Ihes egin beharra

  • 1305 Gerra garaiko kontuak

    Juan Azkue Irastorza (1928) Zestoa

    Gerra garaiko kontuak; elizetan meza garaian soldaduek egiten zituztenak aipatzen ditu. Aizarnan kanpotar ugari egon zen herritik ihes eginda.

  • 1310 Gerra garaian, etxetik ihesi

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Irailaren 20ko egunez, komunistak sartu ziren Akua auzotik behera; eta, baserritarrei konfiskatutako ganaduarekin, herrira jaitsi ziren. Matildek bi ahizpa zituen Eibarren, bat bertara ezkonduta eta bestea neskame; eta anaiak haiengana ihes egin behar izan zuen. "Hotel Estaciónekoek" gonbidatu; eta Matilde hara joan zen lagunengana, umeak hartuta, beldurrez. Gau hartan eta hurrengo egunean gertatuak kontatzen ditu.

  • 1310 Azkoitira eta Durangora gerratik ihesi

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Gerra hasi eta zazpigarren hilabetera, familian "gorriak" zituztenak etxetik bidali zituzten. Matilde eta familiakoak ere Azkoitiko senitarteko batzuengana joan ziren; eta handik, Maltzagatik zehar, kotxe blindatuetan Eibarrera eraman zituzten. Han, ospitale moduko batean pasa zuten gaua, jende gehiagorekin batera. Eibarko senideak ere ihesi joanak zirela jakin zuten, eta haiengana joan ziren Durangora.

  • 1310 Algortako errefuxiatuen etxean

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Durangon zeudela, baserri batera joan ziren; baina, tropak gerturatzen ari zirela-eta, Algortara bidali zituzten errefuxiatuen etxera. Matildek 10 urte zituen orduan eta gaixotu egin zen "sukar tifoidea" harrapatuta. Bi hilabete egin zituen ospitale batean, mairuak herrira zetozela eta bidali zuten arte.

  • 1310 Getxotik irtetean, arropak galdu zizkieten

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Mairuak zetozela-eta ospitaletik atera zirenean, Getxoko portuan barkura sartu eta Laredora eraman zituzten, soinean zuten arropa soilik utziaz.

  • 1310 Kantabrian egon zireneko bizimodua

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Laredon autobusetan sartu, eta Santanderko herrixka bateko baserri batera. Etxe hartan familia bat bizi zen, ganadu eta landare-lanetatik bizi ziren. Arreba bat beste etxe batera eraman zuten handik gertuan, eta elkar ikusten zuten.

  • 1310 Etxerako itzulera gogorra; kalean lo egin beharra

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Laredotik Riañora eraman zituzten. Atzera etxera bueltan, abiatu zirenean beraiek bezala ihesean zebiltzan milaka lagunekin elkartu ziren. Laredoko kalean lo egina da Matilde. Bidean zetozela, soldadu zegoen anaia aurkitu zuten. Gogoan du Bilbotik etxera trenez bueltatu zirela.

  • 1310 Errefuxiatu garaiak

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Gerratik ihesi ibili ziren garaian, errefuxiatu modura ibili ziren; jangelatan ematen zieten jaten. Zomorroz betetako babak izaten zituzten jateko.

  • Teodoro Mujika Gerra hasi zen eguna

    Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

    Teodorok hamaika urte zituela hasi zen gerra. Opor garaia zen, eta arrantzatik bueltan zirela herriko apaizak gerra hasi zelaren berria eman zien.

  • Teodoro Mujika Nafarrak Zizkurkilen sartu zirenekoa

    Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

    Abuztuan Tolosan sartu ziren nafarrak eta ondoren Zizkurkilen eta Asteasun.

  • Teodoro Mujika Erreketeak inguruko herrietan

    Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

    Inguruko herrietan gerraren hasiera eta erreketeen sartzea nolakoa izan zen azaltzen du Teodorok.

