Ihes egin beharra

  • Miren Odriozola Auto-stopean Pasaiaraino kapitain bategaz

    Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

    Gernikan salbokonduktoa atera eta Errenteria auzora joan zen auto-stop egitera nebarengana joan ahal izateko. Donostiara zihoan militar kapitain batek hartu zuen eta Pasaiaraino, (Gipuzkoa) neba zegoen porturaino, eraman zuen Miren.

  • Teresa eta Mari Paz Kanpoko jendea hartu etxean

    Teresa Bengoa Azula (1930) Mari Paz Elorriaga Garitaonandia (1932) Abadiño

    Gerra sasoian, ganaduak ere atera behar izan zituzten etxetik. Etxean geratu zirenek kanpoko jendea hartzen zuten; Mari Pazen etxean, esaterako, Axpeko artzain bat izan zuten.

  • Jose Gastelu-Urrutia Gerra sasoian, jende asko joan zen Santander aldera

    Jose Gastelu-Urrutia Arabio-Urrutia (1922) Abadiño

    Eurek ez zuten etxetik irten behar izan, baina asko Santander aldera joan ziren ganaduekin. Milizianoek etxeak hartzen zituzten eta baita ganaduak ere. Frontea Eibarren egon zen artean, Berrizko baserri-etxe batean egon ziren. Nazionalak sartu zirenean jende asko sartu zuten kartzelara.

  • Delia Huici Gernikako bonbardaketa I

    Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain

    Gerra garaian ihesi joan ziren. Ama alarguna zen, eta esan zioten gizon gaiztoak aprobetxatu egingo zirela. Kortezubin, Gernika ondoan, denbora dezente egin zuten. Balnearioa. Bonbak bota zituztenean, han ziren; anaia eta lehengusua Santimamiñeko kobazuloan ezkutatu ziren. Gernika sutan. Pilotuak ongi ikus zitezkeen. Hegazkinak, hirunaka.

  • Delia Huici Gernikako bonbardaketa II

    Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain

    Bonbardaketa hasi zenean, bazkalondoa zen eta etxean zeuden. Pinu artera joan ziren. Lehengusu txikia, Juantxo, negarrez; gero Santanderren hil zen, pneumoniarekin. Santimamiñen ezkutatu ziren anaia eta. Handik batera eta bestera. Gerra bukatu arte ez ziren Andoainera bueltatu.

  • Delia Huici Gerrako gertaerak nola jakiten zituzten

    Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain

    Gerra garaian, gertaeren berri nola izaten zuten. Irratirik ez zuten, eta galdetu egiten zuten. Erdaraz egiten zuten gernikarrekin, haien euskara ez zutelako entenditzen. Bizkaierari buruzko ikuspegia.

  • Delia Huici Santandertik Oviedora; handik itsasontziz Frantziara

    Delia Huizi Zuñiga (1928) Andoain

    Gernikatik joateko, gauerdian kamioi batean sartu zituzten. Santander aldera. Aitonari bonba bota zioten, baratzean zegoela. Santander aldean antzoki batean egon ziren, koltxoiak jarrita. Handik Oviedora, eta gero barkuz Frantziara. Hiru egunean itsasontzian. Hildako bi ume itsasora bota zituzten. Cervera itsasontzia. Gero, Frantziatik Kataluniara.

  • Sabina Arruabarrena Gerra hasi zenean, Markinara

    Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

    Gerra hasi zenean, neska koskorra zen. Dena prest zuten joateko, Santiomenditik tiroka hasi zirenean. Ahizpa korrika, eta bera atzetik. Markinara joan ziren, trenean, zaku artean. Lau senide. Anaia zaharrena kartzelan egon zen eta bigarrena kontzentrazio-esparruan; Laredon harrapatu zuten. Espetxetik bidali zion eskulana.

  • Sabina Arruabarrena Markinan, 11 hilabetez

    Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

    Lau senideek alde egin zuten; gurasoek ez zuten astirik izan, eta ez zuten denbora askoan jakin seme-alabak non ziren. Markinara joan ziren, koinata izango zena zegoen tokira. Anaia kartzelara. Markinan, 11 hilabete. Koltxoiak lurrean jarrita.

  • Sabina Arruabarrena Markinako oroitzapenak; jolasak eta ezkutalekuak

    Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

    Markinako oroitzapen onak ditu. Jolasean ibiltzen zen kalean, lagunekin, bihurrikeriak egiten. Mendira joaten ziren. Hegazkinak zetozenean, kanpaiak joka hasten ziren: ezkutalekura. Lurrean etzanda.

