Ihes egin beharra

  • Koldo Pildain San Bernabetik Basaguenera

    Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

    Hildakoen artean, Otxandioko 22 urteko soldadu bat zegoen. San Bernabera iritsi baino lehenago, itzuli egin ziren; eta, autobus batean sartuta, Basagurenera joan ziren. Bertako baserri batean egon ziren 1937 urtera arte. Basagurengo etxe batean botikina zegoen, eta Koldoren arrebak zuen zauria han sendatzen zioten egunero.

  • Koldo Pildain Zornotzatik Bilbora

    Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

    Mañaritik Zornotzara joan ziren, mantak-eta zakutan sartuta eramanda. Izara guztiak bendak egiteko apurtu zituzten. Zornotzan aurreneko gaua kale gorrian eman zuten. Handik, ahal izan zuten moduan, Bilbora joan ziren. San Frantzisko kalean bizi izan ziren. Sirenen hotsekin Cantalojas zubi ondoko tunelera sartzen ziren babes bila.

  • Koldo Pildain Anaia bat preso eta bestea ihesi Frantzian

    Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

    Frankistek Bilbo hartu zutenean itzuli ziren Otxandiora, 1938. urtearen amaiera aldera. Koldoren anaia bat Santanderren harrapatu zuten, eta beste batek preso jausi aurretik Frantziara ihes egitea lortu zuen, beste dozena bat lagunekin. Alemanengandik ihesi muga pasatu behar izan zuten berriro, eta Langileen Batailoian sartu zituzten bizpahiru urtetarako.

  • Milagros Magunazelaia Gerran alde egin behar

    Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

    Otxandiora frontea sartu zenean, Mañarira joan ziren. Handik Urdulizera eta Berangora egin zuten alde. Bilbo hartu zutenean bueltatu ziren etxera, eta dena hondatuta zegoela ikusi zuten. Bere neba eta amandrea behiarekin joan ziren; hori dela-eta, ez zuten esne faltarik izan, sikiera. Aita sasoi hartan Santoñako kartzelan izan zuten.

  • Milagros Magunazelaia Bermeon egon ziren diputatu baten etxean

    Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

    Otxandioko lehen bonbardaketa herriko jaietan, Santa Mañetan, izan zen. Bonbardaketa sumatu orduko, zubi azpira joan ziren; handik ikusi zuten bonbardaketa. Handik Oletara (Aramaio) joan ziren. Ostean, Bermeora joan ziren bere izeko han baitzegoen inude-lanetan diputatu baten etxean. Diputatu horrek alde egin zuten mugaz bestaldera. Diputatu horren semea Nestor Basterretxea eskultorea da.

  • Juan Kruz Garate Bonbetatik ihesi

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Bonbardaketa ikusi zuteneko oroitzapenak gogoan ditu: zelaietan babestu ziren gauera arte; zaurituen bila etorri zirenean, jendeak Otxandiotik alde egin nahi izan zuen eta beraiek nola moldatu ziren azaltzen du.

  • Pilar Askorbebeitia Gerran Bilbora eta Trapagaranera

    Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

    Gerra etorri zenean, Pilarren familiakoak Baltzolako kobara joan ziren, eta handik Lezamara. Eguna Begoñako babeslekuan ematen zuten, eta gaua Lezaman. Hiru ahizpak elkarrekin egiten zuten lo han kuma batean. Aita babeslekuak egiten jardun zen Bilbon. Mirenen familiako batzuk etxean geratu ziren, baina bera eta hiru ahizpa amamarekin Trapagaraneko baserri batera joan ziren.

  • Jon Lasuen Tropa frankistak sartu zirenean berriro Bilbora

    Jon Lasuen Goikolea (1921) Otxandio

  • Fabian Iparragirre Gerra hasierako ezbeharrak eta ihesak

    Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

    Gerran gudari ibili zen Fabian. Gerra hasi zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Erreketeek baserri batean ama bat eta bere hiru seme hil zituzten. Fabianen familia Getariara eta Bilbora joan zen ihesi.

  • Emilio Olasagasti Gerran, herria hustu egin zen

    Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia

    Gerra etorri zenean, gehienek Bilbo aldera egin zuten alde. Beraiek, ordea, herrian gelditu ziren; aitak erabaki zuen ez zela handik mugituko.

