Borroka

  • Jose Txintxurreta Lleidaraino joan ziren gobernuak ebakuatuta

    Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

    Santa Apoloniatik Ezkurdi ostera joan ziren bizitzera, eta handik Barrenkalera. Gero gerra hasi zen. Orduan, lehenengo jaunartzeko argazkiak ateratzera Bilbora joateko ohitura zegoen. Jose, argazkiak ateratzera joateko trenaren zain zegoela, Durangon bonbak jausten hasi ziren. Karrantzara egin zuten ihes, eta handik Ribadesellara eta Lleidako Nalec herrira.

  • Adora Osa Gerra garaian izebak herritik bota nahi

    Adora Osa Arrizabalaga () Zumaia

    Gerra garaian, osabak ihes egin zuenean, izebak herritik bidali nahi izan zituzten. Baina izeba bata elbarria zen. Hiru urte zituela erori eta hanka hautsi zuen, eta, ondorioz, hanka ez zitzaion behar bezala hazi. Beste izeba, berriz, erdi-gaixoa zen. Azkenean lortu zuten herritik ez bidaltzea. Aita frontera eraman zuten ordu txikitan bila etorrita. Negar asko egin zuten. Borrokarik gabe konpondu behar direla gauzak dio.

  • Valentin Ibabe Mandazain fronterik fronte

    Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

    Valentin Asturias, Teruel, Castellon eta Guadalajarako fronteetan ibili zen, besteak beste. Teruelgo hotzak gogoan ditu. 20 hilabete eman zituen gerran, 1937ko abuztuan hasita. Asturiasen "ikusi" zituen lehenengo tiroak, baina bera mandazaina [acemilero] zenez, ez zuen armarik hartu behar izan.

  • Valentin Ibabe Soldadu mandazaina izan zen

    Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

    Kanoiak eta munizioak garraiatzen zituen mandoekin. Hirurogeitaka mando eta mandazainekin jardun zuen Valentinek. Kanoi bat mugitzeko, desmuntatuta, zortzi mando behar ziren; eta beste lau, munizioa eramateko. Garagarra eta lastoa jaten zuten mandook. Gerra bukatu eta beste bi urtez Marokon, Xauen-en, egon zen soldadutza bukatzen, han ere mandazain.

  • Guadalupe Mendibe Gernika erre zuten egunaz

    Guadalupe Mendibe Goikoetxea (1925) Ea

    Gerraostean gosea pasatu zuten. Ogi beltza ematen zieten jateko. Gernika erre zuten egunean, zeozer gertatzen ari zela jakin zuten, hegazkinak joan-etorrian ikusten zituzten eta. Lehenengo Natxitua erretzen ari zela pentsatu zuten. Lapatza bidean zegoen zulo moduko batean ezkutatu ziren.

  • Adora Osa Senarra gudari eraman zuten hamabost urterekin

    Adora Osa Arrizabalaga () Zumaia

    Senarra gurasoekin Bilbora joan behar izan zen ihesi, gerra garaian. Hamabost urterekin gudari moduan mendira eraman zuten borrokara. Kartzelan sartu zuten eta hamahiru hilabete pasa zituen han. Bere bizitzako zazpi urterik onenak galdu zituela esaten omen zuen: batean frontean, bestean kartzelan edo soldadutzan. Ofiziorik ikasteko betarik ez zuen izan eta gero lanik topatu ezin.

  • Angeles Arozena Gerrako bizipenak Aldaban; soldaduak inguruan

    Angeles Arozena Larrañaga (1928) Zumaia

    Aldaban zeudela, abisatzera etorri zitzaizkien tiroketa egongo zela Orendaindik Aldabara. Euren etxea bitarte horretan zegoenez, amarekin Lopetegi baserrira joan ziren. Amona eta aita etxeko ukuiluan gelditu ziren, tiroetatik babesteko leihoan koltxoiak jarrita. Orduko bizipenak. Soldaduak etxe ondoan zituzten eta amonak egindako talo goxoak edo bestelako jatekoa jatera joaten ziren euren etxera. Hegazkinak ere ibili ziren inguruetan. Hildakoak gurdian eramaten zituzten hilerrira.

  • Bittor Garaigordobil Gerran "kamillero"

    Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

    Gerra hasi zenean, etxetik entzun zitzaketen kanpoko tiro-hotsa eta gainerakoak. Bere edadeko gehienak eta zaharrenak hartu eta Gasteizera eraman zituzten. Abadiñoko udaletxean izandako errakuntza bat tarteko, urtebete beranduagoko kintan joan zen soldadu. Abadegaia zenez, osasungintzan ibili zen, armekin barik "kamillero" bezala.

  • Bittor Garaigordobil Emakume batez abusatu zuen soldadua fusilatu

    Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

    Gerra Zibilean, abadegaia zenez, armekin barik "kamillero" bezala eroan zuten frontera. Burgosen zuten kuartela eta bertara eraman zituzten. Baina handik hiru egunetara frontera eraman zuten. Dimatik Otxandiora zegoen abiazio-zelaira etorri ziren. Francok Afrikatik ekarritako mairuak ere bazeuden bertan. Horietako batek emakume batez abusatu omen zuen eta bere kideek fusilatu zuten.

