Errepresioa

• Salatzailea agerian

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Amak jakin zuen nork salatu zuen. Kartzelatik itzuli zenean ere seme-alabei euskal izenetik deitzea aurpegiratu zion herriko emakume batek.

• "reuniones clandestinas" zer zen ere ez zekien amak

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Amak ez zekien "Reuniones clandestinas" zer zen, eta hori leporatzen zioten. Gorrotoaren ondorioz egindako salaketa izan zen.

• Etxean giltzapetuta, soldaduengandik babesteko

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Erreketeen arropak, zorriz betetakoak, nola garbitzen zituzten kontatzen du. Alemaniarrak eta italiarrak etorri zirenean, amak ez zien irtetzen uzten, emakumeak bortxatzen zituztelako. Neska gazte bat abortatzerakoan hil zen.

• Erreketeak etxean

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Zazpi errekete izan zituzten etxean bizitzen. Loreren amak alabak giltzaz ixten zituen logelan, soldaduengandik babesteko. Behin aita gauez etxeratu zen amarekin egotera eta berriz ihesi joan zen.

• Aitari etxera ez joateko abisatu ziotenekoa

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Logelan itxita hilabeteak pasatu zituzten. Erreketeek eramaten zieten jatekoa: arroza eta bakailaua. Aita etxera zetorren batean, bere lagun errekete batek abisua eman zion, zazpi errekete etxean zituela zain. Gehiago ez zen etxera agertu. Senarra izango zena eta aita Etxanon zeuden frontean.

• Ama kartzelara eraman nahi izan zutenekoa

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Ama haurdun zegoela, etxetik atera zuten kartzelara eramateko. Kalean konortea galdu eta jausi egin zen. Erreketeek etxera ekarri zuten. Errekete bat neska gazte bat bortxatzen saiatu zenekoa kontatzen du.

• Amaren erditzea frontearen erdian

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Etxean bertan izan zuen amak umea, berak bakarrik, tiroetatik babesteko leihoan koltxoia ipinita zeukala. Gau guztia negarrez eman zuten umeek, ama kartzelara eraman nahi izan zutenean.

• Biraoak kalean

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Ondarrutik joateko esan zietenean, pozik joan ziren, beraien alderdikoengana zihoazelako. Kalean andre batzuek oihukatu zietena gogoan geratu zitzaion.

• Etxean lapurretan

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Aita preso egon zela etxera etorri eta gero jakin zuten. Amama etxean utzi zuten Ondarrutik alde egin zutenean, izebaren zaintzapean. Izebak Itziarrera eraman zuen amama. Izeba Ondarrura itzuli zenean, etxea zabalik eta hutsik topatu zuen.

• Etxerako altzari berriak Azpeititik

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Izeba Isabelek altzariak ekarri zituen Ondarruko etxerako neskame egon zen lekutik, Azpeititik. Bere koltxoia beste etxe bateko balkoi batean ikusi zuen.

• Kartzelaratu zituzten emakumeak

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Nazionalak sartu zirenean, emakume batzuk kartzelara eraman zituzten, lehenengo herrikora. Izenak ematen ditu. Isabel izeneko bat haurdun zegoen eta hura kartzelatik gurutze gorrira eraman zuten. Kofradia zaharra soldaduz beteta egoten zen. Alemaniar injeniari bat etxean eduki zuten, Martin Campos alkateak bidalita.

• Preso bati jatekoa eramatera

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Isabeli jatekoa eramatera joaten zen egunero hiru-lau aldiz gurutze gorrira. Italiar ofizial batekin topo egiten zuen egunero eta gau batzuetan autoz eraman zuen Rosario gurutze gorriraino. Isabelen erditzean egon zen.

• Herriko kartzelatik Donostiara ume eta guzti

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Erditu ostean, Isabel eta beste emakume batzuk kartzelara eraman zituzten. Ume txiki eta guzti joan zen Isabel. Gainontzeko seme-alabak herritarrek hartu zituzten etxean. Kukurruku eztula harrapatu zuten.

• Arriaga inguruetan ogia banatu zutenekoa

  Domeka Markuerkiaga () Ondarroa

  Egun batean, Bilboko Arriaga inguruan jendearentzako ogia banatu zuten. Gudariak han zeuden preso.

• Bost urte langile-batailoian

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Frontean zebilela atxilotu eta langile-batailoietara eraman zuten. Urte bi eta piku egin zituen lehen langile-batailoian; eta, gerora, beste bi urte eta erdi bigarrenean.

• Trintxerak zelan egin

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Trintxerak zelan egiten ziren azaltzen du. Pikatxoia eta pala erabiltzen zituzten.

• Hildakoak lurperatu eta gutunak etxera

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Hildako jendea beraiek egindako zuloan lurperatzen zuten. Ofizialak arduratzen ziren senitartekoak abisatzeaz. Frontean zegoela, etxekoekin karta bidez komunikatzen zen. Guztira, 5 urte eta 2 hilabete egin zituen. Langile-batailoietan ez zuten jornalik izan.

• Heriotza-zigorra ihes egiten saiatzen zirenei

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Beraien batailoian gutxiri ezarri zieten heriotza-zigorra. Ihes egiten saiatzen zirenei ezartzen zioten zigor hori. Ihes egiten ahalegintzea erraza ei zen, baina helburua lortzea ez hainbeste.

• Aita salbokondukto eske

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Aita preso egon zen Miren Lore oso ume txikia zela. Kartzelatik etorritakoan, salbokonduktoa behar zuela eta, agiri eske joan zeneko pasartea. Aita abertzalea zen.

• Saturrarango presoei eramaten zieten jana ondarrutarrek

  Juan Balenziaga Osa (1931) Ondarroa

  Ondarroatik jende asko joaten zen Saturrarango kartzelako presoei jatekoa eramatera. Hantxe jaiotako neskatxo bi hazi ziren Ondarroan.