Gerran hildakoak eta zauritutakoak

• Auzoan fusilatutakoak

  Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

  Gerra garaian, auzoan bertan ere hil zuten jendea: "kamiñero" bat eta bere osabaren anaia bat aipatzen ditu;: horietako bat non fusilatu zuten ere azaltzen du.

• Gerran hildakoak

  Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

  Gerra pasatu zenean, 10 urte zituen Basiliok. Makina bat hildako ikusi eta lurperatutakoa da; oraindik gogoan du non dauden lurperatuta. Potoko seme bat eta Errotazarreko beste bat kanpoan hil zituzten Gernika erre zuten egunean; bata ura edaten zegoela aho barrura tirokatuta hil zuten. Abioiak-eta pasatzen zirenean, kortako txahalen atzean ezkutatzen ziren atakeak irauten zuen bitartean.

• Gerrako kontuak: frontea, hildakoak...

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Frontea altuera denetan zegoela dio: Askarin eta Bizkargin, besteak beste. Ajurian, Solabarriko seme bat hil zuten, bere anaiarekin batera egun pasa joan zirenean: bideak ebaki zizkieten eta abioi bat ikusterakoan areka (kuneta) batera joan zen; ikusi egin zutenez, tiro bi eman zizkioten. Ganadua errekisatu zieten, 12 bat buru zituzten.

• Aita ganaduari jaten ematen zebilela zauritu zuten

  Josepa Askasibar Lazkano (1918) Elgeta

  Zaldibarren bost hilabete egin zituzten. Ganaduarekin zebilela bota zioten aitari bala, jana ematen zebilela.

• Gerran jende asko hil, baina bera soldadu joatetik libratu

  Antonio Guridi Aierbe (1921) Zegama

  Zegamako mutil gazte ugari hil ziren gerran, eta inguruetan beste hainbat fusilatu zituzten. Antonioren aurreko kinta eraman zuten gerrara, baina bera libratu egin zen, Bartzelona eta Madril Francoren esku geratu baitziren.

• Gerran Legazpi hustu egin zen

  Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi

  Gerra garaian, Legazpin ez zen asko nabaritu gerraren eragina. Jende askok ihes egin zuen herritik. Pilarren lehengusu bat hil egin zuten gerran. Patrizioren fabrika langile gabe geratu zen; eta baserrietako mutil gazteei eman zien lana orduan.

• Segurako hainbat gazte eraman zituen gerrak

  Juana Gereñu Azarola (1923) Segura

  Anaia gerran hil zen, 21 urte zituela. Segurako 27 gazte hil ziren gerran. Elizaren atarian urte askoan egon zen haien oroimenean jarritako kartela. Juanaren bi anaia desagertu ziren gerran. Anaia bat nola hil zen azaltzen du.

• Neba gerran hil zen

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Neba boluntario joan zen gerrara, miliziano joan zen. Laudion hil eta lurperatu zuten.

• Gerrako aireplano batetik paperak botatzen

  Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

  Gerran zauritutako hamabi soldadu Julianen etxean egon ziren. 1937ko apirilaren 4an Francoren aldekoek aireplanotik paperak bota zituzten. Haietako bat erakusten digu. Egun hartan baja asko eduki zuten nazionalek.

• Herrira buelta

  Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

  Gerra denborako kontuak. Hainbat hilabete herritik kanpo pasa eta gero, herria eta euren etxea nola zeuden kontatzen du. Herriko mutil batek bonba bat aurki zuen, eta haren leherketaren ondorioz hil egin zen. Etxea berreraiki bitartean, erdipurdi zegoen beste etxe batean bizi izan ziren errentero.

• Amama erreta hil zen bonbardaketan

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Amama Belendizkoa (Arratzu) zuen. Aitaren aldeko aitita karlistadan parte hartutakoa zen, errementaria. Amama Gernikako bonbardaketan hil zen, etxean erreta, ezin izan baitzen handik irten.

