Ihes egin beharra

  • Julen Madariaga Maristen eskolan egur asko hartutakoa

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Aitonaren etxaldean eman zuten lehen urtea. Gero, hirira aldatu ziren. Oroitzapen onak gogoan gelditzen ei dira; txarrak, desagertu. Maristetan sartu zituzten lau anaiak. Fraideak espainiarrak eta italiarrak ziren, oso eskuindarrak. Egur asko hartutakoa da eskolan. Eurak ere elementu ederrak omen ziren. Aita oso liberala eta errespetutsua zen. Herritik alde egin zutenean, negar egin zuten hurbileko guztiek.

  • Maria Jesus Manterola Abertzale izateagatik, Zumaiatik kanpora

    Maria Jesus Manterola Amas (1927) Zumaia

    Gerra garaian, hainbat herritar Zumaiatik bota zituzten, abertzaleak zirelako. Kamioietan sartu eta Santanderrera eraman zituzten. Santanderren emakume baten etxean pasa zituen pare bat egun. Gero handik Frantziara bidali zituzten. Oso gustura egon ziren Frantzian.

  • Xanti eta Anjel Osa Familien egoera gerra garaian; abertzaleak herritik bota

    Angel Osa Arrizabalaga (1922) Xanti Osa Arrizabalaga (1926) Zumaia

    Gerrak ez zituen harrapatu borrokarako adinean, baina hamasei urtekoak jada gerrara joaten ziren. Familiak gazte gabe geratu ziren. Frontean hil ziren auzokoak. Senarrak Bilbo aldera ihes eginda zituzten emakumeak eta umeak herritik bidali egin zituzten, gose handiagoa pasa zezaten. Zumaiarren bizipenak Gernikako bonbardaketan.

  • Joxe Mari Arruabarrena Otaegi Gerra hasiera Belauntzan

    Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

    11 urte zituen Joxe Marik gerra hasi zenean. Santio egunean sartu ziren Belauntzan. Gogoan ditu egun haietako hainbat xehetasun. Gorriak Izaskun mendian zeuden, eta karlistak, berriz, Belauntzan. Gerrak zortzi egun iraun zuen herrian.

  • Josebe Jaio Gerran ebakuatua; aita kartzelan

    Josebe Jaio Barrenetxea (1927) Durango

    Joseberen etxekoak gerran ebakuatuta joan ziren Torrelavegara. Aita frontean izan zuten eta ama sei seme-alaben kargu egin zen. San Rokeko auzotar askok egin zuten alde, karlistak baino ez ziren gelditu bertan. Karlista ez ziren asko kartzelara sartu zituzten. Durangoko kartzelatik Portugaletera eraman zuten beraien aita. Domeketan joaten ziren aita bisitatzera, aldiko neba-arreba bat.

  • Josebe Jaio Torrelavegako bizimodua

    Josebe Jaio Barrenetxea (1927) Durango

    Torrelavegan zeudela, ez ziren eskolara joaten. Bertako bizimodua zelakoa zen kontatzen du: basora egurretan, gauetako arrosarioa, familia bat bezala auzokoekin...

  • Txomin Garmendia Galarza Gerra denboran, abertzaleek gaizki pasa zuten

    Txomin Garmendia Galarza (1934) Berrobi

    Gerra ondoren, kontu handiz hitz egiten zen. Etxean Argia aldizkaria jasotzen zuten, eta hori gaizki ikusia zegoen. Batek baino gehiagok alde egin zuten herritik. Abertzale zirenek gaizki pasa zuten. Ilea moztutakoak ezagutu zituen.

  • Isabel Agirrebeitia Bonbardaketa osteko egunak eta ebakuazioa

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Bonbardaketa osteko egunetan, Feliren etxekoak soloan ezkutatzen ziren; eta Isabelen etxekoak, Mugarrako kobazulo batean. Handik segituan, San Roke auzoko 90 pertsona, Feli tartean zela, Karrantzara eta Torrelavegara joan ziren ebakuatuta ganadu eta guzti. Isabel-eta Bilbora joan ziren.

  • Isabel Agirrebeitia Begoñatik Gernikako erasoen berri

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Durango

    Bonbardaketa ostean, Isabelen etxekoak Begoñako (Bilbo) senitarteko batzuengana joan ziren. Handik ikusi zituzten Gernika bonbardatzera joan ziren aireplanoak eta ondorengo sugarrak.

