Ihes egin beharra

  • Juan Bautista Barandiaran Gerra garaian Bilbon

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Gerra garaian, Mundakatik Bilbora joan ziren. Han goizean zopa ematen zieten jaten, baina Juan Bautistak ez zuen probatu ere egiten hura.

  • Juan Bautista Barandiaran Santandertik Frantziara sorpresa eta guzti

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Gerra garaian, Bilbotik Santander aldera joan ziren ihesi. Han jatekoa bilatzeko, frutak osten saiatu zen behin anaia, baina harrapatu egin zuten. Santandertik itsasontzi bat hartu zuten Frantzia aldera joateko, eta aita ere itsasontzi hartan joatekoa zela konturatu ziren azkeneko momentuan.

  • Juan Bautista Barandiaran Frantzian bizimodu zoriontsua

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Santandertik Frantzia aldera joan ziren itsasontziz: bi gau eta bi egun eman zituzten bidaian, eta zer jateko ematen zieten aipatzen du. Frantziara iritsitakoan, ogia banatzen ari ziren batzuk, eta beraiek lotsatuta zeuden ogi hura eskatzeko. Hainbat lekutan lo egin ostean, Dijon hirira iritsi ziren. Han futbol-taldea osatu zuten.

  • Joxe Manuel Erkizia Aita fusilatu zutela esan zieteneko estutasuna

    Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

    Gerra hasi zenean, anaia bat frontera joan zen, 17 urte zituela; eta aita ezik etxeko beste guztiak Zumaiara joan ziren. Han zirela, aita fusilatu zutela esan zieten; baina gezurra zen. Zergatik esan zieten hori azaltzen du: aita ozta-ozta libratu zen heriotzatik.

  • Joxe Manuel Erkizia Gerra garaian Zumaian, baserriko lanetan iaioa

    Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

    Gerra garaian, Zumaian egon ziren baserrian hilabete inguru. Han, baserrietako lanetan trebea zen Joxe Manuel; eta osabak apustuen bidez xaxatzen zuen. Gerora, Joxe Manuel hainbatetan joan zen Zumaiako baserrira Andoaindik, baserriko lanetan laguntzera.

  • Luixita Sarasola Gerran babes bila hara eta hona

    Luixita Sarasola Zumeta (1931) Lezo

    Gerra garaia gogoan du: hegazkinak etortzen ziren, elizan babesten ziren, kanpaiak jotzen zituzten hegazkinak zetozela abisatzeko, Donostiara joan ziren Lezotik ihesi, Auxilio Socialera joan ziren, Lezora ezkutuan itzuli ziren...

  • Begoña Soba Etxetik alde egin behar

    Begoña Soba Landeta (1934) Zamudio

    Milizianoak haien etxera joan ziren eta han ospitale bat egingo zutela esanez, alde egiteko eskatu zieten. Ganadua eta umeak hartu zituzten, eta Karrantza aldera jo zuten. Bidean, geltoki batean, bere neba galdu egin zen eta aitak atzera egin zuen umea bilatzeko.

  • Isabel Izagirre Gerran anaiek pasatako estutasunak

    Isabel Izagirre Aiastui (1936) Urretxu

    1936ko abenduaren 28an jaio zen. Gerra garaian, etxeko anaia zaharrenek etxetik alde egin zuten. Babesteko, Bergarara joaten ziren. Orduko komeriak kontatzen ditu Isabelek.

  • Bittori Zarrabeitia Patxikonekoak Frantziara joan ziren, eta bueltan, etxea okupatuta

    Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

    Patxikoneko baserrikoek txerria hil zuten behin eta beraien izekonera ekarri zuten, baina udaletxean entregatu beharra zegoen. Raimundita izeneko oiloa ere ekarri zuen bere izekok. Hala ere, gerora, Patxikonekoak Frantziara joan ziren, luzaro egon ziren bertan. Frantziatik bueltatu zirenean, etxea okupatuta aurkitu zuten, Errenteria auzoko batek okupatu zuen, bonbardaketan etxe barik gelditutako batek. Etxea libre geratu arte, beraien etxean egon ziren Patxikonekoak.

  • Santi Madariaga Anai-arrebak kartzelan edo Frantziara ihesi

    Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

    Anaia batek zazpi urte egin zituen soldadutzan eta Langileen Batailoietan. Beste anaia bat, beldurtia oso, ihesi joan zen Frantziara; eta, itzuli zenean, bi urtez eduki zuten kartzelan. Lau arreba Frantziara joan ziren ihesi.

