Errepresioa

• Aita kartzelan, etxekoak beldurrez

  Sebastiana Balanzategi Unzueta (1929) Aramaio

  Aita kartzelan zegoela, Susanaren ahizpa bat jaio zen. Aita atxilotu zutenetik, etxean beti beldurrez egoten ziren milizianoekin. Labesua gauez egin arren, goizean milizianoak zain egoten ziren. Etxean ez, baina soroan erori zen bonbaren bat. Etxean, kortan edo ganbaran gordetzen ziren.

• Gerra denboran, Santanderren atxilotu

  Iñaki Larrañaga Vitoriano (1915) Aramaio

  Durangotik itzuli zenetik, etxean egon da beti, gerra denbora kenduta. Bilbo galdu zutenean, atzera zihoazela, Santanderren harrapatu zituzten. Futbol zelaira lehenengo, seminariora gero, eta azkenik Corbanera eraman zituzten. 4.800 lagun egon ziren preso Corbanen.

• ”Batallón de Trabajadores”era zigortuta

  Iñaki Larrañaga Vitoriano (1915) Aramaio

  Corbanetik laurehun lagun Mirandara eraman eta “Batallón de Trabajadores” bat eratu zuten. Handik Gironara, eta geroago Toledora joan ziren. Gerra bukatu eta gutxira itzuli zen etxera, baina hiru hilabetez igandero aurkeztu behar izan zuen Aramaioko Guardia Zibilen kuartelean, eskuineko eskua altxatuta aurkeztu ere.

• Esklabu lana egiten, eta gainetik isuna

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Gerran zauritutakoak zikindutako koltxoi guztiak garbitzera behartu zituzten, esklaboak izango balira bezala. Urtebete baino gehiago egon ziren lan horiek egitera behartuta. Udaleko idazkariarekin, liskar baten ondorioz, isun handi bat jarri zioten. Nolabait bildu zuten dirua isuna ordaintzeko.

• Guardia Zibilak aita jipoitu zutenean

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Isuna jarri zioten; eta, hura ordaintzeko, Estatuko ordainketa-paperen bila joan behar izan zuen Gasteizera. Gerra denboran ez zuten ganadurik galdu etxean. Gudariak Arrazolara joan zirenean, aitak eraman zien gurdikada bat munizio eta tramankulu. Horren ondorioz, Guardia Zibilak aita kuartelean jipoitu zuten. Domekeri oso oroitzapen txarrak ekartzen dizkio gerra denborako kontuez jarduteak.

• Anaiak preso eta etxean dirurik ez

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Jaso zuten gari guztia entregatu egin behar izan zuten urte batean. Arto-taloei esker atera ziren aurrera. Anaia bat kartzelan eta bestea “Batallón de Trabajadores”en zeuden zigortuta. Diru falta larria zuten, eta ama gaztaina eta sagarrak saltzera joaten zen Gasteizera astean behin, autobusez.

• Udalak babarrunak ostu

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Gixie, (baimena), eskatu behar izaten zen Gasteizera joateko. Saltzeko zeramatzan babarrunak udaletxean kendu egin zizkioten, ezer ordaindu gabe. Domeke amarekin joaten zen Gasteizko plazara.

• Osabak kartzelan ezagutu zuen andregaia

  Kepa Mondragon Jauregi (1934) Aramaio

  Osaba, Cirilo Mondragon, kartzelatik irten eta gero ezkondu zen. Laudioko kartzelan ezagutu zuen bere emaztea izango zena. Bi seme-alaba izan zituzten.

• Ezinikusien ondorioak

  Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

  Ezinikusiak ziren hilketa askoren arrazoia. Emakumeei puga eman eta ilea mozten zieten, sozialistak zirelako edo.

• Fusilatzeak etxe ondoan

  Irune Karrera Etxeberria (1929) Xatur Karrera Etxeberria (1930) Hernani

  Hilerriko bidean bizi ziren Xatur eta Irune, eta haien etxetik fusilamendu guztiak ikus zitzaketen.

