Errepresioa
-
500 preso langile batailoiean
Jose Andres Azpiri Malaxetxebarria (1911) Markina-Xemein
Langile batailoi bakoitzean 500 preso inguru ziren, denetariko eta jatorri ezberdinetakoak.
-
Udaletxeko karguak kartzelara
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Etxebarriko udaletxeko kargu guztiak kartzelara sartu zituzten gerraostean. Abade askok ere ihes egin behar izan zuen.
-
Emakumeei ilea moztu
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Gerraostean, Markinako eta Barinagako zenbait emakumeri ilea moztu zioten.
-
Eskean eta lapurretan ibili beharra
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Eskean eta lapurretan ibili behar izan zuen Laurentzik umea zela. Kalean lotsatu egiten zen eta baserrietara joaten zen eskean. Baserrietan ere gosea zegoen, baina ogia ematen zioten. Osabak ihes egin zuen, baina izeko harrapatu egin zuten, ilea moztu eta kartzelaratu egin zuten. Amama geratu zen euren seme-alabekin. Laurentziren arreba zaharrak neskame joan ziren eta anaia ardizain.
-
Aitaren itzulera kartzelatik
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Aita zapataria zen. Kartzelatik etorri zenean ez zioten lokala zabaltzen utzi. Ganbaran ekin zion beharrari eta Laurentzi hasi zitzaion laguntzen. Hilero eskutitza idatzi behar izaten zion kartzelako zuzendariari, zer egiten zuen, zer diru irabazten zuen eta zertan gastatzen zuen azaltzeko.
-
Presoei ez zien inork lagundu
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Aitak, kartzelan zegoela, gauero ikusten zuen presoak Derioko kanposantura eramaten zituztela bertan fusilatzeko. Beraz, Larrinagako kartzelan zeudenek eskutitz bat idatzi zuten Markinara laguntza eske. Mugartegi abokatuak erantzun zuen: errejimenarentzat arriskutsuak zirela. Horregatik, Laurentzi alkate zela Mugartegi izena zuen kalea kendu egin zuen.
-
Herriko lau gizon sartu zituzten preso
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
San kristobalgo kartzelara Markinako lau gizon eraman zituzten, denak seme-alaba mordoa zituztela. "Revelión militar" zen egozten zieten kargua. Aita gorrien komitekoa izan zelako hartu zuten atxilo.
-
Aita ikustera joan eta sartzen utzi ez
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Laurentzi umea zen eta ez zen sekula joan aita ikustera kartzelara; bere arrebak bai, ostera. Inoiz arrebak bertaraino joan ziren eta ez zieten sartzen utzi. Nagusitan egon da San Kristobalgo kartzela ikusten.
-
Nazionalak herrira sartu zirenekoa
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Frontoiaren ondoan egin zituzten babeslekuak, baina eurak kanpandorrera joaten ziren. Artilleriak tiro asko jaurti zituen Kalamua menditik Markinara. Nazionalak sartu zirenean, alkateak eta komandanteak diskurtsoa egin zuten zelaian: "Hemos conquistado otro pueblo para Dios" esan zuten besoa altxatuta.
-
Etxea arakatu zioten
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Alderdi abertzaleak klandestinitatean zeudenean, propaganda orriak banatzen zituzten. Harrapatuz gero, kartzelaldia izaten zen zigorra eta etxeak arakatu ere egiten zituzten. Behin, Laurentziren etxera sartu ziren.
-
Propaganda edukitzearren atxilotu
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Behin, herriko parrokoa eta Laurentzi atxilotu zituzten eta gaua kartzelan eman behar izan zuten. Propaganda eduki zutelako atxilotu zituzten.
-
Irratiak eta arropa zuriak entregatu beharra
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein
Behin, gerra hasi berritan, bonbak botatzen ikusi zituen Gregoriak Lekeition. Beste behin, esku bonba bat hartu zuen etxekoei erakusteko. Neskame zegoen etxekoak abertzaleak ziren eta bitxiak ezkutatu behar izan zituzten. Gerra sasoian, irratia eta arropa zuriak entregatzeko agindua zabaldu zuten.
-
Baliozko gauzak kendu eta ilea moztu
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein
Frontea sartu zenean, milizianoak sartu zitzaizkien etxera. Markinan ez zuten ezer apurtu, baina Gernikan dena apurtu zuten. Markinako batzuei ilea moztu zieten, zaharrei-eta. Baliozko gauzak ere kentzen zituzten, arropa zuriak eta, eta batzuei lursailak ere bai.
-
Aitaginarreba preso
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein
Gerra amaitu zenean uralita eta alanbra-hesiak eramaten zituen jendeak Akarregiko frontetik. Aitaginarrebak ere uralita hartu eta tejabanan gorde zuen. Karlistek denuntzia jarri zioten eta preso eraman zuten. Arropa zuriak eta izarak entregatzeko agindua eman zuten francotarrek.
-
Errazionamendu gogorragoa batzuentzat
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein
Errozaionamenduan libra bat orio eta libra bat azukre ematen zuten. Gero, esne kondentsatua ematen hasi ziren. Irratia edukitzearren ere ordaindu behar izaten zuten. Hala ere, ezberdin tratatzen zituzten herritar batzuk eta besteak.
-
Gerran Frantziara ihes egin beharra
Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein
Hogeita hamaseian Markinatik Deriora eraman zuten "Esperanza" fabrika, harik eta Franco pasatu arte. Julianen arrebak eta anaia Deriora joan ziren beharrean. Handik Santanderrera joan behar izan zuten eta gero Frantziara. Urte betera itzuli ziren. Itzuli ziren asko kartzelara sartu zituzten eta beste batzuei ilea moztu zieten.
-
Londresko BBC entzuten zuten gerra sasoian
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Gerrako urteetan umeek ez zuten eskolarik eduki. Sasoi horretan, irratitik jasotzen zituzten gerrako berriak. Hala ere, debekatuta egon zen Londresko BBC, esaterako, entzutea. Markinar batek ematen zituen berriak bertatik.
-
Egunkariak eta Euskadiko dirua
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Gerra sasoian Euzkadi aldizkaria, El Hierro eta La Gaceta del Norte moduko aldizkariak irakurtzen zituzten. Hala ere, gero, Euzkadi aldizkaria debekatu egin zuen Francok. Juanek Euskadiko dirua ere ezagutu zuen sasoi hartan.
-
Munitibarko hauteskundeak eta abertzaleak
Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata
Munitibarren hauteskundeak egin zirenekoa gogoan du; EAJk irabazi zituen. Batzokia Errotan egin zuten. Ilea moztu zieten Batzokian batzen ziren neskei.
-
Gerra garaian, taberna kendu eta alkatea kartzelara
Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata
Mendatan, Eskolenekoei taberna kendu egin zieten gerra garaian. Batzokia taberna hartan zegoela entzun izan du. Alkatea kartzelatu egin zuten. Munitibarko alkateak ihes egin zuen.