  • Joxe Sagarzazu Gerran batetik bestera

    Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gerra Zibila hasi zenean, Hondarribitik Iparraldera joan ziren ihesi. Handik Kataluniara joan ziren; eta, gerra bukatu artean, han egon ziren: senide guztiak sakabanatuta egon ziren hainbat familiatan; gerra bukatu eta zenbait urte pasa ostean, Joxek lortu zuen berriro harremanetan jartzea bera hartu zuen familiarekin. Gerra garaian, soldaduekin ibiltzen zen Joxe. Behin soldaduek ilea moztu ziotenekoa gogoan du.

  • Joxean Korta Gerraren beldur, ihesi

    Joxean Korta Fachado (1930) Pasaia

    Gerra hasi zenean, sei urte zituen Joxeanek. Frantziara egin zuten ihes bapore txiki batean, eta 42 egun egon ziren han. Azkenean, Lezoko apaiza joan zen beraien bila. Pasaian baziren Errusiara joan zirenak ere gerratik ihesi.

  • Manoli Calafell Gerratik ihesi

    Manoli Calafel Trecet (1931) Pasaia

    Gerra etorri zenean, Manolik zazpi urte zituen. Manoliren aitaren barkuan jende mordoa sartu eta Getariara joan ziren. Getarian ezagunak zituzten, eta lokal handi batean egon ziren denak. Getariatik Frantziara alde egin zuen Manoliren familiak.

  • Manoli Calafell Getariatik Frantziara

    Manoli Calafel Trecet (1931) Pasaia

    Getariatik Frantziara alde egin zuen Manoliren familiak. Han ere ezagun batzuk zituzten, eta beste lokal batean egon ziren.

  • Reme Gaztelumendi Aita Pasaian, eta beraiek Ondarroan

    Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

    Gerra hasi zenean, Ondarroara joan ziren; aita, ordea, herrian gelditu zen, gizonei ez baitzieten joaten utzi. Hala ere, egun batean, Ondarroara joan zen beraiengana. Poz izugarria hartu zuten hura ikustean.

  • Gregorio Etxeberria Gerran Lekeitiora ihes egin behar

    Gregorio Etxeberria Esteberena (1924) Pasaia

    Gerra hasi zenean, 10 urte zituen, eta Lekeitiora egin zuten alde herritik; 10 hilabete egon ziren han. Aita gerrara joana zen ordurako, eta preso hartu zuten. Aita etxera itzuli bitartean, amak nola-hala moldatu behar izan zuen familia aurrera ateratzeko.

  • Gregorio Etxeberria San Juandik jende askok egin zuen alde gerran

    Gregorio Etxeberria Esteberena (1924) Pasaia

    San Juanen gerrak zer eragin izan zuen azaltzen du: jende askok egin zuen alde. Beraiek Lekeition egon ziren; eta, han ere nazionalak sartu zirenean, ihes egin behar izan zuten.

  • Gregorio Etxeberria Gerran, etxe hutsetan lapurretak

    Gregorio Etxeberria Esteberena (1924) Pasaia

    Herrian jende gutxi geratu zen gerra garaian. Geratu zirenetako batzuk aipatzen ditu. Osabak zaindu zuen etxea, beraiek kanpoan egon ziren bitartean; baina hainbat etxe hutsetan lapurretak egon ziren.

  • xebe sistiaga Gerran Pasai Donibanen; ihesa; hildakoak

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Gerra nola hasi zen. Mezatik bueltan esan zien amak. Mutil batek esan zuen falangista zela, bakarra zen. Mutil asko hil zen, gudari joanda. Irailean sartu zirenean, hutsik zegoen herria. Zeintzuk geratu ziren. Bi anaia elkarren kontra ibili ziren gerran. Bere familia ez zen inora joan. Anaia eraman egin zuten. Borrokan hildako herritarrak.

  • xebe sistiaga Herria hutsik eta sakeoak; erreketeak

    Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

    Herrian gutxi geratu ziren. Jendea itsasontziz joan zen Bilbo aldera. Mezara joan zirenean, kalea hutsik. Etxe asko hustu egin zituzten. Karabineroen kuartela sakeatu egin zuten. Erreketeek ogia ematen zieten esnearen truke.