Errepresioa

• Aita salatu zuena oso gertukoa zen

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Aita bilera klandestinoak egiteagatik eraman zuten kartzelara. Salataria aitaren aitajaunaren semea izan zen. Lehen herritarren artean lagunagoak ziren.

• Fusilatu zituztenen istorio tristeak

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Soldaduak hilabetez eduki zituzten etxean, baina bitarte horretan ez zuten alde egiterik pentsatu. Andoainen fusilatu zituzten gizon batzuei buruz hitz egiten du: ez zuten errurik eta horregatik beldurrik ere ez; baina horrek ez zien bizia salbatu.

• Bederatzi urte zituela kartzelara eraman zutenekoa

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Bederatzi urte zituela, ordu eta erdi kartzelan eman zuen Joxebak. Delitua? UHP idatzi izana. Kartzelan sartu zuteneko inpresioak gogoan ditu oraindik: kirats izugarria zegoen, beste bi lagunekin batera egon zen, inoiz baino gehiago errezatu zuen orduan... Kartzelan zeudela jakin zuenean amak, alkatearengana joan zen. Azkenean, libre utzi zituzten.

• Urnietan fusilatutako mutilak

  Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

  Urnietan izandako apaizei buruz hitz egiten du. Gerran herrian mutil batzuk fusilatu zituzten eta apaiz batek haietako bost konfesatu zituen.

• Politikaz hitzik ez etxean

  Edurne Ormazabal Izagirre (1934) Maite Ormazabal Izagirre (1937) Zumarraga

  Sekula ez zen politikaz hitzik egin etxean. Osabak heriotza-zigorra izan zuen kartzelan, baina gerora jakin zituzten kontu haiek.

• Gerran, Zarautzen egondako fusilamenduak

  Rosario Illarramendi Larrañaga (1929) Zarautz

  Zarautzen, gerran, gizon ugari fusilatu zituzten. Gerora, Zarautzen elkarbizitza bere onera etorri zenean, fusilatu zutenetako baten alabak aita hil zuen gizonarekin elkarrizketa laburra baina gogorra izan zuen.

• Zubietara, gerra iristean; baserriko bizimodua

  Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

  Gerra hasi zeneko askorik ez du gogoratzen. Ijitoak bezala joan ziren Zubietara. Aita udaletxeko idazkaria zen, eta horregatik joan ziren baserrira. Francoren aldekoak miaketak egiten baserrian. Osabak alde egin zuen. Neskameak, morroiak. Jai eta aste lanean.

• Gerrako beldurra, ihesa eta fusilatuak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Felixek Koxme izan zuen maisu Zubietan; gerra garaian hil egin zuten hura. Usurbilen 7 fusilatu zituzten. Gerra hasi zenean, jendeak beldurtuta ihes egin zuen edo ezkutatu egin zen.

• Zubietako apaizak jende asko salbatu

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Zubietako apaizak jende asko salbatu zuen; bera ere salbatu egin zuten.

• Ihes egiteko arrazoiak eta Usurbilen fusilatu zituzten gizonak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Ameriketara itsasontziz joaten ziren. Itsasontzi haiek Frantziatik irteten ziren gehienbat. Felixen anaia ihesi joan zen Frantziara gerran, Oriotik barkua hartuta. Jendeak zergatik egiten zuen ihesi azaltzen du. Usurbilen 7 gizon fusilatu zituzten eta haien izenak aipatzen ditu.

• Fusilamenduak bere begiz ikusitakoa

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Behin, gerra garaian Hernanitik Usurbila zetorrela bizikletaz, soldadu batzuek ez zioten utzi pasatzen. Beste bide bat hartu behar izan zuen eta han ikusi zuen nola fusilatzen zituzten hainbat gizon.

• Gerra garaiko irratia

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra garaian, irratia zeukaten. Debekatuta zegoen irratia entzutea. Zer programa entzuten zuten aipatzen du.

• Urte latzak eta aita desterratuta

  Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

  Aita desterratu egin zuten eta 1940-41ean Madrilen bizi behar izan zuen. Urte latzak izan ziren orduan, gosete handia egon zen. Beraiek baserrian ez zuten goserik pasa. Gerra ostean, tentsioa zegoen.

• Usurbilen fusilatu zuten mutila

  Martzial Goenaga Gorriti (1925) Usurbil

  Martzialen aitaren lagun bat fusilatu egin zuten, aurreko egunean aitaren hiletan egon eta gero.

• Londresko BBC entzuten zuten gerra sasoian

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Gerrako urteetan umeek ez zuten eskolarik eduki. Sasoi horretan, irratitik jasotzen zituzten gerrako berriak. Hala ere, debekatuta egon zen Londresko BBC, esaterako, entzutea. Markinar batek ematen zituen berriak bertatik.

• Egunkariak eta Euskadiko dirua

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Gerra sasoian Euzkadi aldizkaria, El Hierro eta La Gaceta del Norte moduko aldizkariak irakurtzen zituzten. Hala ere, gero, Euzkadi aldizkaria debekatu egin zuen Francok. Juanek Euskadiko dirua ere ezagutu zuen sasoi hartan.

• Urretxun bederatzi pertsona hil matxinatuek

  Margarita Plazaola Murua (1927) Urretxu

  Salbakonduktoa behar zuten herrira joan izateko. "Nazionalek" bederatzi lagun hil zituzten herrira sartu zirenean. Izendatu egiten ditu. Nazionalistak izateagatik hil zituzten. Senarrak bi gizon ikusi zituen Legazpi aldean bide bazterrean hilda.

• Gerrako historiaren orrialde beltzak

  Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

  Gerra garaian, Urnietako hiru lagun Andoainen fusilatu zituzten, PNVkoak izateagatik. Herrikoak ziren salatariak: itxuraz, harakina eta bere semea. Gerrako kartzela Ondarretan zegoen; Bixi han izan zen behin bisitan, eta han ikusi zuen oso gaizki tratatzen zituztela presoak. Gerra garaian, zenbait etxe sakeatu eta erre egin zituzten. Orduan lapurtutako altzariak gogoan ditu.

• Ezkutalekutik atera izanaren prezioa

  Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

  Gerra garaian, kalte handiak egon ziren. Herriko mutil bat ezkutatuta zegoen; baserriko lanetarako bere beharra zuten, ordea, eta azkenean etortzeko konbentzitu zuten. Etorri bezain laster, fusilatzera eraman zuten.

• Emakume abertzaleei egindako beheramenduak

  Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

  Ahizpa ezkutuan joan zen Iparraldera Telesforo Monzonekin. Herrian geldituz gero, PNVkoak zirenak zigortu egiten zituzten. Emakumeei egindako beheramenduak aipatzen ditu. Emakume haietako batzuk gogoan ditu. Bere ahizpak ihes egitea lortu zuen; Frantzian lan handia egin zuen, eta handik asko lagundu zion Bixiri.