Ihes egin beharra
-
Gerran beldurra eta ihesa
Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil
Herritik jende askok egin zuen ihes beldurragatik. Gerran ezinikusiengatik hil zuten jende ugari.
-
Lagunaren salbokonduktoarekin aurrera
Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil
Ibiltzeko baimenak (salbokonduktoak) zer ziren azaltzen du. Behin bi laguni ibiltzeko baimenaren ildoan gertatutako anekdota kontatzen du.
-
Aita desterratuta: Madrildik Mugiro jatetxera bizitzera
Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil
Aitaren lagunek Madrildik Elizondora etortzen lagundu zioten. Han, Mugiro jatetxean egon zen 3-4 urte eta etxekotzat hartu zuten bertan. Gipuzkoan ezin zuen sartu orduan; eta, familia ikusteko, Lekunberrin elkartzen ziren. Mugirora joaten zirenean, ogi zuria jaten zuten.
-
Aitak gerran kendu zioten autoa berreskuratu zuenekoa
Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil
Aitak, desterratuta zegoenean, ezin zuen pasa Lekunberritik aurrera. Madrilen beti hartzen zuen aldizkari ofiziala eta han ikusi zuen kendu zioten autoa Valladoliden zegoela. Hala, berreskuratu egin zuen.
-
Gerrako beldurra, ihesa eta fusilatuak
Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil
Felixek Koxme izan zuen maisu Zubietan; gerra garaian hil egin zuten hura. Usurbilen 7 fusilatu zituzten. Gerra hasi zenean, jendeak beldurtuta ihes egin zuen edo ezkutatu egin zen.
-
Jendea gerratik ihesi
Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil
Donostiatik ihes egiten zuen jendea Usurbildik igarotzen zen. Hondamendia zen hura. Ezinikusiengatik hiltzen eta lapurtzen zuten jendea orduan.
-
Ihesi zihoan ezagun bat etxean gorde zutenekoa
Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil
Ezagun bat Donostiatik ihesi atera zen lagun batekin: laguna harrapatu egin zuten, baina berak Txara baserrira iristea lortu zuen. Bi egun eman zituen bertan ezkutatuta.
-
Koinatuaren koinatua ihesi
Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil
Etxean ezkutatuta zeukaten koinatuaren koinatuak aurrera egin zuen ihesarekin, eta Ameriketaraino iristea lortu zuen. Gizon hark bitxi-denda zuen eta haren bitxiak Txarako lur azpian gordeta egon ziren denbora askoan.
-
Ihes egiteko arrazoiak eta Usurbilen fusilatu zituzten gizonak
Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil
Ameriketara itsasontziz joaten ziren. Itsasontzi haiek Frantziatik irteten ziren gehienbat. Felixen anaia ihesi joan zen Frantziara gerran, Oriotik barkua hartuta. Jendeak zergatik egiten zuen ihesi azaltzen du. Usurbilen 7 gizon fusilatu zituzten eta haien izenak aipatzen ditu.
-
Gerrako zertzeladak: alemaniarrak, italiarrak eta koinatua
Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil
Alemaniarrak eta italiarrak jaun eta jabe ziren hemen, herritarren artean gosea zegoela aprobetxatuta. Koinatu bat ihesi joan zen Gijonaino; eta handik Txarara bueltan oinez etorri zen.
-
Gerra garaian, Zarautza joan ziren
Maria Luisa Zalakain Odriozola (1930) Amasa-Villabona
Gerra garaian, aita Villabonan gelditu zen, baina besteak Zarautz aldera joan ziren. Kanoi bat Amasan eta beste bat Fraisoron jarri zuten; bonbardaketa zenean, herrian beldurra pasatzen zuten. Zarautza ezkutuan nola joan ziren kontatzen du.
-
Estolda azpian bonbardaketatik salbu
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Gerratik Oriora eta Mundakara egin zuten ihes. Behin, mendian zela, hegazkinak etorri ziren Gernika bonbardatzera eta estolda azpian ezkutatu zen.
-
Bizkaia-Kantabria-Frantzia
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Bilbora joan ziren Mundakatik, eta ondoren Castrourdialesera.
-
Frantsesak laguntzera joaten ziren
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Eskuineko jende asko zegoen Frantzian. Elizara zapia eta txanoa jantzita joaten ziren. Herrira bueltatzean, txapelgorriak ezagutu zituzten, eta falangistek euskaraz ez hitz egiteko esan zieten.
-
Aita nazionalista
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Gerra garaian, David umea zela, Ihes egin zuten Andoaindik. Oriora joan ziren lehendabizi, eta ondoren Mundakara. Mendian zirela, alemaniarren hegazkinak ikusi eta ezkutatu egin behar izan ziren.
-
Gudariak etxean
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Frantziara joan ziren Mundakatik. Lagunek Errusiara egin zuten ihes. Martin Ugalde Laborden langilea zen, eta Venezuelara joan zen gerra pasatutakoan.
-
Frantzian familia osoa erbestean
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Ama eta alabak neskame lanetan ibiltzen ziren. Aita, ordea, ospitalean ibili zen erizain.
-
Erbestetik bueltan, arazorik bai?
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Etxea zigilatu egin zieten, dirudik ez baitzuten. Hortaz, senide baten etxean egon ziren bizitzen. Senideei eskerrak biziraun zuen familiak.
-
Emaztearen aita fusilatu egin zuten
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Frantziara ihes egin zuten paper-lantegiko zenbaitek, eta, emaztearen aita, Euskal Herrira bueltatu nahian, fusilatu egin zuten.
-
Herritik ihes
Teresa Arregi () Amasa-Villabona
Sei urte zituela osabaren Donostiako etxera joan ziren oporretan. Hara joan eta ez zen Billabonara itzuli.