Ihes egin beharra
-
Habana barkuan Frantziara
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Bilbon beste herri batzuetakoekin batera etxe handi batean egon ziren. Habana barkuan joan zen Frantziara. Gerrako barku bi etorri zitzaizkienean, beste barku errusiar batek aurre egin zien.
-
Alemaniako mugara
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Donibane Lohitzunera heldu zirenean, sirena jo zuten eta hegazkinak zetozelakoan, beldurtu egin ziren. Amak eskatu zuen etxeko denak batera egotea eta Alemaniako muga ingurura eraman zituzten. Jatekoa Euzkadiko gobernuak ematen zien.
-
Gerra zetorrela eta, Frantziatik alde egin behar
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Arrou izeneko herrian egon ziren Frantzian. Alemaniarrak etorri zirenean, handik nora alde egin nahi zuten galdetu zieten. Ondarrura beharrean, Bartzelonara joan ziren trenez. Sichesen egon ziren. Valentziara joan ziren gero bost neba-arreba.
-
Valentzian hiru urtez
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Valentzian eskolara joaten ziren. Ia hiru urte egin zituzten han. Gurasoek jakin gabe, etxera bidali zituzten autobusean. Erdaraz berbetan etorri ziren. Aitak errietan egiteko erdara xelebrean esaten ziena kontatzen du. Naranja lapurretan ibiltzen ziren Valentzian. Bainatzera eramaten zituzten.
-
Ondarroatik alde egin beharra
Rosario Urrosolo () Ondarroa
Ondarrutarrak bota zituztenean, mutrikuar batzuk ere etorri ziren haiekin Bilborantz joateko. Oinez abiatu eta Lekeitioraino joan ziren. Han argazkiak atera zizkieten.
-
Ondarrutik Venezuelara ihesean
Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa
Izeko bat Bilbora joan zen gerra garaian. Beste batzuk Frantziara, eta batzuk handik Venezuelara. Ondarrutar asko joan ziren Venezuelara.
-
Gerra garaian Santanderreraino ihesean
Miren Zubikarai Larreategi (1933) Ondarroa
Bi lehengusu Bilbon Itsasalde batailoira joan ziren boluntario. Aita eta aitita ere boluntario joan ziren Markinara, intendentzian jendea behar zutela eta. Jatekoaz arduratzen ziren. Intendentzia lehenbizi Mungiara eta gero Gernikara mugitu zuten. Eurak ere Gernikara joan ziren, Lekeitio berehala hartuko zutela jakin zutenean. Handik Bilbora alde egin zuten. Amari umeak barkuan atzerrira bidaltzea proposatu zioten, baina ez zuen nahi izan. Ospitalean zegoen aitita jaso, umeak hartu eta ihesean Santanderreraino joan ziren. Han Euzko Jaurlaritzak ipinitako barkuetan Frantziara eraman zituzten. Han ez zituztela nahi eta trenean Bartzelonara bidali zituzten.
-
Gerra Zibilean etxekoak bananduta
Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa
Espainiako Gerra Zibila hasi zenean, bere ama inude zegoen Zaragozan eta beraien Ziortza-Bolibarko baserri batean. Aita langile-batailoietara eroan zuten preso. Agurtzak sei urte zituen eta ama beraien bila joan zen baserrira umeak hartu eta Frantziara joateko. Baina Agurtza gaixorik zegoenez, amak bera han utzi eta bere neba-arrebak hartuta pasatu zen mugaz bestaldera.
-
Baserrian jateko faltarik ez, baina soberan ere ez
Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa
Gerra garaian bera aita preso egon zen eta ama beste anai-arrebekin mugaz bestaldera joan zen, Frantzia aldera. Agurtza Ziortza-Bolibarreko familia baten etxean egon zen, betiere oso gustura. Ez zuten jateko askorik, baina bai nahikoa. Gogoan du behin arrautza frijitua erdibana jan zuela.
-
Zazpi ume baserrian, giro ezin hobean
Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa
Gerra garaian etxekoak preso edo erbestean izan zituen. Agurtza Ziortza-Bolibarreko familia baten etxean egon zen, betiere oso gustura. Etxe hartan arrosarioa errezatzea nahitaezkoa zen. Beheko suko eltzean prestatzen zuten jatekoa. Zazpi ume bizi ziren eta ez ziren geldi egotekoak. Hala ere, sekula etxe hartan ez zuten ikusi aurpegi ilun bat, ez zuen entzun berba baztergarririk, dena zen bakea.
