Errepresioa

• Gerra hasierako ezbeharrak eta ihesak

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Gerran gudari ibili zen Fabian. Gerra hasi zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Erreketeek baserri batean ama bat eta bere hiru seme hil zituzten. Fabianen familia Getariara eta Bilbora joan zen ihesi.

• Gerran preso han eta hemen

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Amaiur batailoian ibili zen gerran, eta italiarren esku geratu ziren. Zaragozako kontzentrazio-gune batean eduki zituzten, eta gerora lanean Langileen Batailoian. Handik, Bilbora bidali zituzten trenez eta eskolapioetan egon ziren urtebete kartzelan.

• San Kristobalgo gotorlekuko zaintzaile

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Langileen Batailoian egon ostean, soldaduskara joan behar izan zuen. San Kristobalgo gotorlekuan behin preso batzuek ihes egin eta zentinela hil zutenekoa kontatzen du. Fabian gerora izan zen San Kristobalgo zaintzaile eta gustura egoten zen han.

• Gerra hasi zenean, bikarioa hil zuten

  Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia

  Gerra Zibila hasi zenekoa gogoan du. 15 urte zituen. Trintxerpeko bikarioa hil zuten, eskuindarra izateagatik.

• Ama bisitatzera kartzelara

  Ana Mari Trebiño Lauzirika (1931) Lekeitio

  Ana Mariren ama kartzelan egon zen. Bisitara joaten zirenean, ea zertan zegoen han galdetzen zion berak, "hemen ardixak (arkakusoak) daoz-eta" esaten zion. Amaren lagun batek maldizioa bota zion gizon bati eta bete egin zen.

• Lekeitioan emakume asko kartzelan eta umiliatuta

  Mila Mendia Goitia (1931) Ana Mari Trebiño Lauzirika (1931) Lekeitio

  Aitari pilota gustatzen zitzaion. Ameriketatik etorri zenean, Gernikara joaten zen partiduak ikustera. Dirua ere jokatzen zuen. Aitaren anaiaren erruz egon zen Ana Mariren ama kartzelan. Emakume asko egon zen Lekeitioko kartzelan. Ilea moztu, errizino-olioa eman..., umiliazioa handiak sufritu zituzten.

• Bilbora emakumeak isuna ordaintzera

  Ana Mari Trebiño Lauzirika (1931) Lekeitio

  Gerra denboran, Itsasaldeko goian egon zen kartzela. Emakumeak kartzelatik irten zirenean Bilbora joan behar izan zuten isuna ordaintzera. Ordaindu eta gero, ondo bazkaldu eta kantuan itzuli ziren herrira.

• Don Paulinori maisutzako baimena kendu nazionalista izateagatik

  Julian Akarregi Aboitiz (1923) Lekeitio

  Maisuak ondo antolatzen zituen gauzak. Zaharrenak gazteenekin nahasten zituen taldean. Patroi ikasketan egin zituenean ere berarekin ikasi zuen, partikular. Beste lagun batzuk ere baziren. 'Maisutasuna' kendu egin zioten gerraostean nazionalista izateagatik.

• Aita Gasteizen eta neba Ferrolen preso

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Gerra Zibilean aitak alde egin zuen. Herrira bueltatu zirenean, atxilotu eta Gasteizko kartzelara eroan zuten aita. Gregoriren nebaren bila ere etorri ziren, baina aitak bere semea Ferroleko kartzelan zegoela esan zien. Datu hori egiaztatu ostean, aita aske utzi zuten, semearen truke aske uzten zutela esanez. Ia arropa barik bueltatu ziren; izan ere, zorriek dena jan zieten.

• Aita eta osaba Markinako kartzelan

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Behin Guarda zibilak aita eta osabaren bila joan ziren motorrera (itsasontzira). Kuartelera joan eta gero Markinako kartzelara eroan zituzten eta bertan kartzelaratu. Bertara egindako bisita bat dakar gogora Gregorik.

• Ilea moztutako emakumeak herritik bueltaka

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Gerra garaian, ilea moztu zieten hiru emakumek egunero egiten zuten herritik buelta danborra joaz.

