Errepresioa

• Botoa "sekretua eta librea"...

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Denboraldi bat soldadu nazionalentzako janaria ematen pasa ostean, 2.000 pezetako isuna jarri zieten beraiei eta inguruko baserriei; baserritar karlistei ez, ordea. Garai hartan, botoa ez zen librea: beraiek maizter ziren baserrian, eta nagusiak esaten zien nori bozkatu. Beldur handia zegoen lehen, jende xumeak ez zuen babesik jauntxoen aurrean.

• Bizartegiaren garrantzia familiako ekonomian

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Familian bizartegia zeukaten: aita bizargina zen; eta amak, ezkondu zenean, ile-apaintzaile izateko ikasi zuen. Gerran, aita kartzelan sartu zuten eta heriotza-zigorra izan zuen; garai hartan amaren ile-apaindegiko lanari esker atera zen familia aurrera. Aitak Donostian ikasi zuen lanbidea, eta hara joateko bizikleta hartzen zuen.

• Gerra garaian emakumeei jarritako zigorrak

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Ama ia fusilatu egin zuten. Emakumeei ilea mozten zieten umiliatzeko. Emakume haien erruak zein ziren aipatzen du. Amari ez zioten ilea moztu, baina nahi izan zuten.

• Aita Andoaina itzultzera atrebitu eta kartzelan bukatu zuenekoa

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  1937-38 inguruan, aita Andoaina itzuli zen. Orduan bodegan hasi zen lanean, eta ama ere sukaldari egon zen han. Gerran espioia zegoen Andoainen, eta harekin aitak tratua izan zuen, nahiz eta amak kontuz ibiltzeko esaten zion. Azkenean, aita udaletxe azpiko kartzelara eraman zuten guardia zibilek: hiru hilabete egin zituen kartzela hartan, eta gerora 29 hilabeterako eraman zuten Ondarretako kartzelara. Bi epaiketa izan zituen denbora hartan.

• Bigarren epaiketan jakin zuen zergatik epaitzen zuten

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Aita kartzelan sartu zuten, eta bigarren epaiketa egin ziotenean jakin zuten zergatik eta nork salatu zuen.

• Aita salatu zuena oso gertukoa zen

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Aita bilera klandestinoak egiteagatik eraman zuten kartzelara. Salataria aitaren aitajaunaren semea izan zen. Lehen herritarren artean lagunagoak ziren.

• Fusilatu zituztenen istorio tristeak

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Soldaduak hilabetez eduki zituzten etxean, baina bitarte horretan ez zuten alde egiterik pentsatu. Andoainen fusilatu zituzten gizon batzuei buruz hitz egiten du: ez zuten errurik eta horregatik beldurrik ere ez; baina horrek ez zien bizia salbatu.

• Bederatzi urte zituela kartzelara eraman zutenekoa

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Bederatzi urte zituela, ordu eta erdi kartzelan eman zuen Joxebak. Delitua? UHP idatzi izana. Kartzelan sartu zuteneko inpresioak gogoan ditu oraindik: kirats izugarria zegoen, beste bi lagunekin batera egon zen, inoiz baino gehiago errezatu zuen orduan... Kartzelan zeudela jakin zuenean amak, alkatearengana joan zen. Azkenean, libre utzi zituzten.

• Urnietan fusilatutako mutilak

  Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

  Urnietan izandako apaizei buruz hitz egiten du. Gerran herrian mutil batzuk fusilatu zituzten eta apaiz batek haietako bost konfesatu zituen.

• Politikaz hitzik ez etxean

  Edurne Ormazabal Izagirre (1934) Maite Ormazabal Izagirre (1937) Zumarraga

  Sekula ez zen politikaz hitzik egin etxean. Osabak heriotza-zigorra izan zuen kartzelan, baina gerora jakin zituzten kontu haiek.

• Gerran, Zarautzen egondako fusilamenduak

  Rosario Illarramendi Larrañaga (1929) Zarautz

  Zarautzen, gerran, gizon ugari fusilatu zituzten. Gerora, Zarautzen elkarbizitza bere onera etorri zenean, fusilatu zutenetako baten alabak aita hil zuen gizonarekin elkarrizketa laburra baina gogorra izan zuen.

• Zubietara, gerra iristean; baserriko bizimodua

  Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

  Gerra hasi zeneko askorik ez du gogoratzen. Ijitoak bezala joan ziren Zubietara. Aita udaletxeko idazkaria zen, eta horregatik joan ziren baserrira. Francoren aldekoak miaketak egiten baserrian. Osabak alde egin zuen. Neskameak, morroiak. Jai eta aste lanean.

• Gerrako beldurra, ihesa eta fusilatuak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Felixek Koxme izan zuen maisu Zubietan; gerra garaian hil egin zuten hura. Usurbilen 7 fusilatu zituzten. Gerra hasi zenean, jendeak beldurtuta ihes egin zuen edo ezkutatu egin zen.

• Zubietako apaizak jende asko salbatu

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Zubietako apaizak jende asko salbatu zuen; bera ere salbatu egin zuten.

• Ihes egiteko arrazoiak eta Usurbilen fusilatu zituzten gizonak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Ameriketara itsasontziz joaten ziren. Itsasontzi haiek Frantziatik irteten ziren gehienbat. Felixen anaia ihesi joan zen Frantziara gerran, Oriotik barkua hartuta. Jendeak zergatik egiten zuen ihesi azaltzen du. Usurbilen 7 gizon fusilatu zituzten eta haien izenak aipatzen ditu.

• Fusilamenduak bere begiz ikusitakoa

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Behin, gerra garaian Hernanitik Usurbila zetorrela bizikletaz, soldadu batzuek ez zioten utzi pasatzen. Beste bide bat hartu behar izan zuen eta han ikusi zuen nola fusilatzen zituzten hainbat gizon.

• Gerra garaiko irratia

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra garaian, irratia zeukaten. Debekatuta zegoen irratia entzutea. Zer programa entzuten zuten aipatzen du.

• Urte latzak eta aita desterratuta

  Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

  Aita desterratu egin zuten eta 1940-41ean Madrilen bizi behar izan zuen. Urte latzak izan ziren orduan, gosete handia egon zen. Beraiek baserrian ez zuten goserik pasa. Gerra ostean, tentsioa zegoen.

• Usurbilen fusilatu zuten mutila

  Martzial Goenaga Gorriti (1925) Usurbil

  Martzialen aitaren lagun bat fusilatu egin zuten, aurreko egunean aitaren hiletan egon eta gero.

• Londresko BBC entzuten zuten gerra sasoian

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Gerrako urteetan umeek ez zuten eskolarik eduki. Sasoi horretan, irratitik jasotzen zituzten gerrako berriak. Hala ere, debekatuta egon zen Londresko BBC, esaterako, entzutea. Markinar batek ematen zituen berriak bertatik.