Ihes egin beharra

• Torrelavegako bizimodua

  Josebe Jaio Barrenetxea (1927) Durango

  Torrelavegan zeudela, ez ziren eskolara joaten. Bertako bizimodua zelakoa zen kontatzen du: basora egurretan, gauetako arrosarioa, familia bat bezala auzokoekin...

• Gerra denboran, abertzaleek gaizki pasa zuten

  Txomin Garmendia Galarza (1934) Berrobi

  Gerra ondoren, kontu handiz hitz egiten zen. Etxean Argia aldizkaria jasotzen zuten, eta hori gaizki ikusia zegoen. Batek baino gehiagok alde egin zuten herritik. Abertzale zirenek gaizki pasa zuten. Ilea moztutakoak ezagutu zituen.

• Bonbardaketa osteko egunak eta ebakuazioa

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Bonbardaketa osteko egunetan, Feliren etxekoak soloan ezkutatzen ziren; eta Isabelen etxekoak, Mugarrako kobazulo batean. Handik segituan, San Roke auzoko 90 pertsona, Feli tartean zela, Karrantzara eta Torrelavegara joan ziren ebakuatuta ganadu eta guzti. Isabel-eta Bilbora joan ziren.

• Begoñatik Gernikako erasoen berri

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Durango

  Bonbardaketa ostean, Isabelen etxekoak Begoñako (Bilbo) senitarteko batzuengana joan ziren. Handik ikusi zituzten Gernika bonbardatzera joan ziren aireplanoak eta ondorengo sugarrak.

• Hainbat eta hainbat durangar elkarrekin errefuxiatuta

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Bonbardaketa ostean, Feli eta Isabel bakoitza bere etxekoekin joan zen Begoñara eta Karrantzara. Karrantzan batu ziren gerora denak. Hainbat eta hainbat durangar egon ziren elkarrekin bertan. Egunkarietako paperak erretzen zituzten. Urez betetako balde handi batean sartzen ziren denak. Ebakuatuta zeudela, ez zuten goserik izan.

• Karrantzako jendeagaz harremanik ez

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Karrantzan ebakuatuta zeudela, ez zuten harreman askorik izan bertako jendearekin. ez zieten ezer saltzen eta inoiz patatak ere ostu zituzten. Torrelavegara joaten ziren errazionamendu bila.

• Karrantzan beste bonbardaketa bat

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Karrantzan ebakuatuta zeudela, bonbardaketa hasi eta Torrelavegara joan behar izan zuten. Hurre-hurretik ikusi zuten erasoa, beraien aurrean astoa hil zuten.

• Frantziako arropak onak ziren

  Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

  Frantzian zeudela, bere aita ondoko herri bateko taberna batean aritzen zen lanean, diru apur bat lortzeko. Bertakoak oso ondo portatu ziren, arropa asko eman zieten. Frantzian arropa ona zegoen eta hango jantziak Durangora ekarri zituen. Frantzian zeuden durangar guztiak, 2 familia, logela berean egon ziren.

• Frantziako bizimodua

  Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

  Frantziarako bidaia luzea izan zen. Toki guztiak beteta zeudenez, bueltaka ibili ziren. Bordeletik 20 kilometrora, 500 euskaldun inguru egon ziren batera; eta, han, maistra eta abadea (Tolosakoa Anatasio Mokoroa) ere bazuten. Familia bakoitzak gela bat zuen. Maistrak euskaldunak ziren; gaztelaniaz hartzen zituzten eskolak, nahiz eta beti euskaraz egin berba. Asko izan arren, oso ondo konpontzen ziren. Acción Católicak eta Euskal Gobernuak ordaintzen zizkieten gastuak. Abadeak frantsesa irakasten zien.

• Bi urtez Frantzian errefuxiatu

  Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

  Santanderren zeudela, Frantziara joateko eskaera egin zuten Eusko Jaurlaritzan. Bere aitak ezin zuen joan, 48 urte zituen eta kintan sartzen zen; baina, hala ere, itsasontzi batean sartu zen eta denak joan ziren Frantziara. 1939ra arte egon ziren Frantzian, bertako gerra hasi arte. Venezuelara alde egitea pentsatu arren, azkenean herrira bueltatu ziren.

