Errepresioa

• Pagadian fusilatuak eta hilobiratuak

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Baserri inguruan fusilamenduak izan ziren eta alboko pagadian gorpu batzuk hilobiratu ziren. Bala bat aurpegitik sartu eta irten zitzaion gizona ospitalera eraman zuten.

• Senarraren ama, Ondarretan espetxeratua

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Senarra gerra garaian atxilotu eta Ondarretan espetxeratu zuten. Handik, Ayun-era eraman zuten langileen batailoira. Bere ama, Susana Uranga, espetxean egon zen ere eta Imanolen besoetako ama Maria Barrueta izan zen.

• Ayun-en langileen batailoian eta Gurutze Gorrian

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Senarra, Ayun-era bidali zuten langileen batailoira. Eraikuntza-lanetan aritu zen baina ingelesez hitz egiten zuenez, Gurutze Gorrira aldatu zuten. Mutrikura itzuli zenean zuen itxuraz gogoratzen du.

• Nazionalek, plazan ilea moztu zioten neska bati

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Errepublikanoek, egoitzan beraien bandera zuten zintzilik. Beko plazan soldadu nazionalek emakume bati ilea moztu zioten eta beldur asko pasa zuten guztiek.

• Soldaduei agur militarra egiten

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Erdiko kaletik soldaduekin topo egiten zuenean, beldurra pasatzen zuen. Agur militarra egiten zien, badaezpada ere.

• Alejandro San Juan Txikiren fusilamendua

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Erdiko kalean espetxea zegoen. Alejandro San Juan Txiki bertan egon zen. Fusilamendua. Don Telesforok konfesatu zuen hil aurretik eta berak ezer ez zuela egin errepikatzen zuen behin eta berriz.

• Alejandro San Juan Txikiren salatariak

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Alejandro San Juan Txikiren salatariak hiru herritar izan ziren: Maturro, Pako Pertxal eta Gabilondo. Herrian oso gogorra izan zen bai salaketa baita fusilamendua ere.

• Emakumeak eta haurrak kamioietan eramaten zituzten gerra hasi zenean

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Eskolatik prozesioak egiten zituzten. Uniforme marroia erabiltzen zuten. Gerra eskolan pasatu zuen, ez Mutrikun. Emakumeak kamioietan nola eramaten zituzten ikusten zuten.

• Saturrarango kartzelako ume bat etxera eraman zuten I

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Saturrarango kartzela ireki zutenean, herriko jendeak janaria eramaten zuen. Benedikta horretan nola hasi zen. Dolores izeneko emakume baten haurra etxera eraman zuten eta Bene izan zen bere ama besoetakoa. Ama kartzelatik atera zenean, Cartagenara bueltatu ziren.

• Saturrarango kartzelako ume bat etxera eraman zuten II

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Benedikta eta imanol ezkondu zirenean, eztei-bidaian Cartagenara joan ziren, Saturrarango kartzelan Benek hartutako besoetako umearen herrira. Hotelera gonbidatu zituzten bazkaltzera eta hasieran ez zieten utzi sartzen. Paquita Izco Gomez izan zen besoetako haurra.

• Presoa sotoan utzi, marea igotzean itotzeko

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Saturrarango kartzela nolakoa zen. Mojen zigorrak presoei. Sotoan utzi presoak, marea igotzean itotzeko.

• Saturrarango kartzelara presoei janaria eramatera

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Saturrarango presoak ikuste zituzten, baina burdin hesi haundi baten atzetik. Kartzelara joateko egiten zuten bidea. Ze janari eramaten zuen.

• Bi urtez etxean ezkutuan bizitzen

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Antonino aitonari buruz. Oso abertzalea zen. Nazionaletatik nola ihes egin zuen. Etxean ezkutuan bi urten bizitzen egon zen, armairu baten atzean zegoen zulo batean. Beste batzuetan, teilatupeko txori-etxeetan egoten zen.

• Emakume mutrikuar bakarra espetxean

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Susana Uranga, Benediktaren senarraren ama, kartzelan sartu zutenean. Mutrikun kartzelan egon zen emakume bakarra.

• Burgoan denak karlistak ziren

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Burgoan (Berriatua) karlistak ziren ia denak eta soldadu asko egon ziren bertan. Bertan fusilatzetik libratutako gizon baten istorioa kontatzen du.

• Ondarretan preso ihes egiten saiatzeagatik

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Gerraostean, aita Ondarretako (Donostia) kartzelan egon zen preso. Galdames itsasontzian harrapatu zuten, Frantziara ihes egiten zuen bitartean. Aita nazionalista zen. Ondarretan, Martin "Tolon" mutrikuarrarekin batera egon zen ia hiru urtez.

• Kartzelan tatuajeak egiten zituzten

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Aitarekin kartzelan zegoen gizon batek, tatuajeak egiten zizkien beste presoei. Aitari besoetan hiru egin zizkion: aingura bat, itsasontziko lema bat eta emaztearen irudi bat.

• Xaboiaren barruan mezuak bidaltzen

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Ondarretan, Ana Mariren aitarekin batera beste mutrikuar bat preso zegoenez, bi emazteak txandakatu egiten ziren janaria eramateko. Behin, bestearen emazteak xaboiaren artean ezkutatuko mezua aurkitu zuen guardiak. Gerra bukatu zenean atera zuten aita kartzelatik.

• Kartzelatik bueltan beldurra eta amesgaiztoak

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Iparkalean (antzinako Katu-kalea) jaio zen Ana Mari. Aita kartzelatik bueltatu zenean, amesgaiztoak izaten zituen eta edozein zarata edo hotsekin beldurtzen zen. Presokideen fusilamenduak ikusi zituen.

• Soldaduen arropak garbitu eta konpontzera behartuak

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Gerra garaian, Irisarren esaten zaion aldapatik sartu ziren soldaduak Mutrikura. Bizilagunek, koltxoiak jarri zituzten leihoetan, balak etxeetara ez sartzeko. Mutrikura sartu ostean, Ondarroara joan ziren soldaduak. Ana Mariren amonak, zigor gisa soldaduek zituzten zorriz betetako arropak garbitu eta konpondu behar izan zituen.