• Gerra hasiera eta fusilatuak

  Ebaristo Genbelzu Sansinenea (1925) Hernani

  Nafarroatik erreketeak eta falangistak sartu ziren. Hernanikoak denak ezagutu zituen. Fusilatutakoak Galarretan sartzen omen zituzten.

• Gerra nola bizi izan zuten

  Esteban Elorza Aranburu (1928) Hernani

  Gerran gosea pasa zuten. Gerra hasi zenean, tankeak etorri ziren, aita harrapatu zuten eta beraiekin batera eraman zuten, baina ilunabarrerako askatu zuten. Errepideak moztu egin zituzten. Etxetik ez ziren irteten gerra garaian. Hernanin izandako fusilamendu bati buruz hitz egiten du.

• "Arriba España" ez esateagatik fusilatutakoak

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Gernikan, emakume batek "arriba España" esan nahi ez izateagatik, lau seme-alabekin batera fusilatu zuten.

• Gerrako giroa Getarian

  Juliana Eizagirre Osa (1929) Getaria

  Gerran ez zuten bonbarik ezagutu, baina Getariako kanposantuan gizon bat hil zutenekoa gogoratzen du. Gerran ezin zituzten milarraiazko galtzak erabili, eta ezkutatu egin behar izaten zituzten. Cara al Sol abestera behartzen zituzten.

• Gerra piztu eta herriz herri ibili behar urte eta erdiz

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Gerra hasi eta, Joxeren aita Errenterian geratu bazen ere, Bizkaira eraman zituzten Joxe bera, anaia eta ama. Bizkaitik Laredoraino heldu ziren, eta handik, itsasontzi batean, Frantziara igaro: Baiona, Arroxela, Saint Martin de Ré... Ibilitako herri guztiak ongi gogoan ditu Joxek, bai eta urte eta erdi horretako hainbat gertaera ere: barkura igo nahian uretara jausi zenekoa, aita preso eraman zutenekoa...

• Celestino Gaztelumendi, Oiartzunen fusilatua

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Fusilamentuei buruz galdetu eta aitaren lehengusua etorri zaio gogora Joxeri, Celestino Gaztelumendi.

• Karlista baten maizter

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Joxeren aita atxilo eraman zuten Bilbora, Gerra Zibilean. Joxeren sendikoak maizterrak ziren, eta etxeko nagusia, Karlista. Joxeren aburuz, gizon harekin izandako harremanak aitaren atxilo-aldi murritzarekin zerikusia izan zuen. Mesede trukea izan ote zen pentsatzen du egun.

• Soldadutza luzeak buruari eragiteko balio du

  Joxe Gaztelumendi Aiestaran (1925) Errenteria

  Joxek Etxaurin egin zuen soldadutza. Hogeita bederatzi hilabete eman zituen han. Bertan elizari buruz hausnarketa egiteko nahikoa asti izan zuen, baita bere ondorio garbiak ateratzeko ere.

• Aita Kartzelan eta Juanita lanera

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Aita lau urtez preso izan zuten Ondarretan. Ama etxe-garbitzen ibiltzen zen eta laster batu zitzaion Juanita bera ere, 9-10 urte besterik eduki ez arren.

• Errenteriara itzuli bezain laster aita preso eraman zuten

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Ongi gogoan du Juanitak, Errenteriara itzuli eta egun gutxira, guardia zibil bikote batek aita preso nola eraman zuen, gauerdian, Ondarretara. Astean bitan joan izan zitzaion aitari bisitan, bai eta sarritan bakarrik joan ere, atxilo egin zituen lau urtetan zehar. Gaur da eguna, Donostiara maiz joanagatik ere, barrenak Ondarretara gerturatzen uzten ez diona. Eaterako, bertan dela jakinda ere. Juanitak ez du sekula bertatik bertara ikusi Eduardo Chillidaren" Haizearen orrazia".