu zuten, gero autostopean, Amorebietatik Durangora oinez, eta Durangon berriz trena hartu zuten Debaraino.
-
Gerraostean baserritarrekin trukea
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa
1939ko Gabonetan bueltatu zen etxera gerraostean. Hala ere, langile-batailoira eraman zuten eta beste bi urte eta erdi egin zituen. Gerraostea lana ez zuenarentzat izan zen gogorra, arrantzan bazegoen lana-eta. Baserritarrek ekartzen zuten jatekoa plazara. Trukea egiten zuten arrantzaleek baserritarrekin.
-
Aita salbokondukto eske
Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa
Aita preso egon zen Miren Lore oso ume txikia zela. Kartzelatik etorritakoan, salbokonduktoa behar zuela eta, agiri eske joan zeneko pasartea. Aita abertzalea zen.
-
Txikiteoa, lagun arteko ohitura
Pedro Urretagoiena Murgiondo (1924) Ordizia
Lagunekin ateratakoan txikiteoa eta zurruta egiten zutela-eta eskopeta erosi zuen parranda utzi eta mendira joateko. Ardoa edaten zen txikiteoan; taberna asko zeuden Ordizian. Neskek debekatua zuten tabernara sartzea.
-
Soraluzetik etxera bueltan gertatutakoak
Iñaki Ormazabal Garmendia (1927) Ordizia
Etxera bueltan etorri zirenean, Zumarragan geratu behar izan zuten eta orduko kontuak kontatzen ditu. Soldaduekin gertatutako anekdota bat.
-
Errazionamenduaren inguruko kontuak
Iñaki Ormazabal Garmendia (1927) Ordizia
Dendetan kupoiak ematen zituzten errazionamendurako. Ogi txarra izaten zen errazionamendukoa.
-
Xaboia, olioa, azukrea eta abar errazionamenduan
Alejandro Ormazabal Garmendia (1934) Ordizia
Errazionamendua xaboi, olio, azukre eta abarrekin egiten zen. Ogia eta olioa oso kalitate txarrekoak ziren. Alejandro etxe onekoa zen eta ez zuen sekula goserik pasa, baina lagunek bai. Estraperloa dendariek eta gutxien uste zenak egiten zuen: komeriak izaten ziren ezkutuan jana eramaten.
-
Eguneroko jakiak; angulak merke-merke
Felipe Korta Gurrutxaga (1928) Ordizia
11-12 urte zituela gerra amaitu zen eta gosetea etorri zen orduan. Etxean behiak izaten zituzten, baina maizterrak ziren. Ekonomikan ogia egiten zuen amak. 12-14 lagun elkartzen ziren etxean eta gaztaina, talo eta sagardo nahikoa izaten zuten. Otorduetan barazkiak eta potajea jaten zuten eta igandeetan garbantzuak ziren jaki berezi. Arrain ugari izaten zen eta kalitate onekoa. Angulak merke izaten ziren; arrainen bat erosiz gero, eskukada angula oparitzen zuten.
-
Errazionamendua eta estraperloa
Felipe Korta Gurrutxaga (1928) Ordizia
Estraperlotik jende asko aberastu zen. Caf lantegian 15 urterekin zuen soldatarekin ezin zen litro bat olio erosi. Estraperloko jakiak Nafarroa aldetik ekartzen zituzten gauez. Tabakoa ere errazionamenduan hartzen zen; estraperlokoa, bestalde, oso garestia izaten zen.
-
Itzuleran, herria suntsituta
Antonia Murua Iñarra (1926) Orio
Urteta auzotik etxera itzuli ziren, Oriora. Herria suntsituta topatu zuten, bonbardaketengatik. Zubiak suntsituta zeudenez, bateletan ibiltzen ziren.
-
Berriro etxera
Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi
Osaba etxera joan zenean, dena hustuta zegoen, dena eraman zieten. Herriko lagunek lagundu egin zieten, eta gauza batzuk eman zizkieten; beste batzuk erosi egin zituzten. Donostiako Beñaran enpresarentzat egin zuen lan Kontxak. Familiako guztiak pixkanaka elkartu ziren berriro etxean.