  • Isabel Agirrebeitia Hainbat eta hainbat durangar elkarrekin errefuxiatuta

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Bonbardaketa ostean, Feli eta Isabel bakoitza bere etxekoekin joan zen Begoñara eta Karrantzara. Karrantzan batu ziren gerora denak. Hainbat eta hainbat durangar egon ziren elkarrekin bertan. Egunkarietako paperak erretzen zituzten. Urez betetako balde handi batean sartzen ziren denak. Ebakuatuta zeudela, ez zuten goserik izan.

  • Isabel Agirrebeitia Karrantzako jendeagaz harremanik ez

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Karrantzan ebakuatuta zeudela, ez zuten harreman askorik izan bertako jendearekin. ez zieten ezer saltzen eta inoiz patatak ere ostu zituzten. Torrelavegara joaten ziren errazionamendu bila.

  • Isabel Agirrebeitia Karrantzan beste bonbardaketa bat

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Karrantzan ebakuatuta zeudela, bonbardaketa hasi eta Torrelavegara joan behar izan zuten. Hurre-hurretik ikusi zuten erasoa, beraien aurrean astoa hil zuten.

  • bego-erenaga Frantziako arropak onak ziren

    Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

    Frantzian zeudela, bere aita ondoko herri bateko taberna batean aritzen zen lanean, diru apur bat lortzeko. Bertakoak oso ondo portatu ziren, arropa asko eman zieten. Frantzian arropa ona zegoen eta hango jantziak Durangora ekarri zituen. Frantzian zeuden durangar guztiak, 2 familia, logela berean egon ziren.

  • bego-erenaga Frantziako bizimodua

    Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

    Frantziarako bidaia luzea izan zen. Toki guztiak beteta zeudenez, bueltaka ibili ziren. Bordeletik 20 kilometrora, 500 euskaldun inguru egon ziren batera; eta, han, maistra eta abadea (Tolosakoa Anatasio Mokoroa) ere bazuten. Familia bakoitzak gela bat zuen. Maistrak euskaldunak ziren; gaztelaniaz hartzen zituzten eskolak, nahiz eta beti euskaraz egin berba. Asko izan arren, oso ondo konpontzen ziren. Acción Católicak eta Euskal Gobernuak ordaintzen zizkieten gastuak. Abadeak frantsesa irakasten zien.

  • bego-erenaga Bi urtez Frantzian errefuxiatu

    Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

    Santanderren zeudela, Frantziara joateko eskaera egin zuten Eusko Jaurlaritzan. Bere aitak ezin zuen joan, 48 urte zituen eta kintan sartzen zen; baina, hala ere, itsasontzi batean sartu zen eta denak joan ziren Frantziara. 1939ra arte egon ziren Frantzian, bertako gerra hasi arte. Venezuelara alde egitea pentsatu arren, azkenean herrira bueltatu ziren.

  • Maitena Belaustegigoitia Itsasontziz Frantziara ebakuatuta: Santurtzi-Bordele-Baiona

    Maitena Belaustegigoitia Ortueta (1923) Durango

    Frantziara itsasontziz joan ziren, britainiarrek eskoltatuta. Santurtzitik Bordelera joan ziren. Jone, bere ahizpa, eta bera Bordelera heldutakoan, amama eta izekorengana joan ziren. Amamak eta izekok gutunak idazten zizkieten, eta bertako helbidera hurreratu ziren. Aldean zeramatzaten traste guztiekin helbide hartara iritsi, eta Baionara joanak zirela esan zieten. Orduan, Baionarako trena hartu zuten ahizpa biek.

  • Teresa Jaio Gerran ihesi Kantabriara

    Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

    Karrantzan egon ziren hilabete batzuk, eta handik Kantabriako Cartes herrira joan ziren. Santurik gabeko eliza batean egon ziren. Esnea ematen zuen behia kendu zieten soldaduek.

  • Teresa Jaio Karrantza eta Cartesera gerratik ihesi

    Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

    Gerra hasi zenean, ganaduak tren bagoietan sartuta Karrantzara joan ziren. Handik, Kantabriako Cartes herrira joan ziren. Gerra bertara iritsi zenean, meategietara joan ziren babes bila.

  • Teresa Jaio Karrantzara eta Cortesera ere aireplanoak

    Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

    Gerra denboran, etxetik kanpo egon ziren pare bat hilabetean.

  • Martina Gallastegi Bonbardaketatik Orozketara ihesi

    Martina Gallastegi Mendia (1921) Durango

    Bonbardaketa hasi zenean, Orozketako Etxetxu baserrira joan ziren, behiak gurdira erantsita. Hiru hilabete egin zituzten etxetik kanpo; eta, lagun bati esker, etxea ondo zainduta egon zen.