• Bonbardaketa hasiera

  Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

  Gerran, abioiak hurbiltzen zirenean, Aizerrota menditik bolanderak botatzen zituzten. Babeslekuak hareazko zakuekin eta enborrekin egiten ziren. Hainbat babesleku egon ziren. Bonbardaketan bera pinu baten azpian babestu zen. Inguruko lehenengo hildakoa trenbide ondoko txabola bateko Emilio 'Patxarrota' izan zen. Lehenengo bederatzi bonba bota zituzten eta beraien etxea orduan bota zuten: auzoko batzuei etxea gainera jausi zitzaien eta bertan hil ziren, Pascuala errekardaria eta Felix Orbe izan ziren.

• Suteetatik ke-lainoetara

  Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

  Bonbardaketaren ostean, Forutik Gernikara bueltatzerakoan, jesuiten etxe zahar batean igaro zituzten lehenengo bi gauak. Bonbardaketan hildako lagun batzuen izenak aipatzen ditu. Andra Maria kaleko babeslekuan handik hilabete batzuetara oraindik gorpuzkinak zeudela dio. Arana kondearen etxean ere jende asko erre zen. Inork ez ei daki zenbat pertsona hil ziren herrian. Inguruetarantz zihoazenak metrailatu egiten zituzten. Dena egon zen sutan. Hasieran guztia zegoen erretzen, baina gero keeta handia zegoela dio. Udaletxe ondoko pare bat etxe eta San Juan eliza bigarren egunean oraindik erretzen zeuden.

• Bizkargira gorpuak batzera

  Claudio Zabala Kaltzada (1922) Gernika-Lumo

  Gizonezkoak gorpuak jasotzera eta garbitzera eramaten zituzten gerran. Beraien aita gurdiarekin joan zen Bizkargira, eta Claudio aitari laguntzen joan zen; baina ibilbide erdian etxerako bidea hartu zuen. Bere aita ere ez zen Bizkargira heldu.

• Bonbardaketa ondorena eta gerraostea

  Serapio Undabarrena Meabe (1930) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean Gernikara joan zen aitarekin, txahal bat eramatera saltzeko, eta Gernikak sutan jarraitzen zuen, hildakoak omen zeuden hondakinen artean. Soldaduak plaza zaharrean jarraitzen zuten, gerraostean gerrako atxilotuek egin zuten plaza zaharra, baita Sukarrietatik Bermeora doan bidea ere.

• Aita kamineroa

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Agustinen eta Maribelen aita kamineroa zen. Gerra denboran batetik bestera zebilela tiroak gertu sentitu zien aitak. Postaria hil omen zen tiroak jota.

• Hildako soldaduak ikusi

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Gerra denborako oroitzapenak. Hildako soldaduak lurrean ikusi izana gogoratzen du Mari Karmenek. Kanposantura ere eramaten zituzten gerran hildakoak.

• Eskutitzen bidez ezagutuak

  Gregori Almandoz Huitzi (1921) Joxe Luix Irastortza Mitxelena (1917) Oiartzun

  Joxe Luix Oiartzungo Larrazabal baserrikoa da eta Gregori, Aranokoa. Joxe Luix gerran zauritu zen, eta, sendatzen ari zela, Gregorirekin idazten hasi zen. Lehen, ohitura handia zegoen eskutitzak idazteko.

• Gerran hildako amorotoarrak

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Amorotoar batzuk hil ziren gerran. Sei-zazpi kontatu ditu. Mañariko batzuei gertatukoa kontatzen du. Gipuzkoarrak asko ibili ziren berarekin. Erdaldunekin ere konpontzen ziren, nahiz eta haiek euskaraz ez egiteko esaten zieten.

• Anaia gerran galdu

  Xanti Lujanbio Lasa (1922) Astigarraga

  Gerra garaian anaia fusilatu egin zuten erreketeek. Ama eta Xanti anaiaren bila ibili ziren, baina ez zuten auritu. Azkenean, herriko Guardia Zibilak esan zien gertatutakoa.