-
Senide ugari kartzelara berriro
Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi
Egun batean polizia etorri zen etxera, eta bertan zeuden lau senideak atxilotu zituen. Zumarragan bizi zen anaia ere atxilotu zuten. Baina osaba eta berak egunero udaletxera joan behar izaten zuten. Egun batean gutuna iritsi zitzaien Donostiako auzitegira joateko esanez, eta harrezkero ez zuten presentatu beharrik izan. Baina beste guztiek kartzelan jarraitu zuten oraindik. Haiek bisitatzeko nola egiten zuten azaltzen du.
-
Denak aske aita ezik
Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi
Gerora aske utzi zituzten denak, aita ezik. Aita Alcázar de San Juaneko (Ciudad Real) kartzelara eraman zuten. Eta harako bidean, Ormaiztegitik pasatzerakoan, trenean agurtu ahal izan zuten. Handik gutxira itzuli zen, eta Martuteneko kartzelara eraman zuten. Laster askatu zuten.
-
Pistolaren istorioa
Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi
Ezagun batzuk etxe paretik pasa ziren, eta pistola bat utzi zuten etxean, bueltakoan hartuko zutela esanez. Gerora, poliziak harrapatu egin zituen haiek biak, eta Kontxiren anaia deklaratzera eraman zuten. Pistola non zegoen esan behar izan zien.
-
Alkatearen mehatxua
Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi
Gerraostean herrian egon ziren alkateak beren aurka zeuden. Alkate batek behin beldurra sartu zien, ondasunak bahituko zizkietela esanez. Baina ez zen halakorik gertatu.
-
Bilboko bazkariak
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Koldok oraindik gogoan du zer gustu zeukaten Bilboko Ingeniarien Eskolako jantoki sozialean jaten zituen arroz eta garbantzuek. Milizianoek txokolate asko edukitzen omen zuten. Bilboko denda guztiak itxita zeuden. 1939an etorri zen errazionamendua. 1938. urtea amaitzear zegoela itzuli ziren etxera. Urte horretan bertan, eskolan jai izaten zuten Francoren armadak beste hiri bat hartzen zuen bakoitzean.
-
Etxera itzuli ziren
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Otxandiok bonbardaketa asko jasan zituen; eta, Koldo eta familia Bilbotik itzuli zirenean, etxea erdi suntsituta zegoen, beste hainbat etxe bezala. Beste etxe batera joan ziren bizitzera. Gerraostean otxandiar askok zituzten senideak kartzelan. Aita Bizinai tailerrean hasi zen lanean; gerra aurretik, arduradun lanpostua zuen han. Omega lantegiak marrazketa linealeko kurtsoak ematen zituen Zentro Republikanoan.
-
Astiro-astiro bizimodua aurrera
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Aitari Bizinai tailerrean oso baldintza kaskarretan itzuli zioten gerra aurrean zuen lanpostua. Koldoren arreba bi neskame joan ziren, anaia bat tailerrean hasi zen eta berak 14 urte zituela jornalean, "aloberien", nekazaritza lanetan ekin zion, orduko pezeta bat edo bi irabazten. Behin amari entzun zion norbaitek Pilarika egun batean ira ebakitzen zortzi pezeta irabazi zituela. Bada salatu egin omen zuten, eta egun horretan lana egiteagatik 9 pezetako isuna jarri.
-
Gerran alde egin behar
Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio
Otxandiora frontea sartu zenean, Mañarira joan ziren. Handik Urdulizera eta Berangora egin zuten alde. Bilbo hartu zutenean bueltatu ziren etxera, eta dena hondatuta zegoela ikusi zuten. Bere neba eta amandrea behiarekin joan ziren; hori dela-eta, ez zuten esne faltarik izan, sikiera. Aita sasoi hartan Santoñako kartzelan izan zuten.