Ihes egin beharra

• Gerratik ihesi

  Teodora Gerediaga Gastelu (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian, etxetik alde egin behar izan zuten. Aita abereekin joan zen eta beraiek aititaren etxera jaitsi ziren, eta handik errotara. Aitak behia laga zien hiltegian. Behiak ama zela ezagutu zuen kontatzen du.

• Amak Frantziara joan nahi ez

  Teodora Gerediaga Gastelu (1928) Amorebieta-Etxano

  Familiako batzuk Frantziara abiatu ziren itsasontziz. Bere amak ez zuen joan nahi izan.

• Sei urtean Frantzian errefuxiatuta

  Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

  Sei urte eta erdi Frantzian errefuxiatuta egin zituzten senarrak eta berak. Esperientzia aberatsa izan zen hura ere. Zein modu bitxian ezkondu ziren, gurasoak lasai egoteko. Frantsesa bazekien, baina hasiera gogorra.

• Gerra osteko lehen euskarazko irratsaioa, Paristik

  Arantxa Gurmendi Olabiaga (1944) Donostia

  Parisen euskarako irakasle hasi zen senarra, unibertsitatean, Txillardegik utzi zuenean. Antzerki-talde batean hasi zen bera, Azañaren ilobarekin, eta Buenas noches, España irratsaioan parte hartzea proposatu zion, euskaraz. Pirenaica irratsaioa.

• Gerra sasoiko bizipenak: familia sakabantuta, Arriandiko maistraren eskutitza...

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Gerra aurretik Zamudioko maistra euskaldun bat izan zuten Arriandiko eskolan. Gerra sasoian Bilbon egon zen kartzelan. Handik eskutitza bidali zuen, berari zuzenduta. Arriandiko amabirjinari kapa bat egiteko dirua batzeko eskatu zion. Kartzelan josi zion kapa eta prozesioa egin zuten Amabirjinari kapa jartzeko. Etxeko guztiak sakabanatuta egon ziren, baina maistrak nonbaitetik jakin zuen beraiek etxean zeudela. Ama, aizta bi gazteagoak eta neba bat zeuden etxean, baina 17 urteko neba "kamillero" moduan eraman zuten. Bi tropen erdian zeuden eta gauez Durango aldera eramaten zituzten. Jateko eskasia izan zuten. Horrela pasa zuten 1937 urtea. Aitaren berririk ez zuten izan urtebetean. Aita izebaren etxera joan zen, baina baserria bonba batek txikitu zuen izeba bertan zela. Anaia nagusiena Francoren tropekin ibili zen, soldadutza amaitzear harrapatu zutelako, eta bi anaia gazteagoek ez zuten boluntario gisa joan nahi izan, anaiaren kontra ez aritzeko. Bietako bat preso hartu zuten eta Bilbon egon zen fusilatzeko puntuan, Arriandiko maistraren antzera. Durangoko medikuari esker salbatu ziren.

• Gerra sasoiko bizipenak: aita eraman, etxeak hustu, hildakoak...

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Gerratean aita pistola paparrean ipinita eraman zuen etxetik miliziano batek. Txerria eta bi ohe utzi zituen etxean, ezin zituelako berarekin eraman, baina beste traste guztiak eraman zituen. Soinean zituzten arropekin geratu ziren. Etxe inguruko arboladi batean mutil bat hilda aurkitu zuten bere osabek. Bera hura ikustearren atera zen eta etxe guztietako ateak zabalik zeudela ikusi zuen: jendeak alde egin zuen, dena bertan lagata. Gauean etxeetako traste guztiak eraman zituzten; beraiei txerria ere horrelaxe ostu zieten. Milizianoak izango zirela uste du. Francoren tropak Durango alderago zeuden. Milizianoek tankea zutela kontatzen du.

• Gerra sasoiko bizipenak: jateko eta arroparik ez, etxeak hutsik, beldurra...

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Arriandi auzoan jendeak alde egin zuen etxeetatik, dena bertan lagata. Amak Oromiño auzora bidali zuen, senideengana, baina han ere etxea hutsik aurkitu zuen. Beldurra pasa zuen bidean. Etxe handi baten ondoko gerezi-arbolan tripa eta poltsikoak bete zituen gereziz. Etxea hutsik zegoen. Norena zen eta barrutik nolakoa zen azaltzen du. Bidean hutsik aurkitu zituen etxe guztiak. Etxe bateko arropak hartu zituzten, ez zeukaten ezer eta. Jendea etxeetara itzuli zenean, auzoko lapurrak zirela esaten zuten. Beraiei txerria eta bizikleta ostu zizkieten. Bi bandoen erdian zeudenez, gaua pasatzera Mallabienara joaten ziren. Teila-lantegia zegoen han. Umeek oilo-tokian egiten zuten lo eta nagusien kanpoan.

• Gerran Bilbora eta Trapagaranera

  Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

  Gerra etorri zenean, Pilarren familiakoak Baltzolako kobara joan ziren, eta handik Lezamara. Eguna Begoñako babeslekuan ematen zuten, eta gaua Lezaman. Hiru ahizpak elkarrekin egiten zuten lo han kuma batean. Aita babeslekuak egiten jardun zen Bilbon. Mirenen familiako batzuk etxean geratu ziren, baina bera eta hiru ahizpa amamarekin Trapagaraneko baserri batera joan ziren.

