Gerran hildakoak eta zauritutakoak

• Taxisean Palentziara, gerran zauritutako lehengusua bisitatzera

  Jose Javier Azpitarte Usin (1920) Azkoitia

  Egunean bi autobus egoten ziren Azkoititik Elgoibarrera, goizean bat eta iluntzean bestea. Herrian oso kotxe gutxi zeuden. Lantegietako nagusienak izaten ziren. Bi taxi ere bazeuden. Gerratean, 1938an, negu gogorra pasa zuten Teruelen borrokan ibili zirenek. Lehengusu bati hanka izoztu zitzaion eta moztu egin zioten. Taxian joan ziren Palentziara, hura bisitatzera.

• "Kinkillero"ak; gozoki eta barkillo saltzaileak

  Jose Javier Azpitarte Usin (1920) Azkoitia

  Azpeitiko jaietara joaten zen, hango kinkila-saltzaile bat ikustearren. Hezitako txori bat edukitzen zuen eta txori hark horoskopoa ateratzen zuen. Azkoitira ez zen kinkila-saltzailerik joaten. Gozoki-saltzaileak piruliak saltzen zituen. Barkillo-saltzailea herrian bertan zegoen. Erruleta bat izaten zuen, baina behin ere ez zen erortzen zenbaki onean. Barkillo saltzailearen semea gerran hil omen zen.

• Gerratik bizirik txiripaz ateratakoa

  Juan Oiarzabal Abalia (1929) Azpeitia

  Gerra garaian, bere ondo-ondoan bi pertsona hil zirenekoa kontatzen du.

• Enparan Gaingo mutiko bat tirokatu

  Joxe Mari Esnaola Garmendia (1930) Azpeitia

  Soldaduek Enparan Gain aldean zebilen mutiko bat tirokatu zutenekoa kontatzen du. Joxe Mari eta etxekoak zuhaizpean egon ziren ezkutatuta.

• Gerran hildakoak plazan jartzen zituzten

  Maria Ibarguren Iparragirre (1922) Azpeitia

  Eraso militarretan ikusitakoak gogoratzen ditu Mariak. Bonbak ezagutu zituen etxetik gertu. Anaiek nahi ez bazuten ere, gerrara joan behar izan zuten. Gerran hildakoak herriko plazan jartzen zituzten familiartekoak beren bila joan zitezen; Maria beti joaten zen anaiak han ote zeuden begiratzera.

• San Pedroko tiroketa

  Maritxu Arzuaga (1925) Azpeitia

  Mezatik bueltan, Maritxuren anaia eta beste bi auzoko San Pedrora zihoazela soldaduek tiro egin zien. Maritxuren anaia arto-soroan ezkutatu zen, beste lagun bat zauritu egin zuten eta hirugarrena, berriz, hil egin zen. Isuna jaso zuten nazionalistak izateagatik. Behin tropak Azpeitira sartu zirenean, soldadu batzuek egunak pasatu zituzten Maritxuren etxean.

• Milizianoek bi mutiko tirokatu

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Herriko giroa nolakoa zen gerra denboran. Gudariak Loiolan antolatzen hasi ziren... Eibartik eskopetekin joaten ziren Bidani aldera. 1936ko irailaren 20an Francoren aldeko tropak Azpeitian sartu ziren. Enparan Gain aldetik soldaduak nola jaisten ziren gogoratzen du Julianek. Milizianoek, mendian behera zihoazela, bi mutiko tirokatu zituzten Enparan Gaingo aldean. Mutiko horietako bat odolustuta hil zen. Bestea, zaurituta eraman zuten "mixikordira".

• Bonbardaketa

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Gerrako oroitzapenak. Gernikako bonbardaketa izan zenean, Azpeitian tiro- eta bonba-hotsa entzuten zen. Azpeitia ere bonbardatu zuten, eta mutil gazte bat hil zen.

• Fusilamenduak Urrestillan

  Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

  Azpeitiko parrokoak ez zuen bertan inor hiltzen uzten. Baina, Urrestillan faxista bat zegoen apaiz eta horregatik, bertara eramaten zuten jendea fusilatzera. Bonbak botatzen zituztenean ikuiluan babesten ziren. Bidainiako gainan bota zituzten bonbak. Soldaduak Beasaindik sartu ziren, Mandubitik.

