Errepresioa

• Auzolanak eta Langileen Batailoiak bideak egiten eta zaintzen

  Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

  Lehen bide txarrak zeuden baserritik kalera. Orain dagoen bidea Langileen Batailoiak egin zuen, eta nola egin zuten azaltzen du. Lehen auzolanak izaten ziren bideak txukuntzeko.

• Gerran Lekeitiora ihes egin behar

  Gregorio Etxeberria Esteberena (1924) Pasaia

  Gerra hasi zenean, 10 urte zituen, eta Lekeitiora egin zuten alde herritik; 10 hilabete egon ziren han. Aita gerrara joana zen ordurako, eta preso hartu zuten. Aita etxera itzuli bitartean, amak nola-hala moldatu behar izan zuen familia aurrera ateratzeko.

• Bonbak; atxiloketak

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Zelaira bonba bota zuten, baina ez zen lehertu. Nazionalistak elizak zaintzen ibili ziren. Campsa ere bai. Kaputxinotako tunela lehertu nahi zuten, baina ez zen ezer gertatu. Herritar bati heriotza-zigorra jarri zioten, baina gero barkatu egin zioten (salatzaileak berak eskatuta). Ez zuten inor fusilatu.

• Apaizen ibilerak gerra garaian

  Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

  Apaizen kontuak. Donibaneko apaiza Igeldon ezkutatu zuten EAJkoek; fama txarreko apaiza zen. San Pedroko apaiza hil egin zuten; faxistekin Maria Cristinan egon ote zen. Jatamendi ontzia traban jartzeko saioa, portuan inor ez sartzeko.

• Gerran, anaiek izandako bizipenak

  Patxi Sein Legorburu (1921) Pasaia

  Gerra hasi zenean, 14 urte zituen Patxik. Orduko oroitzapenak gogoan ditu. Gerra hasi zenean, anaia bat etxean gelditu zen. Herriko gazte asko joan ziren Bizkaia aldera frontera. Anaia bat Amaiur batailoian aritu zen borrokan. Gerora, Asturias aldera eraman zituzten euskaldunen 4 batailoi. Han San Juango mutil batzuk hil zituzten. Anaia Asturiastik Bizkaira bueltatu eta errenditu egin zen, beste hainbat gizonekin batera. Orduan Valentziara eraman zituzten Langileen Batailoiarekin.

• Gerra hasierako ezbeharrak eta ihesak

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Gerran gudari ibili zen Fabian. Gerra hasi zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Erreketeek baserri batean ama bat eta bere hiru seme hil zituzten. Fabianen familia Getariara eta Bilbora joan zen ihesi.

• Gerran preso han eta hemen

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Amaiur batailoian ibili zen gerran, eta italiarren esku geratu ziren. Zaragozako kontzentrazio-gune batean eduki zituzten, eta gerora lanean Langileen Batailoian. Handik, Bilbora bidali zituzten trenez eta eskolapioetan egon ziren urtebete kartzelan.

• San Kristobalgo gotorlekuko zaintzaile

  Fabian Iparragirre Manzisidor (1917) Pasaia

  Langileen Batailoian egon ostean, soldaduskara joan behar izan zuen. San Kristobalgo gotorlekuan behin preso batzuek ihes egin eta zentinela hil zutenekoa kontatzen du. Fabian gerora izan zen San Kristobalgo zaintzaile eta gustura egoten zen han.

• Gerra hasi zenean, bikarioa hil zuten

  Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia

  Gerra Zibila hasi zenekoa gogoan du. 15 urte zituen. Trintxerpeko bikarioa hil zuten, eskuindarra izateagatik.

• Ama bisitatzera kartzelara

  Ana Mari Trebiño Lauzirika (1931) Lekeitio

  Ana Mariren ama kartzelan egon zen. Bisitara joaten zirenean, ea zertan zegoen han galdetzen zion berak, "hemen ardixak (arkakusoak) daoz-eta" esaten zion. Amaren lagun batek maldizioa bota zion gizon bati eta bete egin zen.

• Lekeitioan emakume asko kartzelan eta umiliatuta

  Mila Mendia Goitia (1931) Ana Mari Trebiño Lauzirika (1931) Lekeitio

  Aitari pilota gustatzen zitzaion. Ameriketatik etorri zenean, Gernikara joaten zen partiduak ikustera. Dirua ere jokatzen zuen. Aitaren anaiaren erruz egon zen Ana Mariren ama kartzelan. Emakume asko egon zen Lekeitioko kartzelan. Ilea moztu, errizino-olioa eman..., umiliazioa handiak sufritu zituzten.