-
Ahizpa gerrako ume
Agurtza Osa Etxebarria (1930) Ondarroa
Agurtzaren ama, neba eta ahizpa Frantziara joan ziren Gerra Zibilean. Bere ahizpa familia batek hartu zuen; nebak, ostera, ez zuen amagandik banandu nahi eta beragaz bueltatu zen etxera. Ahizpa han gelditu zen eta gerrako ume bezala ez zen sekula etxera bueltatu. Bere amak beti pentsatu zuen alaba hura egunen baten etxera ekarri ahalko zuela bueltan. Hala ere, beti izan dute hartu-eman asko.
-
Gerra garaian Lekeitio aldera ihesi
Elisa Uriarte Elordi (1935) Ondarroa
Bi urte zituen gerra sasoian. Berak ez du oroitzapenik, baina tiroak botatzen zituztenei "kakati!" deiadar egiten omen zien, etxe atarira irtenda. Etxekoek ganaduen jatekoa gauez prestatzen zutela ere entzun izan du. Azkenean, alde egitea erabaki zuten. Trasteak astoan hartu eta Lekeitio aldeko baserri batera joan ziren.
-
Gerratik ihesi, Ameriketan lanean
Andoni Arrizabalaga (1912) Ondarroa
Gerra garaian, Santanderretik Frantziara joan zen. Handik merkantzia-ontzi batean itsasora joan zen; sei hilabetez Ipar Amerika, Kuba eta Mexikon ikatza eta azukrea garraiatzen ibili zen. Itzuleran, ezbeharra izan zuten denboralearengatik. Ondoren, langileen batailoietara bidali zuten eta han gertatukoak kontatzen ditu.
-
Gerra garaian Azkoitiko baserrira
Antonia Etxaniz Gantxegi (1931) Ordizia
Lau anai-arreba ziren. Gerra garaian, amarekin autobusa hartuta, Azkoitiko baserrira joan ziren bizitzera. Baserrian, ogia egiten zuten eta ez zuten goserik pasa. Familia osoa joan zen Azkoitira.
-
Gerra garaian, Zaldibiara ihes
Felipe Korta Gurrutxaga (1928) Ordizia
Gerra Zibila hasi zenean, zazpi urte zituen. Kanoia baserritik gertu nola jarri zieten eta Zaldibiako baserri batera nola ihes egin behar izan zuten kontatzen du. Etxean ganadua utzi zutenez, aita joaten zen gauetan haiei jaten ematera.
-
Azpeitira ihesi gerra denboran
Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia
Azpeitian egon ziren gerra denboran. Komunistekin auto batean joan ziren, arrisku handiak hartuz. Gero Azpeitian ondo egon ziren, aita oso ezaguna baitzen herrian.
-
Soldaduak Ordiziara, ordiziarrak kanpora
Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia
Gerra Ordiziara berehala iritsi zen Nafarroatik. Soldaduen janzkera gogoan du; baita nondik sartu ziren ere. Gudariak herria defendatzen aritu ziren. Jende askok herritik alde egin zuen, baina beraiek bertan geratu ziren.
-
Gerran Orioko zubia bota
Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio
Zubia lehertu zuten gerra hasi zenean, eta eztandatik ateratako kristalak zauria egin zion hankean Karmeleri. Aginagara joan ziren oinez gauean eta bertan gelditu ziren nazionalak herrian sartu ziren arte. Orduan Oriora itzuli ziren.
-
Gerratik ihesi, Urtetaraino
Antonia Murua Iñarra (1926) Orio
Gerra garaian zubia bota egin zuten. Etxetik ihesi, Galdagorri kamioiarekin Aginagara, Donostiara eta Oialumera joan ziren. Azkenik, Urteta auzoan pasatu zituzten hainbat hilabete. Bonbak eta hegazkinak entzuten zituzten.
-
Gerra garaian, Urtetako egonaldia
Antonia Murua Iñarra (1926) Orio
Gerra garaian Urteta auzoan egon zirenean, ez zitzaien soldadurik tokatu. Handik Oriora jaisten ziren erosketak egitera astoarekin. Eliza eta eskola zeuden auzoan. Babarrunak, taloa eta ogia jaten zituzten.