• Gerra hasi zenean, Bermeora

  Antxoni Etxarri Gereño (1932) Pasaia

  Gerra garaian ama zazpi seme-alabarekin Bermeora joan zen eta handik Lekeitiora. Laster bueltatu ziren, aita bila joan zitzaielako.

• Zumaiako familia asko Santoñara ihesi

  Akelino Elosua Zubimendi (1913) Zumaia

  Zumaiar asko joan zen boluntario batailoietara. Donostiara joaten ziren asko. Honen inguruko kontuak. Unerik gogorrena herria ebakuatu behar izan zutenekoa izan omen zen berarentzat, gurasoak Zumaian geratu zirelako. Itsasontzia prestatu eta herriko jende askok alde egin zuen. Ontzigintzari esker, Santoñarekin harremana zuten eta familia asko Santoñara joan ziren. Santoñan ihes egindako aberats baten etxean egon ziren zumaiarrak.

• Kamioi batean ihesi Lezamara

  Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

  Aitak, soldaduengandik ihesi, Balmasedara egin zuen alde. Kaleetan, kontrolak egoten ziren. Jose Luis eta etxekoak Elorriotik Elgetara joaten ziren arraina erostera. Zornotzara kamioi batean ihes egin, eta handik Lezamako etxe batera joan zen bi asto hartuta, oinez.

• Frantziako baserrian, inprentan lanean

  Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

  Burgostik 400 metrora egin zuten lehen geldialdia eta handik La Rosellara eraman zituzten. Frantzian baserri batean egon ziren, umezurtz, ministro eta politikoen seme-alabekin. Han zegoen denboran inprenta batean lanean aritu zen aprendiz modura.

• Martxoaren 31ko bonbardaketa eta ebakuazioa

  Miren Agurtzane Irigoras Gaintza () Durango

  Martxoaren 31ko bonbardaketa eta ebakuazioa

• Gerran Bartzelonara ihesi

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Aita desagertuta, amonak (amaren amak) Bartzelonara eraman zituen Edurne, bere ama eta honen bi ahizpa. Vic-en zeudela, ahizpa txikia jaio zen denda bateko ganbaran.

• Gerrako kontakizun tristeak

  Mutriku

  Aita bisitan joan zitzaienean, babeslekuko haur guztiak sarnarekin zeuden. Aitak alaba horrela ikusita, berarekin eraman zuen zortzi egunez itsasora. Sufrea sarnarentzat ona zenez, ama haren bila joan zen Eusko Jaurlaritzako delegatu batengana. Honek esan zion sufrea bonbak egiteko behar zutela baina ezkutuan, soldadu batek zakutxo bat eman zion. Handik irtetean, hegazkinak agertu ziren eta bonbak bota zituzten. Amarekin zihoan laguna bertan hil zen.

• Gerran desagertutako osaba agertu zenean

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Amonarekin Barakaldoko udaletxearen plazara joaten zen desagertuta zegoen Vicente semearen berri izatera. Hogeita hamar urte pasa zirenean, osabaren berri izan zuten eta Nizan bizi zela jakin zuten. Ama eta beste osaba bat joan ziren bera bisitatzera. II.Mundu Gerran parte hartu zuen eta goi-mailako militarra zen. Inoiz ez zen familiarekin kontaktuan jarri, mehatxatuta zegoelako. Denbora oso gutxira hil zen.

• Gerrako umea izandako izebak ez zuen etxera bueltatu nahi

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Gerra garaian, izeba Isabel eta Eva Ingalaterrara bidali zituzten arren, amonak erreklamatu egin zituen. Isabelek 15 urte zituen eta eskolara joaten zen. Eva aldiz, emakume batekin bizi zen eta bueltatu zenean, inoiz ez zen hemengo bizitzara moldatu. Ingalaterran pozik bizi zen, ez zuen goserik pasatzen, ez zitzaion ezer falta...

• Aita Hendaian, ama Mutrikun

  Angelita Osoro Urresti (1953) Mutriku

  Aita eta ama nola ezagutu ziren kontatzen du. Ezkondu eta denbora gutxira, aitak Espainiako lurraldea 24 ordutan utzi behar zuela esaten zuen jakinarazpena jaso zuen eta Hendaiara joan zen. Bederatzi hilabetez egon zen eta ama astebururo joaten zitzaion bisitan. Behin, Meliton Manzanasek altua eman zion eta ezin izan zen mugaz bestaldera pasatu.

• Hiru milio pezeta abokatuetan

  Angelita Osoro Urresti (1953) Mutriku

  Aita Espainiatik kaleratua zegoenez, Panamara bizitzera joan ziren eta han kafetegi bat zabaldu zutenk. Aitak hiru milio pezeta gastatu zituen abokatuetan, Espainiara itzuli ahal izateko. Mutrikuko norbaitek salatu zuela aita uste du Angelitak.

• Gerra garaian aitita bi urtez Arjelen

  Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Carmen Muniategi Muniategi (1921) Gautegiz-Arteaga

  Gerra garaian, Pilartxuren amak ez zuen jakin bere aita non zegoen bi urtez. Arjelen egon zen. Bere ama Nabarnizekoa zan eta baserriko alaba zenez handik jaso zuen etxerako jatekoa, beharrizan askoko garaia izan zen-eta. Gerra garaia ondo gogoan dute Carmenek eta Pilarrek, Pilartxuk ez horrenbeste.