Ihes egin beharra

  • Isabel Etxanobe Gerran, amamaren etxera

    Isabel Etxanobe Oteiza (1926) Mañaria

    Gerra Zibilean frontea hurbil izan zuten. Balak etxe barruraino sartzen ziren. Baserria utzi eta herri aldera joan ziren amamaren etxera; Urkuletako auzoa hustu egin ei zen. Bitartean, soldaduak-edo egon ziren beraienean, eta tximinia erre zieten.

  • Adrian Amantegi Habana itsasontzian Belgikara

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Mañaria

    Bere jaiotetxeko izena duten abizendunak ezagutu zituen eskolan. Mañariko eskolan gerra denbora arte ibili zen. Gerra Zibilean Belgikara joan zen Habana itsasontzian. Capbretonen (Frantzia) 2 hilabete egin ostean joan ziren Belgikara, 2 urte egin zituen bertan. Hiru neba-arreba joan ziren. Bere anaia Alemanian hil zen. Gaztelania eta frantsesa ikasi zituzten bertan.

  • Adrian Amantegi Belgikako bizimodua

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Mañaria

    Gerra Zibilean, neba-arrebekin batera egon zen Belgikan. Abade euskaldun batzuekin egon ziren bertan. Ezpata-dantza ikasi zuten bertan eta herririk herri aritzen ziren. 24 ume egon ziren abade horiekin eta askok ez zekitenez euskaraz bertan ikasi zuten gaztelania. Bi urtetara bueltatu ziren. Euskadiko Gobernuak umeak ebakuatzeko baliabideak errazten zizkieten familia abertzaleei. Eskola ere abade horiekin ikasi zuten.

  • Pablo Sanpedro Gerra Bartzelonan erbesteratuta

    Pablo Sanpedro Landazabal (1929) Zaldibar

    Bartzelonako herri txiki batean erbesteratuta egon zen Pabloren familia gerra sasoian. Herritik irten eta Santanderrera joan ziren, bertan itsasontzia hartu eta Frantziara. Frantziatik trenetan eraman zituzten Bartzelonara. Aita Zaldibarren gelditu zen beharrean.

  • Tere Arrizabalaga Arropak zelan garbitzen zituzten errekan

    Tere Arrizabalaga Alegria (1936) Ondarroa

    Tere jaio eta lasterrera, gerra hasi zen. Bere gurasoak amaren jaiotetxera joan ziren ganadu eta guzti. Lehen ez zegoen garbigailurik eta kirruzko izarak zelan garbitzen zituzten azaltzen du, ereinotza botatzen zieten. Errekara joan behar izaten zuten garbitzera. Bere amak garbitokia jarri zuen.

  • Garbriel Nogues Martikorena Gerra hasi eta Bizkaia aldera ihesi

    Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria

    Iruñean aritu zen ikasten jostun izateko, eta oporretarako etxera etorri zenean hasi zen gerra. Gerra hasi zeneko oroitzapenak gogoan ditu: altxamenduak, erreketeak, moroak, haiei buruzko esamesak... Hemengo jendea prestatzen hasi zen moro eta erreketeen aurka egiteko, psikosia egon zen. Azkenean, jende askok alde egin zuen herritik Bizkaia aldera: Gabrielen familia Eibarko familiarteko batzuen etxera joan zen hasieran; gerora, Gorozikako baserri batera joan ziren denak batera; handik Bilbora; baina, Bilbo ebakuatu zutenean, familia guztia Frantziara joan zen eta Gabrielek Bilbon geratu behar izan zuen 17 urte zituelako. Bilbon bera bakarrik geratu zen eta nola-hala moldatu behar izan zuen aurrera egiteko. Nahita ere ezin zuen Lasartera itzuli orduan, frontea baitzegoen tartean.

  • Garbriel Nogues Martikorena Familiari Frantzian oso harrera ona egin zioten

    Gabriel Nogues Martikorena (1920) Lasarte-Oria

    Gabrielen familia Bilbotik barkuz joan zen Frantziara gerra garaian. Bretainian egon ziren, etxe bat eman zien bizitzeko, diru-laguntzak... herri hartakoek elkartasun handia izan zuten Gabrielen familiarekin.

  • valentina yeregi Donostiatik Bilbora, itsasontziz

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Loiolara joan zen, eta gero ez zegoen pasatzerik. Lubakiak zeuden Hernani gainean. Salbokonduktoa. Lau urte egin zituen etxetik kanpo. Gaua kaian pasatu, eta itsasontzian Bilbora, mutil-lagunarekin. Bilbotik Ortuellara, trenez.

  • valentina yeregi Miarritzen II: etxez etxe, gero eta hobeto

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Alargun baten etxera joan ziren. Saiatu zen neskame joaten ere, baina ez zuen lortu. Toki bakoitzeko esperientzia kontatzen du. Etxeetako bat nolakoa zen. Oiloak mutikoari txupetea kendu zionekoa. Venezuelara joan ziren batzuk. Interina hasi zen.

