Errepresioa

• Fusilamenduak Mutrikun

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  San Juan Txiki kanposantuan fusilatu zuten. Mutrikuko abade bat goizeko ordubietan eraman zuten herriko beste batzuek eta hura ere fusilatu zuten. CNT-koek fusilamendu omen zutela esaten zen. Kalbaixo inguruan soldadu asko hil ziren eta fusilamenduak izan ziren. Bide ondotik hasita lehenengo gurutzearen azpian hildakoen gorpuak zeudela esaten zuen amak.

• Gorria izateagatik kartzelara

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Umetan Ana Marik ez zuen ulertzen zer zen "gorria" izatea, baina bazekien gorriak kartzelan sartzen zituztela. Karlistei eta frankistei txapelgorriak deitzen zitzaien.

• Izeba Saturraranen egon zen preso

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Ana Mariren izeba bat, Kontxa Campos, Saturrarango emakumeen kartzelan egon zen preso bere ahizparekin batera. Ahizpak, Mari Campos, lau seme-alabekin bidali zuten kartzelara eta horietako hiru (nagusienak), herriko familiekin bizi izan ziren. Txikiena berarekin egon zen kartzelan.

• Deikaztelutik Mutrikura gerra garaian

  Maria Pilar Romero Urreisti (1946) Mutriku

  Aita Deikaztelukoa da. Gerra garaian, aitaren arreba baten senarra eta haren beste senide batzuk hil zituzten eta aitaren familiak herritik ihes egin behar izan zuen. Saturraranera heldu zen, eta, bertan soldadu zegoela, gaixotu egin zen. Mutrikuko familia batek hartu zuen etxean eta bertako alabarekin ezkondu zen. Aitak ez zekien euskaraz eta moilan ikasi zuen arrantzaleekin. Gero, bera ere itsasoan lanean ibili zen.

• Saturrarango kartzelako soldaduen etxolak

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Saturrarango emakumeen kartzelatik pasatzen ziren maiz. Soldaduen etxolak non zeuden eta nolakoak ziren.

• San Juan Txikiren fusilamendua

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  San Juan Txiki fusilatzera eraman zuten soldaduak azpeitiarrak omen ziren. Kanposantura heltzean, ihes egiten saiatu zuen baina paretaren kontra fusilatu zuten. Ez du beste fusilamendurik gogoratzen.

• Hiru heriotza zigorretatik libratu zen

  Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

  Aita baratzean lanean zegoela joan zitzaizkion bila gerrara eramateko. 18 urte zituen. Hiru heriotza-zigorra ezarri zizkioten eta espetxean egon zen Tetuanen, Guadalajaran eta Bilbon. San Andres batailoian borrokatu zuen. Hiru heriotza-zigorrak zergatik izan ziren eta nola libratu zen. Jesuita, abade eta medikuen laguntza izan zuen libratzeko.

• Langile batailoiak

  Arrate Alkorta Alzibar (1949) Juan Mari Alkorta Alzibar (1956) Mutriku

  Aita espetxean zegoen bitartean, Langileen Batailoian ibili zen bideak egiten, mendian... Bertan aitari gertatuko anekdota bat kontatzen dute.

• Txakurrak esnea eramaten zuen egunero kartzelara

  Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

  Saturrarango kartzela zabalik egon zen bitartean, amonak etxeko txakurrari ahoan esnez betetako kantina ipintzen zion eta honek kartzelara eramaten zuen, emakume eta haurrentzat. Umetan ez zekiten Saturraranen kartzela egon zenik ere ez. Beti ezagutu zuten seminario bezala. Etxean ez zieten gerrari buruz askorik esaten, aitak beldurra zuelako.

• Aitaren gerrako ibilerak preso bezala

  Agustin Alkorta Alzibar (1946) Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

  Gerra garaian aita Bilbon atxilotu zuten arren, soldadutza egitera bidali zuten Afrikara. Bukatzean, preso jarraitzen zuenez, Langileen Batailoira eraman zuten derrigorrezko lanak egitera. 27-28 urterekin bueltatu zen baserrira.

