Errepresioa

• Heriotza-zigorra eta behartutako lanak

  Faustino Garatea Bilbao (1932) Lekeitio

  Heriotza-zigorrarekin egon ziren lekeitiar asko. "Trabajadoreetan" hainbat urte ibili ziren. Berak ezagutu dituen batzuk izendatzen ditu behartutako lanetan gerraostean ibilitakoak. Lagun batek esaten zion belarra ere janda zegoela gosearen gosez.

• Zugazti anaiak Soraluzen desterratuta

  Manuel Galarraga Aldai (1924) Soraluze

  Zugazti anaiak, apaiz euskaltzaleak biak, Donostiatik Soraluzera desterratu zituzten. Manuelen etxean egon ziren apopilo.

• Herrian fusilamendu ugari eta ihes egin zuen jende mordoa

  Iñaki Goñi Galarraga (1929) Errenteria

  Erreketeek eta falangistek batzokia hartu zuten eta trantsiziora arte ez zuten utzi. Errenteriako batzokian eduki zituzten atxilotuta bi apaiz eta gero fusilatu egin zituzten. Errenterian jende askok ihes egin zuen itsasoz. Iñakiren aita Bilbora joan zen ihesi anaiarekin eta ilobarekin batera; ez zen frontean egon.

• Errenteriatik Donostiara ihesi, etxean lapurtuko zieten arriskuarekin

  Iñaki Goñi Galarraga (1929) Errenteria

  Iñaki eta bere senideak Donostiara joan ziren gerra garaian osabaren etxera, eta han egon ziren hilabete batzuk. Donostian, Urbieta kalean bizi ziren. Errenteriatik alde egin zuen jendearen etxeetan arpilatzeak (sakeoak) egon ziren. Apaizak (karlistak ez zirenak) kale-jantzian egoten ziren, zerbait egingo zieten beldurrez.

• Ondarretako kartzela

  Patxi Larrea Olasagasti (1920) Donostia

  1888an egin zuten Ondarretako kartzela. Bere aita zaindari ibili zen, eta preso batzuek ihes egin zioten. Gerra ondoren gertatu zirenak. Tirorik ez zuten entzun; beste toki batzuetan fusilatzen zituzten.

• Anaiaren heriotza, gerran

  Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

  Gerra. Anaiaren heriotzari buruzkoak. Gorpua Gernikara eraman zuten. Beste bi anaiak Langileen Batailoietan eduki zituzten. Ama bost txikienekin geratu zen Donostian. Hamar senide ziren.

• Mendizorrotz taberna nolakoa zen

  Maria Dolores Kalonje Lizarazu (1930) Donostia

  Antiguan jaioa, lau urterekin joan zen Igeldora bizitzera. Mendizorrotz jatetxea lehen ere taberna omen zen. Baserria noizkoa den ez daki; aitak erosi zuen. Ukuilua. Taberna nolakoa zen. Balenziagaren etxean taberna zegoen lehen; hangoa fusilatu egin zuten, Heredero. Igeldoko tabernak. Miaketak, gerra garaian.

• Aita kartzelan, Ondarretan

  Maria Dolores Kalonje Lizarazu (1930) Donostia

  Lau senide ziren. Aita kartzelara eraman zuten gerra garaian, Ondarretara. Bazkaria eramaten zioten. Bi ahizpak joaten ziren, oinez. Igeltsero-lanak egiten zituen bertan. Igeldoko Juandegi Txiki baserrikoa zen; eta ama ere Igeldokoa zen, Habana baserrikoa. Gerora, tabernaz aparte, El Leon garagardo-lantegian ere ibili zen aita.

• Igeldoko eta Antiguako familia abertzaleak

  Bittori Zamora Arrillaga (1930) Donostia

  Ondarretako kartzelan egon ziren igeldotarrak. Antiguako azurzatarrak. Radio San Sebastián geldiarazi eta "Gora Euskadi askatuta" oihukatu zuen haietako batek; erbestera joan zen gero.

