Gerran hildakoak eta zauritutakoak

• Gerra garaiko bizipenak

  Gregori Agirrezabala Iturbe () Paula Iturralde Ormaetxea (1926) Anoeta

  Gregoriren anaia nagusia istripuz hil zen eta ahizpa zaharrena moja joan zen. Umeak bakarrik geratu ziren etxean eta, beraz, gerra garaian, frontera joateko moduko inor ez zuten etxean. Hala ere, aita, badaezpada, ezkutuan egon zen. Frontean hil edo zauritu ziren ezagunak aipatzen dituzte. Hauteskundeak.

• Batailoia baserrian zegoen bitarteko soro-lanak

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Soldaduak etxean eduki zituzten bitartean, gauez ereiten zuten garia; eta artoa eta babak ere bildu zituzten. Arriskutsua zen soroan lanean ibiltzea. Lanean zebiltzala hil zituzten bi pertsona aipatzen ditu.

• Gerra: beldurra eta heriotza

  Agustina Mujika Intxausti (1922) Idiazabal

  1936an, gerra iritsi zenean, gogoan du etxean ikusi zuena. Mutil batzuk etorri ziren beraien etxera, gaua pasatzeko leku eske. Beldurra pasa zuten orduan. Gerora, anaia zaharrenak soldadu eraman zituzten; eta anaia bat hil egin zen gerran.

• Gerra giroa umeen ikuspegitik

  Joxe Mari Gorrotxategi Pikasarri (1929) Tolosa

  Tolosan gerra oso azkar bukatu zen, egun gutxi batzuetan nazionalak sartu ziren eta. Gerra aurretik talde politiko asko zeuden Tolosan. Gerra garaian umea zen, baina gauza bitxiak gertatzen ari zirela jakin zuen. Checa komandantea Tolosako sarreran hil zutela ere jakin zuten.

• Durangoko bonbardaketa; bi ahizpa gazte hilda

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Durangoko bonbardaketa. Bonbak jausten ikusi zituzten. Amama eta osaba falta zirenez, aititak 14 urteko mutikoa bizikletarekin bidali zuen, baina ez zioten utzi Matienatik aurrera pasatzen. Ezagun batek esan zien bere neska-laguna hilda ikusi zuela. Bi ahizpa hil ziren. Ezkongabeak zirenez, hil-kutxa zurietan eraman zituzten. Bere aita hondakin artetik jendea ateratzera eraman zuten. Arratsaldeko bonbardaketa are bortitzagoa izan zen.

• Otxandioko bonbardaketatik Mañariko kanposantura

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Otxandio bonbardatu zutenean, umeak ziren eta ez zioten zentzu askorik ikusten bertako hildakoak Mañariko kanposantura ekartzeari. Sasoi hartan, herriko emakume bat Otxandiora joaten zen bendeja saltzera eta hildako asko ezagutzen zituen; emakume hori, gerora Aliren amaginarreba izan zen.

• Aita 39ko gerlan

  Gratien Jocou (1935) Beskoitze

  Alemaniarrak egon ziren Beskoitzen gerra garaian. Beskoitzeko plazan egon zirela oroitzen du. Aita gerlara joan zen 39ko gerlan, eta kolpatu egin zuten han.

• Herria bitan zatiturik

  Gratien Jocou (1935) Beskoitze

  Alemaniarrak herrira sartzean herria bitan zatitu zen, haien alde eta hain kontra zeudenen artean.

• Gerra garaiko aita eta amaren ezbeharrak

  Juan Jose Ibarretxe Markuartu (1957) Laudio

  Gerra garaian familiak ezbeharrak pasa zituen: osabak eta aitona hil ziren besteak beste.