• Larrinagatik etxera tuberkulosiarekin

  Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

  Osaba Anastasio eta Hilario Larrinagako espetxera eraman zituzten preso gerra garaian. Gaixotu egin ziren bertan, tuberkulosiarekin, eta etxera bidali zituzten. Baserrian, gaixorik, etxeko guztiekin batera egon ziren, besteak kutsatzeko arriskuarekin.

• Nebak frontean

  Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

  Bi neba izan zituen frontean. Bat Larrabetzu aldean harrapatu zuten preso. Gaztea Langileen Batailoian egon zen, eta, Gernikako bonbardaketa ostean, kamiñero aritzea egokitu zitzaion. Carmenek ez du gogoan noiz joan zen lehen aldiz Gernikara erre ostean. Oso txarto pasatu zuten sasoi hartan.

• Mauman asko hil zituzten

  Serafin Baraiazarra Albizu (1929) Muxika

  Mauman asko hil zituzten gerran, hiru aste iraun baitzuen borrokak. Horri buruzko hainbat azalpen ematen ditu zehaztasunekin. Zelaia baserriko Genaro euskaraz abesteagatik hil zuten.

• Preso gudarien txamarrak jostearren, beste 5 muxikarrekin kartzelara

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Gerran 23 urte zituen. 6 hilabetez kartzelan egon zen, auzoen salaketa bat tarteko. Muxikan boluntario asko joan ziren gerrara eta "emakume"etan afiliatua zenez, beste emakume batzuekin batera gudarientzako txamarrak josi zituen. 6 emakume atxilotu zituzten, seiak muxikarrak, "las seis mugiquesas": Miren Enbeita, Margari Euba, Miren Iza, Ziriaka Uribe, Gregori eta beste bat. Kartzelan ondo ikusiak zirela dio. Ur botila batekin konpondu behar zuten seiek, garbitzeko zein edateko. Botilak beraien izena zeraman: "las seis mugiquesas". Kartzelariak beraiei ematen zizkien berari oparitzen zizkioten pastelak-eta.

• Kartzelan jateko txarra

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Kartzelako jatekoa ganora bakoa zela dio. Sototik deitzen zioten jaten joateko; baina, jatekoaren kolorea ikusita, buelta hartzen zuten jan barik. Txerriaren ozalearen kolorea zutela dio.

• Lau lagun sei hilabete preso; beste bi, urtebete

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Gregorik 6 hilabete egin zituen kartzelan; Miren Enbeitak eta Ziriaka Uribek urtebete; Ziriakak "Pro Avión Euzkadi"rentzako (Euskal Selekzioaren partidu batean dirua batzeko sortutako batzordea) dirua batzearren egin zuen denbora gehiago. Boanarenean josten ikasten zebiltzanen delitu bakarra gudarien txamarrak jostea izan zen. Bilboko Orue txaletean egon ziren preso, kartzela baino goragoko txalet batean.

• Anaia "Rebelión de la sal" batailoikoa

  Fernando Alegria Goiri (1923) Muxika

  Bere anaia zaharrena frontean egon zen, "Rebelión de la sal" batailoian. Boluntario joan zen Euzkadiren alde borrokatzera, behar baino lehenago. Gero Gasteizko kartzelan egon zen.

• Aita preso

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  15 urte zituela, bere aita Donostian atxilotu zuten. Gero Bilboko Larrinagan egon zen. Epaiketako datuak kontatzen ditu.

• Gorozikako abadea hil zuten

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Gerran, Gorozikako abadea hil zuten asturiarrek eta Estartabarrena baserri ostean lurperatu, hankak bistan zituela. Asturiarrek salaketa bat jaso zuten abadea hiltzeko aginduz.

• Sakristaua heriotza-zigorrera kondenatu

  Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

  Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatu zuten Donostian, abadearen kontrako salaketa zela-eta. Bilbora eraman zutenean, Ajuria auzoko batekin topo egin zuen eta hark eman zien gertatutakoaren berri etxekoei. Etxekoak Bilbora joan ziren eta Markinako Gaitán de Ayala "Gaitantxu" diputatuaren laguntzaz etxera onik ekarri zuten.