Ihes egin beharra

• Kanpoko jendea hartu etxean

  Teresa Bengoa Azula (1930) Mari Paz Elorriaga Garitaonandia (1932) Abadiño

  Gerra sasoian, ganaduak ere atera behar izan zituzten etxetik. Etxean geratu zirenek kanpoko jendea hartzen zuten; Mari Pazen etxean, esaterako, Axpeko artzain bat izan zuten.

• Euren etxera itzultzeko baimena behar

  Edurne Astigarraga Landaluze (1927) Paul Astigarraga Landaluze (1925) Abadiño

  Gerra garaian Bermeora joan ziren osaba-izeben etxera. "Kordeleria" zuten eta barkuentzat aparejuak egiten zituzten. Hiru hilabete egin zituzten han. Handik itzuli zirenean, alkateari baimena eskatu behar izan zioten euren etxean sartzeko. Baimena eman zien, baina hiru hilabetean prezintatuta izan zituzten taberna, denda eta pentsu-biltegia.

• Amaren familia Zallara eta ama Frantziara

  Juan Luis Garcia Itxaso (1953) Abadiño

• Ebakuazioa: lehenengo Bakiora eta gero Ortuellara

  Emilio Iturriagagoitia Etxeita () Nieves Iturriagagoitia Etxeita () Abadiño

• Ebakuazioa Berangora

  Santiago Mendizabal Bengoa (1916) Abadiño

• Abadiñotik Gallartara ganadu eta guzti

  Gregorio Urionaguena Arriaga (1917) Abadiño

• Alde egin ala ez?

  Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

  Askok Frantziara egin zuten ihes, lagunak tirokatzen zituztela ikusi ondoren. Desagertuta zegoela jakiten bazuten, etxean nahigabe handia hartuko zutela pentsatu zuen eta, horregatik, alde ez egitea erabaki zuen. Lemoako lagun batek ihes egiteko aukera eskaini zion, lan egiten zuen fabrikako nagusien laguntzaz. Ezetz esan zion. Ondo erabaki zuela pentsatzen du, bizirik atera zelako. Ihes egin nahiko balu, nondik nora joan, lagunak erakutsi zion.

• Auto-stopean Pasaiaraino kapitain bategaz

  Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

  Gernikan salbokonduktoa atera eta Errenteria auzora joan zen auto-stop egitera nebarengana joan ahal izateko. Donostiara zihoan militar kapitain batek hartu zuen eta Pasaiaraino, (Gipuzkoa) neba zegoen porturaino, eraman zuen Miren.

• Makien oroitzapena

  Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil

  Makiez oroitzen da Inazio, II. Mundu Gerran alemanen kontra borrokatu eta Frantziara ihes egin zuten soldaduez. Hauek Gerraren ondoren ere borrokan aritu ziren, Francoren aurka. Mendietan ezkutatzen baziren ere, asko hil egin zituzten. Inaziok gauez janari eske ibiltzen zirela gogoratzen du.

• Makiak ogi eske

  Inazio Etxarren Lakunza (1938) Arakil

  Behin, artoak zuritzen ari zirela, Makiek atea jo zuten ogi eske. Asko eta asko hil egin zituzten.

• Baserrian gerratik babestu zituztenei ihes egiten lagundu

  Mari Carmen Itxaso Lizaso (1926) Albiztur

  Eraso bat izan zen goiko mendian; soldaduak jaitsi ziren, eta etxetik ateratzea eragotzi zien. Amak ezkutuan atera zituen baserritik gordeta zeuzkaten lagunak: batzuk Zelatun menditik barrena Zarautzera; eta besteak, berriz, Altzo mendi aldera. Hori guztia bere amak nola egin ote zuen ez du ulertzen, ezeren truke laguntza eskaini zien.

• Errepublikanoen bandera eta ikurrinak erre zituzten gerra hasieran

  Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

  Gerra hasi zenean, askok herritik alde egin zuten. Sartu zirenek bandera errepublikanoak eta ikurrinak erre zituzten.

• Gerra hasiera Alkizan

  Felipe Legarra Saizar (1917) Alkiza

  Hogei urte zituela, gerrara joan zen. Txikia zenean, bi baserri zituzten: bat herrian eta bestea mendian. Gerra hasi zenean, Alkizatik jende askok egin zuen alde. Gerraren berri apaizak eman zuen, irratia zeukalako. Udaletxetik abisua eman zien eta Donostiara joan ziren.

• Aita gordeta egon zen gerra garaian

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkate izan zen; gerra garaian, ordea, alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Bi edo hiru aldiz etxera bila etorri zitzaizkion.

• Gerra garaian aita mendian gordeta ibili zen

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkatea izan zen eta gerra garaian alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Egunez mendian gordeta egoten zen eta gauez etxera itzultzen zen. Erreketeak bila etortzen ziren. Herriko erretorea ere aitarekin ezkutuan ibili zen.

• Gerra hasierako oroitzapenak; osaba karlistaren bila etorri ziren

  Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

  11 urte zituela, gerra hasi zen. Beasain aldetik gerra zetorrela esaten zuten eta jendea etxeetatik alde egiten hasi zen. Osaba karlista baten umeak etxean zituzten eta haren bila nola etorri ziren gogoan du. Gauez izebak eta umeek Nafarroara ihes egin behar izan zuten.

• Gerragatik Zamudiora egin zuten alde

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zornotzara etorri zenean, ganadu guztiarekin Zamudiora egin zuten alde. Aita "Hidroeléctrica Ibérica"ko (gero Iberduero) langilea zen eta Bilbora bidali zuten lanera. Ama Zamudiotik Zornotzara joan zen behin baserria ikustera, eta soldaduz beteta aurkitu zuen.

• Zamudiotik Burtzeñara, eta handik etxera

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Zamudiotik Burtzeñara (Barakaldon) joan behar izan zuten, amaren neba baten etxera, ganadu-tratularia zen hura. Francoren tropak sartu ziren arte egon ziren bertan. Gerrak Gasteizen harrapatu zituen aitaita-amamak.

• Venezuelara jende asko joan zen Zornotzatik

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Zornotza erre zutenean, zornotzar askok alde egin zuten herritik. Bilbo edo inguruko herrietara joan ziren asko. Venezuelara ere jende asko joan zen. Baserritar batzuek euren baserriak berreskuratu zituzten itzuli zirenean, baina beste batzuei baserriak kendu zizkieten.

• Gerran Larreara eta Zaldibarrera

  Juana Loroño Beaskoetxea (1923) Amorebieta-Etxano

  Eskola aldundiarena zen, eta lapitzak eta eskolako materiala doan ematen zituzten. Jolas-orduetan, perretxiko bila bidaltzen zituzten. Gerra hasi zenerako, oraindik lau erregelak ikasi gabe zituen. Gerra hasi zenean, ganaduekin Larreara joan ziren, eta handik soldaduek Zaldibarrera eraman zituzten. Zaldibarren, taberna batean bizitzen egon ziren hilabetez, aita Autzaganen ganaduarekin zegoen bitartean.