• Bilbora emakumeak isuna ordaintzera

  Ana Mari Trebiño Lauzirika (1931) Lekeitio

  Gerra denboran, Itsasaldeko goian egon zen kartzela. Emakumeak kartzelatik irten zirenean Bilbora joan behar izan zuten isuna ordaintzera. Ordaindu eta gero, ondo bazkaldu eta kantuan itzuli ziren herrira.

• Don Paulinori maisutzako baimena kendu nazionalista izateagatik

  Julian Akarregi Aboitiz (1923) Lekeitio

  Maisuak ondo antolatzen zituen gauzak. Zaharrenak gazteenekin nahasten zituen taldean. Patroi ikasketan egin zituenean ere berarekin ikasi zuen, partikular. Beste lagun batzuk ere baziren. 'Maisutasuna' kendu egin zioten gerraostean nazionalista izateagatik.

• Aita Gasteizen eta neba Ferrolen preso

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Gerra Zibilean aitak alde egin zuen. Herrira bueltatu zirenean, atxilotu eta Gasteizko kartzelara eroan zuten aita. Gregoriren nebaren bila ere etorri ziren, baina aitak bere semea Ferroleko kartzelan zegoela esan zien. Datu hori egiaztatu ostean, aita aske utzi zuten, semearen truke aske uzten zutela esanez. Ia arropa barik bueltatu ziren; izan ere, zorriek dena jan zieten.

• Aita eta osaba Markinako kartzelan

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Behin Guarda zibilak aita eta osabaren bila joan ziren motorrera (itsasontzira). Kuartelera joan eta gero Markinako kartzelara eroan zituzten eta bertan kartzelaratu. Bertara egindako bisita bat dakar gogora Gregorik.

• Ilea moztutako emakumeak herritik bueltaka

  Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

  Gerra garaian, ilea moztu zieten hiru emakumek egunero egiten zuten herritik buelta danborra joaz.

• Trabajadoreak, "miseria batean"

  Maria Jesus Legorburu Etxebeste (1923) Ramoni Legorburu Etxebeste (1933) Pasaia

  Gerra garaiko oroitzapenak: tiroketak, soldaduak baserri inguruetan... Ihesean zebiltzan Lezoko bi mutil Arrokaundietan ezkutatu zirela kontatzen dute. Trabajadoreak Hondarribiko bidea egiten ikusten zituzten, "miseria batean". Baserritarrek behiak zelaira ateratzen zituztenean, trabajadoreak behien errapeetara joaten omen ziren esnea hartzera. Preso zeuden soldadu horiek Jaizkibelgo txabola batzuetan erretiratzen ziren.

• Aita kartzelan eta langile-batailoietan

  Jose Eiguren Mendiguren (1927) Lekeitio

  Bere aita batzokiko atezaina zen. Atxilotu eta langile-batailoira eraman zuten: heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Kapitainak indultua eman zion, antza, egunero elizara joaten zelako-edo. Bitarte horretan, etxean ez zuten aitaren berririk izan. Bueltatzerakoan, arotzerian jarraitu zuen lanean.

• Lekeitiotik Santoñaraino bizitakoak

  Juan Uribarren Atxabal (1924) Lekeitio

  Gerra heldu zenean, Juanek aitarekin batera motor txikian alde egin zuten Santoñaraino. Ebakuazioa zelan bizi izan zuten kontatzen du zehaztasun guztiz: Armintzan zeudela, aitak soldadu joan behar zuela esan zion alkateak; faxistak Bilbora sartzerakoan, Zierbenera joan ziren eta handik Algortara; Bilbo hartu zutenean, Laredora joan ziren; azkenik, Santoñara joan ziren. Toki guztietan izan zituzten bizipen interesgarriak. Santoñan faxistak lekeitiar batzuen bila joan ziren; "Aita Guria" baporean, Leturia lekeitiarra hartu eta fusilatu egin zuten.

• Osaba beste lekeitiar batek hil zuen

  Juan Uribarren Atxabal (1924) Lekeitio

  Juanen osaba komunista zen eta Lekeitioko intendentzian egiten zuen guardia soldadu zela. Errekete batzuen bila zihoala, preso hartu eta langile-batailoietara eraman zuten. Hantxe beste lekeitiar batek, errekete batek, tiroz hil zuen.