• Aita, Burgosen preso

  Inus Etxeberria Iraola (1928) Donostia

  Pixepelen bizi zirela, tiroketak egon ziren. Aita Errepublikaren alde zegoen; Asturiaseraino joan zen. Harrapatu zutenean, Burgosera eraman zuten preso. Batzuek ihes egin zuten. Castron elkartu ziren, eta ia sei urte egin zituzten han. Aitak motor txiki bat zeukan, baina arraunean ibiltzen ziren. Donostiara bueltatu ziren gero, arraunean. Ondarroan egin zuten geldialdia, eta Getarian ere bai.

• Aietearrekin lotutako gerrako kontuak

  Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia

  Gerrako kontuak, Aietekoak. Migel Matxain eta Joxe Mari Isasa. Matxainen bila joan zirenekoa, nola egin zuen ihes. Isasa makietan ibili zen, eta Madrilen harrapatu zuten. Torturatu eta fusilatu egin zuten.

• Gerra etortzean, euskara debekatuta

  Jabier Puerta Galdos (1927) Donostia

  Gerra etortzean, itxi egin zuten Muñoaren eskola, eta Ensancheko eskolara joan behar, erdaraz. Don Eugenio Goya maisuak Amuenea tabernan jarraitu zuen eskolak ematen; geroago, Aldamar kalean eta Narrika kalean egon zen. Ilea mozten zieten euskaraz egiten zuten emakumeei.

• Gerrako kontuak, fusilamenduak eta atxiloketak

  Maria Jesus Otaegi Urrutia (1928) Donostia

  Urte gogorrak. Lehengusu bat hil zen frontean. Inguruan ezagun asko fusilatu zituzten. Eliza ez erretzeko, sagardotegiko Juanito zaintzen egon zen; Ondarretan preso sartu eta desagerrarazi egin zuten. Salaketak eta atxiloketak. Ezkutalekuak.

• Euskara debekatuta

  Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

  Euskaraz hitz egitea debekatuta zegoen. Fitxatu samar zeuden. "Langileen Batailoietan" ibili ziren haien bikotekide asko. Diktadura.

• Aita kartzelan eta familia Azkainen

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Lau anai-arrebak eta amak egin zuten ihes, eta Eibarko alberditarrek ere bai. Elkarrekin bizi izan ziren bai Azkainen, Iturburua etxean, bai Donibanen. Gero Donibanetik Azkainera joan ziren bizitzera berriro, eta eskola publikora joan zen. Dena frantsesez egiten zuten. Bitartean, aita kartzelan zegoen. Madrilera joan behar zuenean gobernutik, bera joaten zen.

• Aita, heriotza-zigorrera kondenatuta

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Aita-eta harrapatu zituzten, eta italiarrek abandonatuta utzi zituzten Santoñan. Heriotza-zigorrera kondenatuta egon zen Burgosen, urte eta erdian. Zortea izan zuen, eta libratu egin zen. Hala ere, sei urte egin zituen kartzelan.

• Magisteritza ikasi zuen Madrilen eta Donostian

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Elizaran ikastetxean ez zuen euskaraz egiten inorekin. Gero, magisteritza egitera joan zen, Grosera. Lagun batzuk eta lehengusua. Orduan etorri zen aita kartzelatik, eta desterratu egin zuten, Madrilera. Hara joan ziren bizitzera. Hantxe egin zuen Magisteritza urte bat eta gero Donostian amaitu zuen karrera.

• Aita euskara erakusten, kartzelan

  Itziar Arzelus Arrieta (1928) Donostia

  Aita kartzelan zegoela, euskarazko klaseak ematen egon zen, Burgosen. Koldo Mitxelena zen ikasleetako bat. Gramatika bat egin zuen, erakusteko. Nor-Nori-Nork sistema ez zen artean ezaguna.

• Anaia heriotza-zigorrera kondenatuta

  Maritxu Olabiaga Etxabe (1915) Donostia

  Heriotza-zigorrera kondenatu zuten anaia. Epaiketa egin zieten 20 mutili. Francori eskutitza bidali zioten. Epaileak esan zienaz, eta orduan zuten ezinegonaz hitz egiten du. Bakoitzak berea defendatzeko egiten zituen eginahalak; eta horrek ika-mikak zekartzan.

• Aita kartzelaratua

  Sebastiana Balanzategi Unzueta (1929) Aramaio

  Aita Altzaga auzotik etorritakoa zen; eta, gerra hasi zenean, atxilotu egin zuten.