  • Teodoro Mujika Nazionalistek herritik ihes

    Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

    Gerraren ondorioz bi nazionalista hil zituzten Zizurkilek, gainontzekoek ihes egin zuten eta hiltzetik salbu gelditu ziren. Apaizak garbitu zien aurpegia.

  • Manuel Etxezarreta Gerra hasierako oroitzapenak

    Manuel Etxezarreta Sudupe (1931) Zumarraga

    Gerra hasi zenean, Manuelek bost urte zituen. Gogoan du soldaduak menditik etorri zirenekoa. Beste batean, tiro egin zieten beraiei, soroan lanean ari zirela. Manuelen osaba gazteek ihes egin zuten, soldadu joan behar ez izateko.

  • 933 Zumaiatik Frantziara; egindako bidea

    Akelino Osa Elosua (1930) Zumaia

    Gorriak zirelako, herritik kanporatu zituzten. Amak lau seme-alabarekin egin zuen alde. Frantziara iristeraino egindako ibilbideaz hitz egiten du (Lekeitio, Amorebieta, Getxo, Romo, Portugalete, Santander). Zumaiako familia ugarik egin zuen alde. Ibilbide horretan bizitako kontuak aipatzen ditu.

  • 933 Frantziara iristean, gosearen gosez, jan eta jan

    Akelino Osa Elosua (1930) Zumaia

    Frantziara iritsi, eta jan eta jan hasi zen, pasatako gosea gogoan baitzuen. Betekadaren ondorioz, dena bota zuen.

  • 1036 Zumaiako familia asko Santoñara ihesi

    Akelino Elosua Zubimendi (1913) Zumaia

    Zumaiar asko joan zen boluntario batailoietara. Donostiara joaten ziren asko. Honen inguruko kontuak. Unerik gogorrena herria ebakuatu behar izan zutenekoa izan omen zen berarentzat, gurasoak Zumaian geratu zirelako. Itsasontzia prestatu eta herriko jende askok alde egin zuen. Ontzigintzari esker, Santoñarekin harremana zuten eta familia asko Santoñara joan ziren. Santoñan ihes egindako aberats baten etxean egon ziren zumaiarrak.

  • 1075 Familia Gernikara eta anaia soldadu

    Ana Aristondo Aizpurua (1928) Miren Azpeitia Egaña (1930) Joxe Etxabe Udabe (1926) Zumaia

    Joxeren familia Gernikara bidali zuten gerran. Anaia zaharra karlistek hartu zuten soldadu, eta beste guztiek alde egin behar izan zuten Gernikara, Foruara. Han beldur handia pasa zuten.

  • Klara Urbieta 12 urterekin, gerra hasi eta Bilbora

    Klara Urbieta Albizu (1924) Zumaia

    12 urterekin, gerra hasi zen eta eskola utzi eta Bilbora joan behar izan zuten. Herritik bidali zituzten, eta lagun batzuen etxean egon ziren. Tropak sartu zirenekoa eta aita preso hartu zutenekoa azaltzen ditu.

  • Maria Jesus Manterola Abertzale izateagatik, Zumaiatik kanpora

    Maria Jesus Manterola Amas (1927) Zumaia

    Gerra garaian, hainbat herritar Zumaiatik bota zituzten, abertzaleak zirelako. Kamioietan sartu eta Santanderrera eraman zituzten. Santanderren emakume baten etxean pasa zituen pare bat egun. Gero handik Frantziara bidali zituzten. Oso gustura egon ziren Frantzian.

  • Xanti eta Anjel Osa Familien egoera gerra garaian; abertzaleak herritik bota

    Angel Osa Arrizabalaga (1922) Xanti Osa Arrizabalaga (1926) Zumaia

    Gerrak ez zituen harrapatu borrokarako adinean, baina hamasei urtekoak jada gerrara joaten ziren. Familiak gazte gabe geratu ziren. Frontean hil ziren auzokoak. Senarrak Bilbo aldera ihes eginda zituzten emakumeak eta umeak herritik bidali egin zituzten, gose handiagoa pasa zezaten. Zumaiarren bizipenak Gernikako bonbardaketan.