Ihes egin beharra

  • Ramon Irastorza Mugaz beste aldeko senideekin hizketan, Bidasoa ibaian

    Ramon Irastorza Artola (1927) Irun

    Karabineroek erreketeak zirenei utzi egiten zieten mugaz bestaldera zeuden familiakoekin hitz egiten, Faisaien uhartearen parean, Bidasoa ibaian. Gaueko isiltasunean ibaiaren alde batetik bestera hitz egin zitekeen. Ramonek horrela hitz egiten zuen bere anaiarekin.

  • Milagros Magunazelaia Gerran alde egin behar

    Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

    Otxandiora frontea sartu zenean, Mañarira joan ziren. Handik Urdulizera eta Berangora egin zuten alde. Bilbo hartu zutenean bueltatu ziren etxera, eta dena hondatuta zegoela ikusi zuten. Bere neba eta amandrea behiarekin joan ziren; hori dela-eta, ez zuten esne faltarik izan, sikiera. Aita sasoi hartan Santoñako kartzelan izan zuten.

  • Milagros Magunazelaia Bermeon egon ziren diputatu baten etxean

    Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

    Otxandioko lehen bonbardaketa herriko jaietan, Santa Mañetan, izan zen. Bonbardaketa sumatu orduko, zubi azpira joan ziren; handik ikusi zuten bonbardaketa. Handik Oletara (Aramaio) joan ziren. Ostean, Bermeora joan ziren bere izeko han baitzegoen inude-lanetan diputatu baten etxean. Diputatu horrek alde egin zuten mugaz bestaldera. Diputatu horren semea Nestor Basterretxea eskultorea da.

  • Juanita Lejarreta Kartzelara aita bisitatzera zihoala, ia fusilatu egin zuten

    Juanita Lejarreta Garro (1920) Berriz

    Kartzelara aita bisitatzera joateko, Durangoraino oinez joaten zen eta handik trenean Bilbora. Traste askorekin joaten zen, egun batzuetan Bilboko izebaren etxean geratzen zen eta. Aitaz gain, beste hainbat senide eta ezagun zeuden kartzelan eta jatekoa banatzen zien denei. Behin bidean kamioilari batek jaso zuen eta ia fusilatu egin zuten, bide bazterrean jarrita. Bilboko izebak bost seme-alaba barkuan erbestera bidali zituen. Lehengusuetako bat Portugalen egin zen abade.

  • Anaiaren gerra garaiko istorioak

    Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

    Anaiak kontatzen zizkion gerrako istorioak: zauritutako lagun mila zaintzen geratu zenekoa edo, ihes eginda, Don Pablorengana konfesatzera etorri zenekoa.

  • Joxe Mari Agirregomezkorta Mutrikun jaioa, gerra sasoian; gurasoak mutrikuarrak

    Joxe Mari Agirregomezkorta Zelaiaran (1936) Pasaia

    Mutrikun jaioa, 1936an, gerraren ondorioz. Gurasoak mutrikuarrak ziren, kontuengatik Pasaiara joanak. Andonaegi ontziolan egiten zuen lana eta amak sareak konpontzen zituen. Zortzi senide ziren. Gerra hasi zenean, Mutrikura joan ziren ihesi.

  • Joxe Mari Agirregomezkorta Gerra garaiko kontuak

    Joxe Mari Agirregomezkorta Zelaiaran (1936) Pasaia

    Gerra garaiko kontuak. Atxilotuak eta hildakoak. Ihesi joan ziren familia asko. Kanpoan jaiotakoak aipatzen ditu. Abertzale amorratuak ei ziren familian, arreba batez ere.

  • Iñaki Gorritxategi Milizianoak eta errefuxiatu eibartarrak etxean

    Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

    Milizianoak etxean izaten zituzten. Amak janaria ematen zien. Errefuxiatuak izan zituzten etxean, Eibartik etorritakoak. Amak Candida Alberdi zuen izena. Eibartik gramofonoa eta irratia ekarri zituzten errefuxiatuek.

  • Iñaki Gorritxategi Gerra garaian ibiltzeko baimena baina markatuta

    Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

    Ama ortulari ona zela kontatzen du; aita kartzelan egon zenean, ama egin zen familia osoaren kargu. Amak ibiltzeko baimena lortu zuenekoa kontatzen du.

  • Benedikta Olazabal Mutrikuko moilatik gerratik ihesi

    Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

    Mutrikuko moilatik emakumeek eta haurrek ihes egiten zuten Donibane Lohitzuneruntz. Gerra garaian Belgikara joan eta flandiar hitz egiten bueltatu zirenak.