• Milizianoak baserrietan

  Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

  Kafea falta zen etxean, eta aita bila joan zen; mahuketan sartuta ekarri zuen milizianoek emandako kafea. Aita eta anaia kobara joan ziren lotara, milizianoen beldurrez. Baserrian egon ziren mordo bat. Gizon bat nola hil zuten. Bost mutilek beraien buruak entregatu zituzten, gosetuta. Uribarriko gazte asko hil ziren. Araotzen bakarra hil zen.

• 19 urterekin gerrara; Asturiasen zauritua

  Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

  Eskola bukatu eta baserriko lanetan. 19 urterekin gerrara. Donostiara joateko deialdia. Erdaraz ez zekien. Lizarran 18 egun egin zituen, esku-bonbak botatzen ikasten. Handik Balmasedara. Alferezak esaten ziena. Asturiasen balaz zauritu zuten: lepotik sartu, eta bizkarretik irten. Valdesillaseko ospitalera. Iruñera, gero. 1937.

• Zauritu zutenekoa

  Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

  Esku-bonbak botatzen zebilela zauritu zuteneko xehetasun gehiago kontatzen ditu.

• Gerran hildako araoztarra

  Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

  Gerran, araoztar bat hil zen: Sinforoso, Madinakoa. Balaz hil zutela uste du. Tristea zen egoera, noiz hilko ziren beldurrez egunero, hiru urtean.

• Gerratean nazionalak sartu zirenekoa

  Miren Lorea Billar Altzuaran (1931) Elgeta

  Nazionalak sartu zirenean, andre-gizonak fusilatu zituzten, eta alabari atzamarra kendu. Moroak etorri ziren. Gogorra izan zen; elgetar ugari hil zituzten. Herria ere nahiko txikituta geratu zen, erdialdeko etxe asko, eliza zati bat, plaza ingurua...

• Nazionalen erailketak Elgetan

  Ramon Zabala Arruabarrena (1929) Elgeta

  Nazionalekin batera, moroak sartu ziren Elgetara, eta sekulako triskantza egin zuten. Hiru lagun ere hil zituzten. Gerra baino txarragoa ondorena izan zen, ondorengo mendekuak eta ikusiezinak.

• Gerra denborako aisialdia; senarra gerran zaurituta

  Baxili Madina Anduaga (1914) Oñati

  Gerra denboran, mutilak etxetik kanpo eta festa egiteko lagunik ez. Bere gizona gerran nola zaurituta suertatu zen kontatzen du.

• Gerrako ezbeharrak eta beldurrak

  Rita Larrea Lopetegi (1930) Lezo

  Gerra hasieran, jende asko ezkutatu zen Jaizkibelen. Geroago, borrokak izan ziren Miura inguruan. Ama bat eta haren hiru semeak hil zituzten gerran. Bala-soinuak entzuten zituztenean, ezkutatu egiten ziren. Bonbak ere bota zituzten Lezon eta jendea hil zen orduan.

• Anaia galdu zuen gerran

  Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate

  Aita gerra denboran etxea zaintzen geratu zen. Anaia bati Teruelgo batailan oinak izoztu zitzaizkion. Etxera bidali zuten, baina Elgoibarko ospitalera eraman, eta bertan hil zen.

• Martin "Querido", Amuategi batailoiko komandantea

  Javier Etxeberria Eguren (1927) Eibar

  Martin "Querido" aitaren anaia gazteena zen. Gerra garaian, Lemoan zegoela bala galdu batek hil zuen. Amuategi batailoiko komandantea zen hartan. Javierren ustez, ausardia handiko gizona zelako egin zuten komandante. Benetako izena Gabino zela kontatzen du.

• Arraten bonbak kargatzen

  Gonzalo Sarasua Gorrochategui (1913) Jose Sarasua Gorrochategui (1923) Eibar

  Gerra zibilean, Arraten egon zen hasieran Gonzalo bonbak kargatzen. Bolbora gorriarekin egin zituzten froga batzuen erruz zauritu eta ospitalean egon behar izan zuen. Anaiarentzat tabako paketea zeraman Josek ospitalera lehenengo bonbardaketa gertatu zen unean.