Errepresioa

• Emakumeen jarrera beheramenduen aurrean

  Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

  Gerra garaian, emakumeei ilea mozten zieten zigor gisa. Udaletxera joan, eta han mozten zieten ilea. Negar eta negar aritzen ziren emakumeak orduan; baina, gero, umorearekin hartzen zuten kontua. Emakume haiek euskarazko antzerkian ibiliak ziren, eta horregatik zigortu zituzten.

• Itxasalde batailoian gudari preso hartu arte

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Itxasalde batailoiko gudaria izan zen, 1937ko ekainaren 18an preso hartu eta langile-batailoietara eroan zuten arte. Asturiasen alemaniarrentzako abiazio-zelaiak atontzen ibili zen, besteak beste. 1939. urteko ekainaren 13an eman zioten etxera etortzeko baimena eta askatasuna.

• Bilbon beraien buruz entregatu zuten

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Gerra garaian, 40 bat lagun aldendu ziren Itxasalde batailoitik hainbat gorabehera tarteko. Bilboko San Antonen eta San Frantziskon egon ostean, hainbat zubi apurtu zituzten eta Carlton hotelean entregatu zuten beraien burua.

• PNVkoen Zabalburuko txaleta

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Gerran, Bilboko Carlton hotelean entregatu zuten beraien burua. PNVkoak Zabalburuko txalet batean batzen ziren. Beraien batailoiko 10 bat kide bertara eroan zituzten eta 10 egunetara aske utzi zien. Beraien batailoikoengana bueltatu ziren Begoñara.

• Itxasalde batailoiaren ibilbidea

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Itxasalde batailoikoak nondik nora ibili ziren azaltzen du zehaztasunez.

• Mexikoko eta Alemaniako munizioa

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Mexikoko eta Alemaniako munizioa erabiltzen zuten frontean.

• Ezkonduta egon arren, gerrako gutunak aitari

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Gerran zegoenez, 1936tik 1939ra arte etxera etorri barik egon zen. Ordurako ezkonduta eta ume baten aita izan arren, aitak zuenez bere abizen bera aitari zuzendutako gutunak idazten zituen.

• Bilbotik Logroñora preso

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Bilboko Carlton hotelean entregatu zuten beraien burua. Batetik bestera ibili eta gero, Logroñoko (Errioxa) zezen-plazara eroan zituzten; 1000 preso inguru-edo bazirela uste du Jose Andresek. Hara heldu eta lehenengo gauza ilea ebakitzea zen. Bost abade zeuden han eta San Inazio egunez sermoi itzela bota zietela du gogoan.

• Miranda de Ebroko, Bilboko eta Llaneseko langile-batailoian

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Bilbotik Logroñoko zezen-plazara eroan zituzten preso. Han, poliziek inspekzioak zituzten. Logroñotik Miranda de Ebrora (Burgos) eroan zituzten; langile batailoietako 14 eta 15 zenbakiak biak zeuden bertan. Handik, Bilbora ekarri zituzten atzera ere. Karrantzan trenbideak konpontzen egon ostean Llanesera (Asturias) eroan zituzten zubiak egitera.

• 500 preso langile batailoiean

  Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein

  Langile batailoi bakoitzean 500 preso inguru ziren, denetariko eta jatorri ezberdinetakoak.

• Gerran hildako igeldotarrak

  Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

  Igeldotik ez zuen inork alde egin gerran. Horietako asko kartzelara eramaten zituzten. "Mutua" kale-garbitzailea ere fusilatu egin zuten, beste batzuen artean. Frontean ere hainbat hil ziren. Horietako hainbat aipatzen ditu Benantziak.

• Fusilatuak Oiartzunen

  Hilario Lekuona Mitxelena (1931) Urnieta

  Berak entzunda duenez, Karrika auzoko paraje batera ekartzen zituzten atxilotuak fusilatzera. Olaztitik gora (Urbasan) dagoen amildegitik behera botatzen zituztela ere entzuna du.

• Nebak frontean

  Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

  Bi neba izan zituen frontean. Bat Larrabetzu aldean harrapatu zuten preso. Gaztea Langileen Batailoian egon zen, eta, Gernikako bonbardaketa ostean, kamiñero aritzea egokitu zitzaion. Carmenek ez du gogoan noiz joan zen lehen aldiz Gernikara erre ostean. Oso txarto pasatu zuten sasoi hartan.

• Hainbat fusilatu Urnietan

  Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

  Hainbat fusilatu izan ziren Urnietan, dozena bat inguru, aita-semeak tartean. Ezinikusi handia zegoen nazionalisten eta karlisten artean. Orain horrela da, eta lehen ere bai. Frankistek herri bat hartzen zutenean, festa izaten zen herrian eta sekulako jende pilak biltzen ziren.

• Dentista fusilatu

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Gerra denboran Azpeitian fusilatu zuten dentista bati buruzko azalpenak. Norbaitek salatu zuen dentista, baina haren anaia omen zen errepublikarra.

• Gerraren oroitzapen tristea

  Maritxu Rekondo Iribar (1927) Urnieta

  Gerraren oso oroitzapen tristea du. Bederatzi urte zituen bakarrik; baina, hala ere, konturatu zen berak ezagutzen zituen hainbat urnietar hil zituztela.

• Zekiena esan zezan biluztu zuten aita

  Kasilde Aginaga Barinagarrementeria (1916) Markina-Xemein

  Gerra hasieran, bere aitak epaitegira joan behar izan zuen, batzokiko presidentea zein zen jakin nahi zutelako. Ez zuenez ezer esaten, biluztu egin zuten. Ondorioz, ondorio psikologiko larriak jasan zituen eta handik gutxira hil zen 64 urte zituela.

• Atxilotu eta kartzelarainoko bidea

  Kasilde Aginaga Barinagarrementeria (1916) Markina-Xemein

  Bere aita hil eta handik hilabete eta erdira, atxilotu egin zuten Zamudion, Esperanza lantegia bertan egon baitzen sasoi hartan. Atxiloketa momentutik Orueko txaleteko kartzelara eraman zutenekoa kontatzen du pasarte honetan.

• "Emakume, nacionalista, propagandista, abanderada, peligrosa e indeseable"

  Kasilde Aginaga Barinagarrementeria (1916) Markina-Xemein

  Bilboko Orue txaletean, kartzela jarri zuten eta Kasilde bertan espetxeratu zuten. "Emakume, nacionalista, propagandista, abanderada, peligrosa e indeseable" izateagatik epaitu zuen epaimahai militar batek. Urtebete eta hilabete bateko zigorra ezarri zioten; azkenean, kartzelan bertan ezagutu zuen senitarteko bati esker, 6 hilabete eta egun batekoa bete zuen. Kartzelan inori kalterik egin barik bizitzen ahalegindu zen.

• "El palomar"en 11 egun zigortuta

  Kasilde Aginaga Barinagarrementeria (1916) Markina-Xemein

  Kartzelan 11 egun zigortuta egin zituen "el palomar" deitzen zioten tokian. Bera eta beste bi zigortu zituzten.