  • Begona Gabilondo Barkuan Frantziara

    Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

    Barkuan Frantziara joan ziren, Pilton barku ingelesean. Larritasuna pasatu zuten, Francoren barku bat gerturatu zitzaienean. Kargaontzi handia zen. Iritsi zirenean, ongietorria egin zieten. "Rouan"era eraman zituzten, eta kartzela izandako toki batean egon ziren lau familia. Oso ondo egon ziren. Amak-eta egiten zuten sukaldean. Zerbait erostera joan, eta ez zieten kobratzen. Herrian festa egin zuten errefuxiatuen alde.

  • 954 Gerra hasiera

    Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

    11 urte zituelarik, geltokian jolasean zebilela entzun zuen gerra irten zela. Usansolora joan ziren hasieran anai-arrebak senide batzuen etxera. Ermura itzuli. Arrosarioaren istorioa. Bonbardaketak erori bezperan. Ermutik Ibarrangelura.

  • Maria Antonia Goikoetxea Amaginarrebaren gerrako oroitzapenak

    Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia

    Senarraren ama, hiru umerekin eta haurdun, Zumaiatik bidali egin zuten, beste emakume batzuekin batera. Durangon zeudela bonbardaketa tokatu zitzaien. Jauregi batean babestu ziren. Zumaiara bueltatu zirenean ez zeukaten ezer.

  • Iñaki Goikoetxea Gerra garaian Portugaletera

    Iñaki Goikoetxea Sorondo (1933) Pasaia

    Gerraontzi bihurtu ziren arrantzaontzi batzuk. Portugaletera joan ziren ihesi, gerra garaian. Errazionamientua: ogirik ez; Hendaiatik ekartzen zuten, estraperloko ogia.

  • Libe Garbizu Irazu Ama gerratik ihesi zebilela jaio zen Libe

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Gerratean jaio zen, Bilbon. Amak herritik ihes egin behar izan zuen, beste askok bezala, eta Portugaleten bizitzen zegoela, jaio zen Libe.

  • Libe Garbizu Irazu Gerrarengatik ihesi joan Portugaletera eta Kataluniara

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Libe jaio eta bonbardaketak hasi ziren; oinez joan zen ama Libe besoetan hartuta Portugaletera. Han hilabete batzuk eginda, Kataluniara joan ziren eta hiru urte egin zituzten han. Bitarte hartan, aita hil egin zela esan zioten. Amak Euskal Herrira itzultzea erabaki zuen. Itzuleran, aitarekin elkartu ziren, bizirik baitzegoen.

  • Libe Garbizu Irazu Aita Bermeon, familia Frantzian eta beraiek Katalunian

    Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

    Aitak Bermeon eman zuen gerrate garaia; arrantzan ibili zen gudarientzat. Abertzaleak izan dira familian. Aitaren familiakoak Frantziara joan ziren. Amak Kataluniara joatea erabaki zuen. Han Liberen anaiek baserrietan lan egiten zuten eta arratsean marmitetan esnea ekartzen zuten. Eibartarrekin egon ziren; ilaran egoten zen ama jateko zerbait jasotzeko.

  • Rosa Sistiaga Gerrarengatik, Frantziara ihesi

    Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

    Gerra garaian, amaren aldeko amonari abisua eman zioten soldadu zeuden bi semeek haurrak hartu eta herritik alde egin zezan. Bilbon ondo hartu zituztela kontatzen omen zuen amonak. Handik Santanderrera joan ziren. Aita Ingalaterrara bidali zuten anai batekin. Amonak seme-alabak hartu eta Frantziara alde egin zuen. Herri txiki batean jarri ziren bizitzen eta oso ondo egon zirela kontatzen du; mutikoak basoan ibili ziren lanean, eta amona eta Rosaren ama mojen eskola batean. Lagun on bat egin zuten.

  • Carmen Retenaga Gerran jaioa Geronan

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Geronan jaio zen, bere aita erresistentziako talde antiaereoaren kapitaina zelako bertan. Carmen jaio egun egun gitxira aita hil eta Bartzelonan bizitzen egon ziren Toribio Etxeberriak Frantziara ihes egiteko baimen bat lortu zien arte. Bost urterekin Eibarrera bueltatu ziren.

  • Maria Luisa Muguruza Osabak Gursen koro euskalduna sortu zuen

    Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

    Osaba bat Gursen egon zen eta bertan koro euskaldun bat sortu zuen. Ihesi ibili ostean, Txilen bukatu zuen. Beste osaba bat falangista zen eta gerran hil zen.