• Itsasontziz Frantziara ebakuatuta: Santurtzi-Bordele-Baiona

  Maitena Belaustegigoitia Ortueta (1923) Durango

  Frantziara itsasontziz joan ziren, britainiarrek eskoltatuta. Santurtzitik Bordelera joan ziren. Jone, bere ahizpa, eta bera Bordelera heldutakoan, amama eta izekorengana joan ziren. Amamak eta izekok gutunak idazten zizkieten, eta bertako helbidera hurreratu ziren. Aldean zeramatzaten traste guztiekin helbide hartara iritsi, eta Baionara joanak zirela esan zieten. Orduan, Baionarako trena hartu zuten ahizpa biek.

• Gerran ihesi Kantabriara

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Karrantzan egon ziren hilabete batzuk, eta handik Kantabriako Cartes herrira joan ziren. Santurik gabeko eliza batean egon ziren. Esnea ematen zuen behia kendu zieten soldaduek.

• Karrantza eta Cartesera gerratik ihesi

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Gerra hasi zenean, ganaduak tren bagoietan sartuta Karrantzara joan ziren. Handik, Kantabriako Cartes herrira joan ziren. Gerra bertara iritsi zenean, meategietara joan ziren babes bila.

• Karrantzara eta Cortesera ere aireplanoak

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Gerra denboran, etxetik kanpo egon ziren pare bat hilabetean.

• Bonbardaketatik Orozketara ihesi

  Martina Gallastegi Mendia (1921) Durango

  Bonbardaketa hasi zenean, Orozketako Etxetxu baserrira joan ziren, behiak gurdira erantsita. Hiru hilabete egin zituzten etxetik kanpo; eta, lagun bati esker, etxea ondo zainduta egon zen.

• Torrelavegan errefuxiatu

  Apin Urreta Solagaistua (1926) Durango

  Torrelavegan pabilioi batean 80 bat pertsona egon ziren. Abioiek zelan erasotzen zuten eta txiza egiteko balde bat zutela du gogoan. Ez ziren eskolara joaten eta lanik ere ez zuten egiten. Gose asko pasatu zuten, oso txarto egon baitziren bertan. Errazionamenduko jatekoa zuten.

• Emaztea errefuaxiatuta zeudela ezagutu

  Apin Urreta Solagaistua (1926) Durango

  Bere emaztea izango zena Torrelavegan bertan ezagutu zuen, batera egon baitziren bertan auzoko denak, 90 lagun bere emazteak dioenez.

• Hutsagatik salbatu Cervera itsasontziaren erasotik

  Luis Irazola Zamalloa (1931) Durango

  Gerratik ihesi, Austoan, Erletxen eta Marurin egon ondoren, Bilbora heldu ziren. Hemen hutsagatik salbatu ziren Cervera itsasontziaren kanoikada batetik. Gero, Lamiakora joan zirenean, Artxandatik tiratzen zieten.

• Gerra zibilean, baserritik alde egin behar

  Agapito Usabiaga Oiarbide (1930) Beasain

  Gerra Zibila Beasainen. Herriko plazan kanoia jarri zuten beraien baserri ingurura begira. Baserritik ihes egin behar izan zuten.

• Karrantzara eta Torrelavegara ebakuatuta

  Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango

  Gerra hasi zenean, etxetik atera zituzten bera eta bere familiakoak. Etxeko lau behiak, astoa eta jeneroz betetako gurdia hartuta, Durangoko tren-geltokira joan ziren. Ganadua kargatzen zeudela, obusak hasi ziren jaurtitzen Ezkurdira. Hiru arrebak, amama, osaba eta bera Karrantzara eta Torrelavegara joan ziren; Karrantzako baserri batean egon ziren bi hilabete eta erdiz 80 bat lagun. Karrantza hartu zutenean Torrelavegara joan ziren. Durangora bueltatzeko trena astelehenez hartu zuten, eta eguenez (ostegunez) heldu ziren.