Errepresioa

• Aitaren lagun aberatsa eta Errenteriako Arbelaiz harategia

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Juanitaren aitak, ziega berean preso zegoen lagun aberats bat egin omen zuen Ondarretako kartzelan. Irundarra omen zen laguna eta, Gabonetan, haren familiak emandako turroia jaten omen zuten kartzelan. Gogoan du, bestalde, Errenteriako Arbelaitz harategikoek nola laguntzen zituzten zailtasun ekonomikoekin zebiltzan hainbat eta hainbat familia.

• Gerra garaiko eta gerra osteko otorduak

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Gerra garaiko eta gerra osteko errazionamenduak ezagutu zituzten.

• Ahizpa itsasontzi batean preso

  Maritxu Goitia Zuloaga (1923) Errenteria

  Maritxuren ahizpa Karlista izateagatik ontzi batean izan omen zuten preso, errenteriar gehiagorekin batera.

• Aita Ondarretan preso, hiru hilabetez

  Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

  17 urterekin bueltatu zen. Aita 3 hilabetez egon zen kartzelan, bueltan. Despedida batean Francoren erretratuari zerbait bota zion mutil batek, eta batek Komandantziako bati esan zion; denak preso hartu zituzten. Bisitan joan zenean, izututa. Arrantzan jarraitu zuen irtendakoan. Txipiroiak.

• Amonak militarrekin zuen harremana

  Ana Mari Iza Berrotaran (1943) Hondarribia

  Amona ondo konpontzen zen militarrekin. Goserik ez zuten pasatzen: txekorra hil eta trukea egiten zuten. Baina gerra etorri zenean, itsasontziak gotorlekua bonbardatzen hasi ziren eta Justiz baserrira joan ziren. Presoak libratu zituen batek, eta militarrek amona izan zela pentsatu zuten. Arazoak izan zituen.

• Lurra lantzeko baimena eman zioten aitonari

  Ana Mari Iza Berrotaran (1943) Hondarribia

  Kantina aitona-amonena zen, baina lurra Udalarena. Aitonari baimena eman zioten lurra lantzeko; harri asko kendu behar izan zituen. Preso egondakoek bazkaria egiten zuten urtero Guadalupen, eta prozesioa.

• Bueltan, gazteak kartzelara

  Adelaida Sorondo Araneta (1926) Hondarribia

  Hendaiara joan ziren gerra hasi zenean, eta hiru urteren buruan bueltatu. Gazteak Ondarretako kartzelara eramaten zituzten. Izeba Saturrarango kartzelara eraman zuten.

• Hendaiako portuan bizitzen

  Adelaida Sorondo Araneta (1926) Hondarribia

  Hendaian garaje batean egin zuten lo, eta gero etxebizitza batean. Amak sareak konpontzen zituen. Batelarekin joan ziren. Laugarren senidea han jaio zen; medikuak (Don Arturo) esan ziena.

• Gerraontziak Guadalupe bonbardatzen

  Akilino Antzizar Arozena (1921) Hondarribia

  Gerra hasiera. Anaia soldadu joan zen. España eta Cervera gerraontziak Guadalupera bonbak jaurtitzen ibili ziren. Mendira joaten ziren ikustera. Miliziano asturiarrak. Ihes egindako presoak; Barandiaran.

• Gerra bukaerako zigorrak eta liskarrak

  Ebarista Imaz Arruabarrena (1928) Hondarribia

  Gerra bukatutakoan, Hondarribian emakume askori moztu zieten ilea zigor gisa, nazionalistak izateagatik. Botoa nori eman erabakitzeko izandako arazoak kontatzen ditu.

• Langileen batailoia, Gurutzen

  Joxepa Larrasa Urtizberea (1931) Irun

  Langileen Batailoiak, "trabajadoriak", Gurutzen. Etxeko logela bat utzi zieten; gero soldaduak jarri zituzten han. Barrakoiak. Zortzi senide ziren. Garbitegian zorriak hiltzen egoten ziren soldaduak. Garbitasun faltaren ondorioz hil ziren batzuk. Ura analizatu zuten.

• Langileen Batailoia, Gurutzen II

  Joxepa Larrasa Urtizberea (1931) Irun

  Soldaduek hiru urte egin zituzten beraien etxean. Langileen Batailoiko presoen lanak. Pikoketan errepidea egiten ibili ziren, oso egoera txarrean. Goseak zeuden.

• Gerra ostean batetik bestera ibili zen Errenterian finkatu arte

  Garbiñe Jauregi Abarrategi (1932) Errenteria

  Durangotik Garagartzara bueltatu zirenean, aita "Batallón de Trabajadoresen" egon zen; gerora, Ondarretako kartzelara eraman zuten eta 5 urte eman zituen han. Errenteriara bizitzera joan ziren arte, Garbiñe ez zen bizi izan amarekin, osabarekin baizik. Osaba osasunez oso ondo ez zebilenez, Madrila joan zen hango ospitale batera; orduan Garagartzara joan zen Garbiñe, baina ez zuen denbora asko eman han. Handik Aztiriara joan zen lehengusu batzuen etxera eta 13 urte zituela etorri zen Errenteriara.

• Aierbetarrek gerran jasotako zigorra

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Aierbe anai-arrebei nazionalistak izateagatik gerran egin zietena kontatzen du.

• Herritik irteteko baimen-eskatzea

  Francisco Javier Aranburu Aranguren (1921) Zarautz

  Gerra-ostea. Batailoietan harrapatutako semeak kontzentrazio zelaietara eramaten zituzten lanera. Haiek ikustera joan nahi izanez gero komandantziara joan behar zen baimena eskatzera. Herritik ateratzeko ere baimena eskatu behar izaten zuten.

• Mariren neba gerran hil

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Familia guztia gerran izan zuen Marik: anaiak, koinatuak... Hamazazpi urtekoak ere eramaten zituzten. Mariren neba bat preso hartu zuten, 'Trabajadoreetan' (lan behartuetan) zegoen, legionario apuntatu eta gerran hil zen. Soldadukide baten gutunari esker jakin zuten berri txarra.

• Faxisten errepresioa gerra ostean

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Agian beldurragatik debekatu zituen Francok Aratusteak, jendea aurpegia estalita ibiltzen zelako. Gorroto handiak zeuden herrian gerra ostean. Gerra sortu zenean, zenbait frankista salatu egin zituzten, batzuk preso hartu ere bai. Gero, faxistak herrian sartu ziren, errepresio gogorra izan zen zen. Busturian zortzi lagun fusilatu zituzten.

• Hogei urterekin gudari

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Hogei urteko neba borondatez joan zen gudari Itxasalde batailoira. Zazpi neba-arreba gurasorik gabe egon ziren gerra garaian.

• Soinerako ezer gabe eta emaztea kartzelan

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Aita etxera etorri zenean hustuta aurkitu zuen etxea eta emaztea kartzelan. Lagun batek utzitako trajearekin joan zen emaztea ikustera Ondarretako kartzelara.

• Salatzailea agerian

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Amak jakin zuen nork salatu zuen. Kartzelatik itzuli zenean ere seme-alabei euskal izenetik deitzea aurpegiratu zion herriko emakume batek.