  • Juana Bilbao Etxetik irten behar

    Juana Bilbao Bolunburu (1933) Lezama

    Gerra Txorierrira heldu zenean, animaliak hartu eta patronatura ihes egin zuten. Amama, berarekin, guztion atzetik zihoan furgoneta batean. Furgoneta apurtu eta Juana korrika irten zen Santo Domingorantza. Bi egunean aterpe batean gelditu ziren. Bere lehengusinak dio Santo Domingoko bidean, bidetik jarraitzeko gorpuak kendu behar zirela erditik entzunda duela.

  • Valeriana Zabala Goikoetxea Gerra hasierako oroitzapenak; osaba karlistaren bila etorri ziren

    Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

    11 urte zituela, gerra hasi zen. Beasain aldetik gerra zetorrela esaten zuten eta jendea etxeetatik alde egiten hasi zen. Osaba karlista baten umeak etxean zituzten eta haren bila nola etorri ziren gogoan du. Gauez izebak eta umeek Nafarroara ihes egin behar izan zuten.

  • Gregorio Biteri Mendieta Gerratik ihesi

    Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio

    Elosun hainbat herritar hil zituen gizonaren inguruko kontu batzuk azaltzen ditu. Gregorio meza laguntzen zegoela, bonba batek elizako horma jo zuen. Nafarratetik ganadu guztiekin ihes egin eta aitaren jaiotetxean babestu ziren, Elosun. Elosutik Ubidera eta handik Zeanurira jarraitu zuten ihesi.

  • Gregorio Biteri Mendieta Bilbotik basorik baso itzuli ziren

    Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio

    Lehengusuarekin faxistak nondik ote zetotzen begira zegoela "Quinta Columna"koek tiro bat bota zioten. Kalean tiro egin eta hilda utzi zuten beste mutiko bat. Bilbotik basorik baso itzuli behar izan zuten Elosura. Lehenengo gaua Bedia herrian eman zuten.

  • 1690 Aita Gorbeian artzain

    Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

    Aita kartzelatik irten eta gero, Gorbeiara artzain joan zen, eta Guardia Zibilak eskuak lotuta ekarri zuen Ubidera. Gerra uztailean hasi zen, eta azaroan ebakuatu zituzten Trapagaranera.

  • Leonor Izagirre Gerrako ebakuazioa

    Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

    Gerra garaian Leonor ebakuatuta joan zen herritik kanpora bere bi lehengusina lagun zituela. Agirre lehendakariaren eskolta zen bere neba bat eta hark lagundu zien. Sukarrietatik Bakiora joan ziren handik Bilbora eta Ortuellara joan aurretik. Ortuellan koinata eta haren umeekin egon zen, miñoien kuartelean. Egoera txarrean egon ziren, zubi azpian ere egin behar izan zuten lo.

  • Leonor Izagirre Neba presoaren umeak jagoten

    Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

    Leonor eta bere lehengusinak neskak zirelako joan ziren ebakuatuta gerra garaian. Miñoia zen bere nebak gomendatuta egin zuten alde, izan ere mairuen beldur ziren, hauek neskatila gazteak erasotzen zituztelakoan. Ortuellako miñoien kuartelean egon ziren eta han azaldu zitzaizkien gero bere ama eta izeko ere. Handik Carlton hotelera joan ziren, han egon baitzen bere neba, Eusko Jaurlaritza egoitzan. Bere nebak bi ume txiki eta emaztea ere zituen han eta ume bat beraiekin bueltatu zen etxera. Neba preso eraman zutenean Iruñeara, koinata ere Iruñeara joan zen neskame eta Leonorrek zaindu zituen bere bi ilobak.

  • Leonor Izagirre Ebakuazioan erasoen erdian kalera irten zenekoa

    Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

    Leonor eta bere lehengusinak neskak zirelako joan ziren ebakuatuta gerra garaian. Miñoia zen bere nebak gomendatuta egin zuten alde. Ortuellara zahiz beteriko kamioneta batean eraman zituen nebak. Ortuellan txarto pasatu zuten. Behin zeuden lekutik irten zen lehengusina batekin kanpaiak entzuterakoan. Teniente batek kalean ikusi eta zakuz beteriko babesleku batean sartu zituen. Tarte hartan, beste lehengusinak eta koinatak hilda zeudela uste zuten.

  • Manuela Uriondo Mendiko txabola batean gerra denboran

    Manuela Uriondo Ipiña (1922) Zeberio

    Gerra denboran ez zuten kanpora ihes egin. Mendiko txabola baten egon ziren gordeta. Bonbardaketak izan ziren Zeberion eta hainbat zauritu eragin zituzten.

  • Manuela Uriondo "Kanpokoak etxean eta bertakoak urrinago joanda"

    Manuela Uriondo Ipiña (1922) Zeberio

    Iheslariak izan zituzten etxean, Zeberioko beste etxe askotan bezala. "Kanpokoak etxean eta bertakoak urrinago joanda". Ganaduak eraman zituzten txabola batera, baina eurak etxera etortzen ziren lotara.