  • Bittor Garaigordobil Burdinazko gerrikoa apurtu zutenekoa

    Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

    Gerra Zibilean, abadegaia zenez, armekin barik "kamillero" bezala eroan zuten frontera. Dima eta Otxandio artean egon eta gero Orduña aldera joan zen. Alemaniarren abioiak ziren onenak, baina kanoiak italiarrenak ziren onenak erasotzeko. Handik Bizkaia hartzeko frontera pasatu ziren. Goikoetxeak, burdinazko gerrikoa egin zutenetako batek, pasatutako planoak erabili zuten Francoren aldekoek. Bittor ere haiekin ibili zen, betiere derrigortuta, ez zuen eta beste aukerarik izan. Bera Bilboko "libertadore" bat dela aipatzen du ironiaz. Bertokoek zuten abioi bakarra "El abuelo" izenekoa zen, indar gutxikoa. Burdinazko gerrikoa barik, lastozko gerrikoa zela dio.

  • Bittor Garaigordobil Frontean gauza gogor asko ikusitakoa

    Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

    Gerra Zibilean "kamillero" bezala ibili zen. Francoren aldekoek eroan zuten derrigortuta. Bilbo hartu zutenean, Santo Domingotik gora hildako asko ikus zitezkeen. Santander eta Oviedotik Galiziaraino joan ziren. Riañon denbora askoan egon zen. Gauza gogor asko bizi eta ezagutu zituen.

  • Bittor Garaigordobil Teruel, Lleida eta Cuencako fronteetan

    Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

    Gerra Zibilean "kamillero" bezala ibili zen. Francoren aldekoek eroan zuten derrigortuta. Bizkaitik Galiziaraino joan ostean, Nafarroan egon ziren hilabetez Teruel, Lleida eta Cuencara joan aurretik. Horietan bizi izandakoak kontatzen ditu, Terueleko kanposantuan Abadiñoko seme bat hil zenekoa, adibidez. Cuencan jakin zuten gerra bukatu zela eta zuzenean etorri ziren etxera.

  • Bittor Garaigordobil Mola Franco baino gogorragoa zen

    Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

    1936an, gerra hasieran, bonbardatu zuten Otxandio. Neguan barealdia izan eta gero 1937an berriro hasi ziren gogor erasotzen. Bittorren anaia ere orduan hil zuten, traizio bat tarteko. Errekete nafarrak oso gogorrak ziren. Mola Franco baino gogorragoa zen, hasieran Franco ez baitzen izan gerraren buru izateko hautagaia. Mola abioi istripu batean hil zen.

  • Joxe Mari Arruabarrena Otaegi Gerra hasiera Belauntzan

    Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

    11 urte zituen Joxe Marik gerra hasi zenean. Santio egunean sartu ziren Belauntzan. Gogoan ditu egun haietako hainbat xehetasun. Gorriak Izaskun mendian zeuden, eta karlistak, berriz, Belauntzan. Gerrak zortzi egun iraun zuen herrian.

  • Joxe Mari Arruabarrena Otaegi Gernikako bonbardaketaren inguruko Baserriren bertsoak gustatzen zaizkio

    Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

    Tolosan gerra azkar pasa zen. Komandante bat hil zutela gogoratzen du. Gernikako bonbardaketa oso gogora izan zen. Baserriren bertso batzuek, Lizasok primeran abesten dituenak, ongi deskribatzen dituzte egun haiek.

  • Isabel Agirrebeitia Gerra hasierako akorduak

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Felik gerra hasierako aireplanoak gogoratzen ditu. Solora urten eta bertan ezkutatzen ziren belarriak tapatu eta palu bat hagin tartean zutela. Isabelek Otxandioko bonbardaketako akordua du: kamioiak beraien etxe aurretik pasatzen ziren zaurituekin, Izurtzan egon baitzen gurutze gorria. "El abuelo" hegazkina. Karrantzara joan ziren ebakuatuta, ganadu eta guzti trenez joan ziren denak.

  • Isabel Agirrebeitia Bonbardaketako bizipenak

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Feli udaletxeko babeslekuan babestu zen bonbardaketa egunean. Familiakoak behar desberdinetan zeuden eta leku ezberdinetan egon ziren. Entzundako zaratak oso gogorrak ziren. Durango goizez bonbardatu zuten. Arratsaldean, jendea herritik aldentzen zebilela, berriro bueltatu ziren jendea metrailatzera.

  • Isabel Agirrebeitia Bonbardaketa osteko egunak eta ebakuazioa

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Bonbardaketa osteko egunetan, Feliren etxekoak soloan ezkutatzen ziren; eta Isabelen etxekoak, Mugarrako kobazulo batean. Handik segituan, San Roke auzoko 90 pertsona, Feli tartean zela, Karrantzara eta Torrelavegara joan ziren ebakuatuta ganadu eta guzti. Isabel-eta Bilbora joan ziren.

  • Isabel Agirrebeitia Karrantzan beste bonbardaketa bat

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Karrantzan ebakuatuta zeudela, bonbardaketa hasi eta Torrelavegara joan behar izan zuten. Hurre-hurretik ikusi zuten erasoa, beraien aurrean astoa hil zuten.

  • Maitena Belaustegigoitia Bonbardaketaren aurretik, etxe azpiko babeslekuan ezkutatu ziren

    Maitena Belaustegigoitia Ortueta (1923) Durango

    Gerrak irten zuenean, 13 urte zituen. Durango bonbardatu osteko egunean mendira joan ziren. Bonbardaketa eguneko goizeko zazpietan kanpaiak eta sirenak jo zituzten, eta orduan etxe azpian zuten babeslekura sartu ziren.