  • Justina Iparragirre Gerrak hondatu zien tabernaren negozioa

    Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun

    Auzoan portzelana lantegia egin zuten garai hartan, eta langile asko ibiltzen zen Ongi Etorri tabernan. Mahaietan ez zen zapirik jartzen. Ahizpa sukaldari ona zen. Gerra hasi zenean, miliziano asturiarrak joan ziren. Erreketeak sartu zirenean, ihesi joan ziren.

  • Justina Iparragirre Ahizparen ibilerak, Bartzelonan

    Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun

    Ahizpa Hendaiara joan zen familiarekin, taberna utzita. Handik Bartzelonara bidali zituzten. Trenbideko langile baten alarguna zenez, toki ona eman zieten bizitzeko editore baten jauregian. Bonbardaketa batean etxea txikitu zuten.

  • Justina Iparragirre Gurasoekin geratu zen, baserrian, gerra garaian

    Justina Iparragirre Eizagirre (1913) Irun

    Anaia gazteena ezkonberria zen gerra hasi zenean, baserrira. Frantziara joan zen, gurasoak utzita; ez zuen gerrara joan nahi. Bera geratu zen etxean.

  • Jose Luis Ardanza Aita Sopuertara ihesi ganaduak hartuta

    Jose Luis Ardanza Errasti (1929) Juan Ardanza Errasti (1927) Elorrio

    Aita Sopuertara joan zen ihesi, etxeko ganaduak hartuta. Auzoko beste baserritarrek ere berdintsua egin zuten. Behi bat utzi zuen etxeko esnerako.

  • Santos Tolosa Bonbardaketak Durangon gerra garaian

    Santos Tolosa Uria (1920) Gaintza

    Durangoko jesuitetan zegoela, gerra hasi zen eta bertan egon beharra tokatu zitzaion. Asko gogoratzen ditu egun haietako bonbardaketak. Egun haietako oroitzapenak azaltzen ditu. Hirugarren egunean, Mallabiko Trabakua baserrira eraman zituzten, eta han zazpi hilabete egin zituen.

  • Dominga Irazola Portugaleteraino oinez

    Dominga Irazola Arietaleanizbeaskoa (1919) Elorrio

    Gerratik ihesi, Portugaleteraino joan ziren osaba, bera, ahizpa bat eta neba soldadua, behi, gurdi eta guzti. Esnea saltzen zuen han ere. Buelta ere oinez. Gurasoak eta ahizpa bi etxean geratu ziren.

  • Herminio Urizar Bonbardaketak Elorrion

    Herminio Urizar Zuñaga (1927) Elorrio

    Plazan jaio zen, batzokiaren gainean. Gerra denboran, Durangora joan ziren bizitzera, bonben beldurrez. Aitak bizikleta-denda bat zuen han, eta bertan instalatu ziren.

  • inaki-gallastegi Algortara, gerrari ihesi

    Iñaki Gallastegi Gorroño (1928) Elorrio

    Arreba bat Nafarroan zegoen neskame; eta, gerra irten zenean, etxera bueltatu zen. Iñaki, amarekin eta neba-arrebekin, Algortara joan zen izekoren etxera. Arreba eta aita geratu ziren etxea zaintzen.

  • Juana Arruabarrena Iheslariak babes eske

    Juana Arruabarrena Lazkano (1924) Maria Jesus Arruabarrena Lazkano (1922) Elorrio

    Ihesi zetorren Bergarako gizon-talde bat hartu zuten etxean. Bosniako gerra gogorarazi izan dio Juanitari orduan ikusitako iheslari andanak.

  • Jose Txintxurreta Lleidaraino joan ziren gobernuak ebakuatuta

    Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

    Santa Apoloniatik Ezkurdi ostera joan ziren bizitzera, eta handik Barrenkalera. Gero gerra hasi zen. Orduan, lehenengo jaunartzeko argazkiak ateratzera Bilbora joateko ohitura zegoen. Jose, argazkiak ateratzera joateko trenaren zain zegoela, Durangon bonbak jausten hasi ziren. Karrantzara egin zuten ihes, eta handik Ribadesellara eta Lleidako Nalec herrira.

  • Jose Txintxurreta Lleidatik Bartzelonara, eta handik Frantziara

    Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

    Lleidako Nalec herrian ama jarri zuten errefuxiatuen buru, eta Tàrregara joaten zen orgarekin elikagaiak ekartzera. Bertako oliba eta mahatsen uzta bukatzen zenean, errefuxiatuek hondarrak batzeko baimena zuten. Nalec-etik Bartzelonara bidali zituzten, eta handik "Stanmore" itsasontzian Frantziara eraman.