  • Sabina Arruabarrena Markinan goserik ez

    Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

    Markinan goserik ez zuten pasatu. Baserrietatik ekartzen zuten janaria. Zezina. Gosaltzeko, morokila. Mendian ibilita, beltzaran bueltatu zen etxera. Ama kezkatuta egon zen, entzun zuelako arratoiak jaten zebiltzala.

  • Ramon Huici Andoaindik alde egiteko aholkua jaso zuten

    Ramon Huizi Zuñiga (1931) Andoain

    Gerra iritsi baino lehen, Andoaindik alde egin zuten: gizon batek abisua eman zien bazegoela fusilatuko zituzten gizonen zerrenda bat, eta gizon haien artean Ramonen aitona zegoela. Hasieran nahi ez bazuten ere, azkenean joatea erabaki zuten. Kamioneta batean joan ziren Oriotik barrena Gernikara. Gernikara iritsitakoan, dentistarengana joan ziren: Kortezubiko ur sufretsua edateko esan zion hark.

  • Ramon Huici Gernikatik alde egindakoan, Frantziara eta Kataluniara

    Ramon Huizi Zuñiga (1931) Andoain

    Gernikako bonbardaketa hasi zen egunean, han ziren; menditik ikusi zuten dena. Gernikatik alde egin zuten Gijon aldera, eta handik Frantziara La Rochellera. Geroago, Gironara joan ziren, eta hango familia batekin egon zen Ramon. Familia hark semetzat hartu nahi izan zuen Ramon, baina amak uko egin zion eskaintzari. Kataluniatik Frantziara joan ziren berriro, Orleansa.

  • Juan Bautista Barandiaran Gerran familia guztiak alde egin behar Andoaindik

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    12 urte zituela, Espainiako Gerra Zibila hasi zen. Orduko oroitzapenak gogoan ditu: aita ihesi joan zen Bizkaia aldera, eta gainerako familiartekoak Oriora joan ziren. Han zeuden bitartean, ama astean bitan etortzen zen Andoainera, horrela, bi oilo eramateko Oriora bidaia bakoitzean.

  • Juan Bautista Barandiaran Mundakan zirela, Gernikako bonbardaketa ikusi zuten

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Oriotik Mundakara alde egin behar izan zuten, eta lehenengo Zarautzen pasa behar izan zuten gaua. Mundakan ondo zaindu zituzten. Mundakan zirela ikusi zuten nola bonbardatzen zuten Gernika.

  • Juan Bautista Barandiaran Gerra garaian Bilbon

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Gerra garaian, Mundakatik Bilbora joan ziren. Han goizean zopa ematen zieten jaten, baina Juan Bautistak ez zuen probatu ere egiten hura.

  • Juan Bautista Barandiaran Santandertik Frantziara sorpresa eta guzti

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Gerra garaian, Bilbotik Santander aldera joan ziren ihesi. Han jatekoa bilatzeko, frutak osten saiatu zen behin anaia, baina harrapatu egin zuten. Santandertik itsasontzi bat hartu zuten Frantzia aldera joateko, eta aita ere itsasontzi hartan joatekoa zela konturatu ziren azkeneko momentuan.

  • Juan Bautista Barandiaran Frantzian bizimodu zoriontsua

    Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

    Santandertik Frantzia aldera joan ziren itsasontziz: bi gau eta bi egun eman zituzten bidaian, eta zer jateko ematen zieten aipatzen du. Frantziara iritsitakoan, ogia banatzen ari ziren batzuk, eta beraiek lotsatuta zeuden ogi hura eskatzeko. Hainbat lekutan lo egin ostean, Dijon hirira iritsi ziren. Han futbol-taldea osatu zuten.

  • Joxe Manuel Erkizia Aita fusilatu zutela esan zieteneko estutasuna

    Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

    Gerra hasi zenean, anaia bat frontera joan zen, 17 urte zituela; eta aita ezik etxeko beste guztiak Zumaiara joan ziren. Han zirela, aita fusilatu zutela esan zieten; baina gezurra zen. Zergatik esan zieten hori azaltzen du: aita ozta-ozta libratu zen heriotzatik.

  • Joxe Manuel Erkizia Gerra garaian Zumaian, baserriko lanetan iaioa

    Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

    Gerra garaian, Zumaian egon ziren baserrian hilabete inguru. Han, baserrietako lanetan trebea zen Joxe Manuel; eta osabak apustuen bidez xaxatzen zuen. Gerora, Joxe Manuel hainbatetan joan zen Zumaiako baserrira Andoaindik, baserriko lanetan laguntzera.