• Trabajadoreak, "miseria batean"

  Maria Jesus Legorburu Etxebeste (1923) Ramoni Legorburu Etxebeste (1933) Pasaia

  Gerra garaiko oroitzapenak: tiroketak, soldaduak baserri inguruetan... Ihesean zebiltzan Lezoko bi mutil Arrokaundietan ezkutatu zirela kontatzen dute. Trabajadoreak Hondarribiko bidea egiten ikusten zituzten, "miseria batean". Baserritarrek behiak zelaira ateratzen zituztenean, trabajadoreak behien errapeetara joaten omen ziren esnea hartzera. Preso zeuden soldadu horiek Jaizkibelgo txabola batzuetan erretiratzen ziren.

• Aita kartzelan eta langile-batailoietan

  Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

  Bere aita batzokiko atezaina zen. Atxilotu eta langile-batailoira eraman zuten: heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Kapitainak indultua eman zion, antza, egunero elizara joaten zelako-edo. Bitarte horretan, etxean ez zuten aitaren berririk izan. Bueltatzerakoan, arotzerian jarraitu zuen lanean.

• Lekeitiotik Santoñaraino bizitakoak

  Juan Uribarren Atxabal (1924) Lekeitio

  Gerra heldu zenean, Juanek aitarekin batera motor txikian alde egin zuten Santoñaraino. Ebakuazioa zelan bizi izan zuten kontatzen du zehaztasun guztiz: Armintzan zeudela, aitak soldadu joan behar zuela esan zion alkateak; faxistak Bilbora sartzerakoan, Zierbenera joan ziren eta handik Algortara; Bilbo hartu zutenean, Laredora joan ziren; azkenik, Santoñara joan ziren. Toki guztietan izan zituzten bizipen interesgarriak. Santoñan faxistak lekeitiar batzuen bila joan ziren; "Aita Guria" baporean, Leturia lekeitiarra hartu eta fusilatu egin zuten.

• Osaba beste lekeitiar batek hil zuen

  Juan Uribarren Atxabal (1924) Lekeitio

  Juanen osaba komunista zen eta Lekeitioko intendentzian egiten zuen guardia soldadu zela. Errekete batzuen bila zihoala, preso hartu eta langile-batailoietara eraman zuten. Hantxe beste lekeitiar batek, errekete batek, tiroz hil zuen.

• Herriko etxeak garbitzera zigortua

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Sei hilabeteko kartzela-zigorra izan zuen, baina azkenik herritik ezin irtetea izan zen zigorra. Herriko txaletak, batzokia... garbitzera behartu zituzten; garai hartan batzokia errekisatuta egon zen.

• Emakumeen zigorrak: ilea moztu, erretxina-olioa irentsiarazi...

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Politika dela-eta, Lekeition jendeak ikara zuela dio. Emakume asko umiliatu zituzten: ilea moztu zieten, erretxina-olioa eman botaka egiteko... Bere izekoari eman zioten erretxina-olioa, hura edan eta botaka egiteko.

• Antzerkia prestatzen zeudela salatzeko ahalegina

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Zigor modura, emakume batzuk herriko etxe batzuk garbitzen zebiltzala, Talako etxean gertatu zitzaiena kontatzen du: antzerki bat egiteko prestatzen zebiltzala, Larrea (salataria) azaldu zen egiten zeudena salatzeko.

• Zigorra kenduta, salbokonduktoaren jabe

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Zigor modura, emakume batzuk herriko etxe batzuk garbitzen zebiltzala, Talako etxean gertatu zitzaiena kontatzen du: antzerki bat egiteko prestatzen zebiltzala, Larrea (salataria) azaldu zen egiten zeudena salatzeko. Horren ostean, salbokonduktoa lortu zuten, herritik ezin baitziren irten aurretik ezarri zien zigorra zela-eta.

• Atxilotuak eta fusilatuak Lekeition

  Faustino Garatea Bilbao (1932) Lekeitio

  Gogoan du barku bat etorri zela portura presoekin. Jende asko eraman zuten kartzelara. Fusilatuak ere izan ziren Lekeition, Damaso Leturiaren aita eta Malaxenekoa, esdaterako