Ihes egin beharra

• Belgikara joan zen anai-arrebekin

  Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

  Aitak izena eman zuen Bilbon umeak Ingalaterrara bidaltzeko, baina kupoa beteta zegoela eta, Belgikara bidali zituzten. Habana itsasontzian eraman zituzten. Ume bakoitzak eta familiak zenbaki bera zeukaten. Familia ona tokatu zitzaion.

• Bizkaira alde egin zuten

  Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

  Gerra hasi zenean, aita frontean zegoen Donostian. Amak koltxoiak hartu eta Amorebietaraino joan ziren trenez. Muxikan autobusa hartu eta Mungiara joan ziren.

• Belgikan egon zen familia baten etxean

  Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

  Belgikan familia onean egon zen. Bere anaiak kale berean bizi izan ziren beste familia batekin. Domeketan elkarrekin ibiltzen ziren anai-arrebak.

• Gerratik ihesi Bilbora

  Jose Antonio Amuategi Casero (1933) Soraluze

  Izen-abizenak. Jaioteguna. Eibarren jaiotakoa da. Gerra hasi zenean, Bilbora joan zen familiarekin eta zazpi urtera arte han bizi izan zen. Ortuellan ere egon ziren eta babeslekua tunel bat izaten zen. Bilbon auxilio social ematen zioten. Plazentziara hamabi urte ingururekin etorri zen Orbeaneko etxera. Hamazazpi urte inguru izan arte bizi izan zen bertan.

• Gerrako ebakuazioa

  Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

  Gerra garaian Leonor ebakuatuta joan zen herritik kanpora bere bi lehengusina lagun zituela. Agirre lehendakariaren eskolta zen bere neba bat eta hark lagundu zien. Sukarrietatik Bakiora joan ziren handik Bilbora eta Ortuellara joan aurretik. Ortuellan koinata eta haren umeekin egon zen, miñoien kuartelean. Egoera txarrean egon ziren, zubi azpian ere egin behar izan zuten lo.

• Neba presoaren umeak jagoten

  Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

  Leonor eta bere lehengusinak neskak zirelako joan ziren ebakuatuta gerra garaian. Miñoia zen bere nebak gomendatuta egin zuten alde, izan ere mairuen beldur ziren, hauek neskatila gazteak erasotzen zituztelakoan. Ortuellako miñoien kuartelean egon ziren eta han azaldu zitzaizkien gero bere ama eta izeko ere. Handik Carlton hotelera joan ziren, han egon baitzen bere neba, Eusko Jaurlaritza egoitzan. Bere nebak bi ume txiki eta emaztea ere zituen han eta ume bat beraiekin bueltatu zen etxera. Neba preso eraman zutenean Iruñeara, koinata ere Iruñeara joan zen neskame eta Leonorrek zaindu zituen bere bi ilobak.

• Ebakuazioan erasoen erdian kalera irten zenekoa

  Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

  Leonor eta bere lehengusinak neskak zirelako joan ziren ebakuatuta gerra garaian. Miñoia zen bere nebak gomendatuta egin zuten alde. Ortuellara zahiz beteriko kamioneta batean eraman zituen nebak. Ortuellan txarto pasatu zuten. Behin zeuden lekutik irten zen lehengusina batekin kanpaiak entzuterakoan. Teniente batek kalean ikusi eta zakuz beteriko babesleku batean sartu zituen. Tarte hartan, beste lehengusinak eta koinatak hilda zeudela uste zuten.

• Mutrikuko Kondeak Nafarroara ihesi gerra denboran

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Gerra sortu berrian, ardiekin mendian zebilela, galdutako bi gizon aurkitu zituen, bat zaurituta. Bedaiora zuzendu zituen. Zauritua astoan hartuta pasatu omen zuten Nafarroara. Mutrikuko Kondeak omen ziren, errepublikaren lurraldetik Francok hartutakoetara ihesi zihoazenak.

• Soldadu ibilitako auzokideak

  Maria Jesus Albisu Toledo (1923) Tolosa

  Beldurra zela eta, Urkizuko zenbait gizon alde eginda egon ziren. Soldadu ibilitako auzokideak eta haien gorabeherak aipatzen ditu: zaurituk, hildakoak...