• Soldaduek ganaduak eraman

  Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

  Osaba gerratik ihesi zihoala hil zuten. Soldaduek ganaduak kentzen zizkieten baserritarrei, batailoietan zer jan edukitzeko. Karlistek herri bat hartzen zuten bakoitzean, eskola-umeak kanpaiak jotzera joaten ziren.

• Soroan lanean ari zirela hil omen zituzten zenbait herritar

  Mari Alberdi Aldalur (1933) Azpeitia

  Ez da gerraz oroitzen, hiru urte besterik ez zituen-eta. Baina gogoan du amak nola esaten zien, hegazkinak sumatzen bazituzten etxera azkar etortzeko. Antoniok, anaia zaharrenak, zazpi urte eman zituen gerran, Madrilen, ia etxera etorri gabe. Enparangainen soroan lanean ari zirela nola hil zituzten zenbait herritar kontatzen omen zuen aitak.

• Gerran hildakoak

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Kanoiak, bonbak... arma mota asko erabiltzen ziren, baina ez zuten buruz buruko borrokarik izan. Tolosako bati ur bila joandakoan gertatutakoa kontatzen du. Hainbat lagun hil zitzaizkion.

• Osaba Teruelen hil zen frontean

  Maria Iztueta Altuna (1931) Baliarrain

  Gerra hasi zenean, bost urte zeuzkan. Hegazkinak ikusi zituztela dio. Osaba Teruelen hil zen frontean eta gogoan du kaxa zuri batean ekarri zutela eta udaletxera joan zela amonarekin hura ikustera.

• Batailoia baserrian zegoen bitarteko soro-lanak

  Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara

  Soldaduak etxean eduki zituzten bitartean, gauez ereiten zuten garia; eta artoa eta babak ere bildu zituzten. Arriskutsua zen soroan lanean ibiltzea. Lanean zebiltzala hil zituzten bi pertsona aipatzen ditu.

• Hildakoen alde otoitzean

  Gloria Agirrebeña Lizarazu (1912) Bergara

  Sototik irten egiten ziren arriskua pasatutakoan, eta etxe barrura joaten ziren. Ez zekiten zer zen gerra ere. Ezagunak hil egin zirela entzuten zutenean, otoitz egiten zuten. Gorpurik ere ezin ekarri.

• Bonbardaketak Bergaran

  Bittor Aperribai Abasolo (1923) Bergara

  Bergaran, bonbardaketak. Algodoneran langile batzuk hil ziren. Kamineroak eta aguazilak guardiak egiten egoten ziren, plazan, eta Leteren aita horrela hil zen, kainoikadak jota. Metraila markak duela gutxi arte egon dira Correosen.

• Durangoko bonbardaketa; bi ahizpa gazte hilda

  Maria Luisa Arabiourrutia Gorroño (1927) Bergara

  Durangoko bonbardaketa. Bonbak jausten ikusi zituzten. Amama eta osaba falta zirenez, aititak 14 urteko mutikoa bizikletarekin bidali zuen, baina ez zioten utzi Matienatik aurrera pasatzen. Ezagun batek esan zien bere neska-laguna hilda ikusi zuela. Bi ahizpa hil ziren. Ezkongabeak zirenez, hil-kutxa zurietan eraman zituzten. Bere aita hondakin artetik jendea ateratzera eraman zuten. Arratsaldeko bonbardaketa are bortitzagoa izan zen.

• Gerra sasoian ez zuten ihes egin

  Elisabet Agirrezabal Arrese (1919) Bergara

  Gerra etortzean ez ziren inora joan. Anaia joan zen, emaztea eta bi umeak utzita. Algodoneran emakume bat hil zen, bonbak jota. Beraien etxea ere zulatuta geratu zen. Aitak Uzarragara (Antzuola) eramaten zituen egunez. Rosario eta Aurea, bi ahizpak zigortu zituzten, baina Rosario gehiago. Egun osoa edukitzen zuten arropa garbitzen. Trini Agirrebeña ere zigortu zuten. Zortzi edo bederatzi emakume eraman zituzten.

• Aita 39ko gerlan

  Gratien Jocou (1935) Beskoitze

  Alemaniarrak egon ziren Beskoitzen gerra garaian. Beskoitzeko plazan egon zirela oroitzen du. Aita gerlara joan zen 39ko gerlan, eta kolpatu egin zuten han.

• Herria bitan zatiturik

  Gratien Jocou (1935) Beskoitze

  Alemaniarrak herrira sartzean herria bitan zatitu zen, haien alde eta hain kontra zeudenen artean.