Errepresioa

• Hiru hildako Mendatan, gerragatik

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Gernikako bonbardaketagatik eta gerragatik hildako hiru aipatzen ditu, Mendatakoak. Bere senarrak zulo batean ezkutatuta eman zuen bonbardaketako eguna. Gernika erreta zegoela, bertan izan zenekoa kontatzen du.

• Bolibarren fusilatu bat

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Bolibarko bat fusilatu egin zuten, senideei kartzelatik libre laga zutela esan bazieten ere.

• Gerra garaian aita kartzelan

  Bitor Larruzea Aranbarri (1928) Mendata

  Gerra hasi zenean, Mungiara joan ziren familia guztia, behiak hartuta. Aitak ez zuen herrira itzultzerik nahi izan eta Iruñean harrapatu zuten. Handik pixka batera, epaiketa egin zioten eta sei urterako kartzela-zigorra ezarri zioten.

• Txahalak errekisatuta

  Bitor Larruzea Aranbarri (1928) Mendata

  Bilboko Larrinagan preso eduki zuten aita eta amak astero bisita egiten zion. Zorrak egin zituzten, txahalak errekisatu egiten zizkietelako, aita kartzelan zegoen bitartean.Aita-amen bizimodua gogorra izan zela dio.

• Erreketeak etxean

  Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro

  Gerra garaian, 15 egunez ateak eta leihoak itxita izan zituzten etxean. Erreketeak etxean izan zituzten; lagun ugari fusilatu zuten.

• Soldaduei laguntzera derrigortuta

  Elias Arriola Ostolaza (1930) Mendaro

  Soldaduek Eliasen aita eta inguruko baserrietakoak materiala eramatera derrigortzen zituzten. Ez omen zen ezetz esaterik. Mendaron herritar batzuk arrazoi jakinik gabe hil zituztela kontatzen du. Beldur handia zuten. Arno aldean jendea ezkutatu omen zen.

• Emandako babesari esker bizirik

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Bi falangista egon ziren ezkutatuta Jataben, euren auzoan. Osaba alkateak babestu zituen; Franco sartu zenean, Larrinagako kartzelan hilabete egin ondoren, osaba eta aita epaiketan aske utzi zituzten falangista haien bitartekaritzari esker. Hala ere, izan zituzten isunak.

• Txahalak saldu isuna ordaintzeko

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Diru zuria esaten zioten Euzko Jaurlaritzak sortutako diruari. Baina Franco sartu zenean, balio ez zuenez, diru gabe zeuden. Isunak ordaintzeko bi txahal saldu beharra izan zuten. Urte batzuetan, lagunek ere gorriak zirela eta ez zutela ezertarako eskubiderik esaten zieten.

• Inolako laguntzarik ez

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Udal guztia eraman zuten atxilotuta. Francoren aldekoren baten indarra behar zen epaiketetan. Herrian idazkaria eta parrokoa ziren laguntzeko aukera zutenak, baina ez zuten sekula nazionalisten alde egin. Parrokoak lehengusinari ukatu zion laguntza hiru semeetako bat frontetik etxera ekartzeko. Zaurituta egon arren, eraman egin zuten frontera herritarren batek salatuta.

• Anaia eta beste lau morgatar fusilatu Ferrolen

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Anaia eta beste lau morgatar fusilatu egin zituzten gerra denboran. Garraio-marinan lan egiten zuten, Ferrolen suertatu ziren, eta harrapatu eta garbitu egin zituzten. Handik gutxira, kapitainak bakean uzteko agindua eman ei zuen, baina ordurako berandu zen. Denera hogei bat izan ei ziren fusilatuak marinelen artean.

• Anai-arrebak kartzelan edo Frantziara ihesi

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Anaia batek zazpi urte egin zituen soldadutzan eta Langileen Batailoietan. Beste anaia bat, beldurtia oso, ihesi joan zen Frantziara; eta, itzuli zenean, bi urtez eduki zuten kartzelan. Lau arreba Frantziara joan ziren ihesi.

• Aita 26 hilabetez kartzelan, PNVko zinegotzi izateagatik

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Aita eta ama painelu zuria makila puntan ipinita itzuli ziren etxera frontearen beste aldetik. Geroago, aitak 26 hilabete kartzelan egin behar izan zituen, PNVko zinegotzia izana zelako. Eta, aita bezala, zinegotzi eta alkate ohi asko kartzelan eduki zituzten.

• Derioko kanposatuan fusilatutako presoak

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Morgako inor ez ei zuten hil fusilatuta gerra ostean; kartzelan eduki bai asko. Aitak esaten zuen kartzelan gauero ateratzen zutela jendea, kamioietan hartu eta Derioko kanposantuan fusilatzera. Arreba bat neskame egon zen Derion eta esaten zuen erdi hilda geratutako fusilatuen oihuak entzuten zituztela gauez, laguntza eske. Santi Salamanca aldean ibilia da eta han ere horrelako istorio asko entzun du.

• Aita Larrinagan preso 26 hilabetez

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Aita Larrinagan egon zen preso hogeita sei hilabetez. Auzokoa zen falangeko burua, eta salatzailea bera izan zela esaten zen; baina gero ondo portatu ei zen eurekin. Errakuntzak denok izaten ditugula dio. Horrelakoak herri guztietan gertatu ei ziren.

• Soldaduak etxez etxe jende bila

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Soldaduak Aztiriara joan ziren gerra garaian, eta han 6 seme-alaba zituen alarguna eraman nahi izan zuten. Baina, azkenean, haren egoeraz errukitu eta utzi egin zuten. Beste zenbait baserritan, ordea, emakumeak eraman egin zituzten.

• Emakumeei ilea moztu zieten zigor gisa

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Gerran, bonbak bota zituzten Mutiloan. Zenbait lekutan, emakumeei ilea moztu zieten, zigor gisa. Ilea moztu ostean, batzuei galipota bota zieten buruan.

• Aita gudari preso harrapatu arte

  Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

  Gerratean aita euskaldunekin joan zen eta Jesus amarekin eta arreba zaharrenarekin gelditu zen. Faxistak sartu zirenean, beraien aita Santoñan harrapatu eta preso sartu zuten. Deustuko unibertsitatean eta eskolapioetan ere egon zen preso.

• Aita hiru urtez preso

  Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

  Gerra garaian aita preso izan zuen eta bera bisitatzera falangista arropekin joan zen behin. "Auxilio social"en jan ahal izateko, falangera joan behar izaten zuen-eta. Bere aita Santoñan atxilotu zuten eta handik Bilbora eraman zuten. Gero Espainiako Caceresera eta Burgosera eraman zuten langile-batailoira, etxera bueltatu arte.

• "Trabajadoreetan" sukaldari lanetan

  Manuel Arrizabalaga Agirregomezkorta (1913) Mutriku

  Sevillara "trabajadoreetara" heldu zirenean, bi lagun aurkezteko esan zieten; eta bera eta beste lagun bat sukaldari lanetan aritu ziren. Etxetik laguntza handia jasotzen zuten, paketeak bidaltzen zizkieten.

• "Salvoconductoa" zer zen

  Manuel Arrizabalaga Agirregomezkorta (1913) Mutriku

  "Salvoconducto" zeritzona egun baterako etxera joateko baimena izaten zen. Sevillan pasa zuen denboran, sukaldari lanetan aritu zelako, ez zuen goserik pasa.