• Sarako urte zoriontsuak

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Gerra hasi zenean, Ziburura joan ziren eta ondoren Sarara. Hiru urte egon ziren bertan. Gero, Donibanen egon ziren. Sarako oroitzapenak dira onenak, hura da bere zerua. Eresoinka abesbatza sortu zen, eta bertan Luis Mariano ezagutu zuen.

• Sarako giro euskalduna

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Gerra garaian, Saran mugimendu euskaltzale handia zegoen. Giroa erabat euskalduna zen. Saran zeuden pertsonaia ezagunak gogoratzen ditu.

• Frantziako erbestealdia

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Donibanen zegoela, gabezia handiak gogoratzen ditu. Irratiz dei bat jaso zuten. Erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaz hitz egiten du. Estatu Batuek Francori emandako babesa aipatzen du. Frantzian espainoltzat hartzen zituzten. Errepublikanoak ere bazeuden Frantzian.

• Aita deportatu egin zuten

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Erbesteratuta zeuden espainolekin harremanak bazituzten. Aita deportatu egin zuten. Amak asko sufritu zuen. Mattin txikia zenez ez zen ezertaz enteratu.

• Agirre lehendakariaren ihesa eta filosofia

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Joxe Antonio Agirre Alemaniara mozorrotuta joan zen eta handik Amerikara iritsi zen. Bai Agirrek eta bai besteek barkatzen jakin zuten.

• 15 eguneko gerra zelakoan, 3 hamarkada etxetik kanpo

  Miren Ixiar Lopez-Mendizabal Olano (1932) Miren Izaskun Lopez-Mendizabal Olano (1928) Tolosa

  Gerra garaia nola bizi izan zuten kontatzen dute: lehenengo, Urkizura joan ziren. Amak uste zuen gerra 15 eguneko kontua izango zela, baina 30 urte gelditu ziren Argentinan.

• Tolosako bonbetatik ihesi Uztegiko baserrira

  Gregoria Albizu Beraza (1930) Tolosa

  Aldameneko etxean gerra garaian bonba bat bota zuten, baina bertan bizi zen emakume zaharra onik atera zen. Bonbak bota zituzten garaian, Gregoriaren familiak Tolosatik alde egin zuen: Uztegira joan ziren eta 5 urte eman zituzten han; aita eta anaia, ordea, Tolosan gelditu ziren txapel-fabrikan egiten baitzuten lan.

• Korneta entzutean, eskua altxatu eta gelditu beharra

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra zibila hasi zenean, Marianik hiru urte zituen. Gaueko zortzirenetan "isiltasuna" jotzen zuten. Udal artxibotik jotzen zuten korneta, eta herri guztitik entzuten zen; kalean harrapatuz gero, eskua altxatu eta gelditu egin behar izaten zen.

• "Silencioak" kalean harrapatu

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra garaiko debekuei buruz hitz egiten du. Gaueko zortzietan korneta jotzen zen, eta ezin izaten zen kalean ibili. 'Silencio'-ak kalean harrapatuz gero, tokian gelditu eta eskuineko besoa altxatu behar izaten zen. Anaia gaixo zela eta, Mariani eta amari botika bila zihoazela 'silencioak' kalean harrapatu zienekoa kontatzen du.

• Hustutako etxeak, gobernuarentzat

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra etorri zenean, jende askok alde egin zuen Tolosatik. Hutsik geratu ziren etxeek beretzat hartu omen zituen gobernuak. Sección Femeninako etxea gobernuak beretzat hartua izan zen.

• Aita Frantzira alde eginda

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra garaian, Xabierren aitak Frantziara alde egin behar izan zuen. Aita gabe egon ziren bost urtean. Bitartean, ama lau semerekin geratu zen: zaharrenak sei urte zituen; gazteenak, urte eta erdi. Euskara galarazita zegoen. Herriko jendeak ez zekien gaztelaniaz hitz egiten.