Ihes egin beharra
-
Gerra garaiko kontuak
Juan Azkue Irastorza (1928) Zestoa
Gerra garaiko kontuak; elizetan meza garaian soldaduek egiten zituztenak aipatzen ditu. Aizarnan kanpotar ugari egon zen herritik ihes eginda.
-
Gerra garaian, etxetik ihesi
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Irailaren 20ko egunez, komunistak sartu ziren Akua auzotik behera; eta, baserritarrei konfiskatutako ganaduarekin, herrira jaitsi ziren. Matildek bi ahizpa zituen Eibarren, bat bertara ezkonduta eta bestea neskame; eta anaiak haiengana ihes egin behar izan zuen. "Hotel Estaciónekoek" gonbidatu; eta Matilde hara joan zen lagunengana, umeak hartuta, beldurrez. Gau hartan eta hurrengo egunean gertatuak kontatzen ditu.
-
Azkoitira eta Durangora gerratik ihesi
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Gerra hasi eta zazpigarren hilabetera, familian "gorriak" zituztenak etxetik bidali zituzten. Matilde eta familiakoak ere Azkoitiko senitarteko batzuengana joan ziren; eta handik, Maltzagatik zehar, kotxe blindatuetan Eibarrera eraman zituzten. Han, ospitale moduko batean pasa zuten gaua, jende gehiagorekin batera. Eibarko senideak ere ihesi joanak zirela jakin zuten, eta haiengana joan ziren Durangora.
-
Algortako errefuxiatuen etxean
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Durangon zeudela, baserri batera joan ziren; baina, tropak gerturatzen ari zirela-eta, Algortara bidali zituzten errefuxiatuen etxera. Matildek 10 urte zituen orduan eta gaixotu egin zen "sukar tifoidea" harrapatuta. Bi hilabete egin zituen ospitale batean, mairuak herrira zetozela eta bidali zuten arte.
-
Getxotik irtetean, arropak galdu zizkieten
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Mairuak zetozela-eta ospitaletik atera zirenean, Getxoko portuan barkura sartu eta Laredora eraman zituzten, soinean zuten arropa soilik utziaz.
-
Kantabrian egon zireneko bizimodua
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Laredon autobusetan sartu, eta Santanderko herrixka bateko baserri batera. Etxe hartan familia bat bizi zen, ganadu eta landare-lanetatik bizi ziren. Arreba bat beste etxe batera eraman zuten handik gertuan, eta elkar ikusten zuten.
-
Etxerako itzulera gogorra; kalean lo egin beharra
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Laredotik Riañora eraman zituzten. Atzera etxera bueltan, abiatu zirenean beraiek bezala ihesean zebiltzan milaka lagunekin elkartu ziren. Laredoko kalean lo egina da Matilde. Bidean zetozela, soldadu zegoen anaia aurkitu zuten. Gogoan du Bilbotik etxera trenez bueltatu zirela.
-
Errefuxiatu garaiak
Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa
Gerratik ihesi ibili ziren garaian, errefuxiatu modura ibili ziren; jangelatan ematen zieten jaten. Zomorroz betetako babak izaten zituzten jateko.
-
Gerra hasi zen eguna
Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil
Teodorok hamaika urte zituela hasi zen gerra. Opor garaia zen, eta arrantzatik bueltan zirela herriko apaizak gerra hasi zelaren berria eman zien.
-
Nafarrak Zizkurkilen sartu zirenekoa
Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil
Abuztuan Tolosan sartu ziren nafarrak eta ondoren Zizkurkilen eta Asteasun.
-
Erreketeak inguruko herrietan
Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil
Inguruko herrietan gerraren hasiera eta erreketeen sartzea nolakoa izan zen azaltzen du Teodorok.
-
Nazionalistek herritik ihes
Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil
Gerraren ondorioz bi nazionalista hil zituzten Zizurkilek, gainontzekoek ihes egin zuten eta hiltzetik salbu gelditu ziren. Apaizak garbitu zien aurpegia.
-
Gerra hasierako oroitzapenak
Manuel Etxezarreta Sudupe (1931) Zumarraga
Gerra hasi zenean, Manuelek bost urte zituen. Gogoan du soldaduak menditik etorri zirenekoa. Beste batean, tiro egin zieten beraiei, soroan lanean ari zirela. Manuelen osaba gazteek ihes egin zuten, soldadu joan behar ez izateko.
-
Zumaiatik Frantziara; egindako bidea
Akelino Osa Elosua (1930) Zumaia
Gorriak zirelako, herritik kanporatu zituzten. Amak lau seme-alabarekin egin zuen alde. Frantziara iristeraino egindako ibilbideaz hitz egiten du (Lekeitio, Amorebieta, Getxo, Romo, Portugalete, Santander). Zumaiako familia ugarik egin zuen alde. Ibilbide horretan bizitako kontuak aipatzen ditu.
-
Frantziara iristean, gosearen gosez, jan eta jan
Akelino Osa Elosua (1930) Zumaia
Frantziara iritsi, eta jan eta jan hasi zen, pasatako gosea gogoan baitzuen. Betekadaren ondorioz, dena bota zuen.
-
Zumaiako familia asko Santoñara ihesi
Akelino Elosua Zubimendi (1913) Zumaia
Zumaiar asko joan zen boluntario batailoietara. Donostiara joaten ziren asko. Honen inguruko kontuak. Unerik gogorrena herria ebakuatu behar izan zutenekoa izan omen zen berarentzat, gurasoak Zumaian geratu zirelako. Itsasontzia prestatu eta herriko jende askok alde egin zuen. Ontzigintzari esker, Santoñarekin harremana zuten eta familia asko Santoñara joan ziren. Santoñan ihes egindako aberats baten etxean egon ziren zumaiarrak.
-
Familia Gernikara eta anaia soldadu
Ana Aristondo Aizpurua (1928) Miren Azpeitia Egaña (1930) Joxe Etxabe Udabe (1926) Zumaia
Joxeren familia Gernikara bidali zuten gerran. Anaia zaharra karlistek hartu zuten soldadu, eta beste guztiek alde egin behar izan zuten Gernikara, Foruara. Han beldur handia pasa zuten.
-
12 urterekin, gerra hasi eta Bilbora
Klara Urbieta Albizu (1924) Zumaia
12 urterekin, gerra hasi zen eta eskola utzi eta Bilbora joan behar izan zuten. Herritik bidali zituzten, eta lagun batzuen etxean egon ziren. Tropak sartu zirenekoa eta aita preso hartu zutenekoa azaltzen ditu.
-
Abertzale izateagatik, Zumaiatik kanpora
Maria Jesus Manterola Amas (1927) Zumaia
Gerra garaian, hainbat herritar Zumaiatik bota zituzten, abertzaleak zirelako. Kamioietan sartu eta Santanderrera eraman zituzten. Santanderren emakume baten etxean pasa zituen pare bat egun. Gero handik Frantziara bidali zituzten. Oso gustura egon ziren Frantzian.
-
Familien egoera gerra garaian; abertzaleak herritik bota
Angel Osa Arrizabalaga (1922) Xanti Osa Arrizabalaga (1926) Zumaia
Gerrak ez zituen harrapatu borrokarako adinean, baina hamasei urtekoak jada gerrara joaten ziren. Familiak gazte gabe geratu ziren. Frontean hil ziren auzokoak. Senarrak Bilbo aldera ihes eginda zituzten emakumeak eta umeak herritik bidali egin zituzten, gose handiagoa pasa zezaten. Zumaiarren bizipenak Gernikako bonbardaketan.