Errepresioa

• Abadea preso, Karmelon

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Mañariako baserrian miseria besterik ez zuten. Abadeak gutun bat idatzi zion Felixi Karmelon preso zegoela eta mantan bat eramateko eskatuz. Abadea bisitatzera joan zenean, Aramaioko bere jaiotxera joateko esan zion abadeak.

• Gerran harrapatu ostean 12 urteko kartzela-zigorra

  Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

  Murgian, jendea aukeratu eta sakabanatu egin zituzten. Bera Gasteizera bidali zuten. Geroago, Bilbon egon zen. Epaiketak hasi ziren. Gizon bati heriotza-zigorra eman zioten euskalduna zela esatearren. Berak espainiarra zela esan behar izan zuen; eta, hala ere, 12 urte eta egun bat eman zizkioten.

• Astorgan preso egon zeneko kontuak

  Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

  Astorgara bidali zuten kontzentrazio-esparru gisako batera. 5.000 lagun bildu ziren bertan. 13 gradu zero azpitik izaten zituzten eta arropa askorik ez. Kapilau ona tokatu zitzaien eta, denentzako koltxoirik ez zegoenez, lastoa eraman zien. Gero, ganadua eramateko, bagoi batzuetan Madrilera eraman zituzten "obreros seleccionados" zirela eta.

• Alcalá de Henaresera lanera eraman zituzteneko kontuak

  Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

  Madrilera eraman zituzteneko kontuak. Alcalá de Henaresen gazteentzat kartzela zegoen eta tailerrak. Nahastuta, penalean sartu ziren eta presoak balira bezala tratatu zituzten.

• Alcalá de Henareseko lanak: karabelak egitea

  Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

  Bera tapizgile lanetan jarri zuten. Zer lan egiten zituzten Alcalan. Gerora, karabelak egiten jarri zituzten. Lehenbiziko egin zuten karabela Francorentzako oparia izan zen.

• Aita Gernikan fusilatu zutela jakin zutenekoa

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Bartzelonan zeudela, aita Gernikan fusilatu zutela jakin zuten. Umea zenez, ez zen konturatzen egoeraz, baina bere amak eta ahizpak asko sufritu zuten.

• Bordele eta Bartzelonako bizimodua

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Bordelen 6 hilabete egon ziren komentu batean. Jaten ematen zieten egunean bitan. Han egon ziren bitartean, leku berezian ematen zieten jaten. Handik Bartzelonara joan ziren, eta amak kartzelara eraman zuten hiru egun, alabari Miren izenaz deitu ziolako.

• Bartzelonako familiaren etxean gustura

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Bartzelonan egon zen bitartean, familia baten etxean hartu zuten. Han oso ondo egon zen, ondo zaindu zuten bai bera, bai eta bere senideak ere. Familia hartakoekin erdaraz hitz egiten zuen eta aldatu egin zioten izena: Miren izatetik, Maria izatera pasa zen. Ama kartzelan egona zen Miren izena esateagatik gerra garaian.

• Fusilamenduak eta gerraren ondorio latzak

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Gerra txarra da, baina gerra ondorena okerragoa. Bizi izan ez duenak ez daki. Gazte asko ez ziren bueltatu. Fusilatu ere asko egin zituzten; Oiartzunera kamioietan eramaten zituzten mutil gazteak. Informazio falta zegoen, eta ezin galdetu.

• Langileen Batailoietako mutilei jaten ematen

  None Rekalde ahizpak () Maria Luisa Rekalde Urdanpilleta (1928) Oiartzun

  Langileen Batailoiak Aritxulegin egoten ziren, eta ahal zutenean Ugaldetxora joaten ziren. Amak potajea ematen zien. Gaizki jantzita ibiltzen ziren. Taloak. Batek bonbilla lapurtu zien.

• Nazionalen sarrera Hondarribian

  Mertxe Sagarzazu Iriarte (1921) Hondarribia

  Errepublika garaian, batzokia zegoen, baina ez zen inoiz joan. Tropak nola sartu ziren Hondarribira. Bonbak. Izebaren etxera joan ziren lotara. Guadalupeko gotorlekuan fusilatutakoak eraman zituzten kamioietan. Cervera itsasontzia. Elgorriaga lehengusuak.

• Idiazabalgo gerra kontuak

  Mertxe Sagarzazu Iriarte (1921) Hondarribia

  Idiazabalgo gerrako kontuak. Gauero kamioia beteta joaten zen Urbasara, fusilatzeko jendez beteta. Bizirik atera zen bat. Milizianoak.

• Aita eramango ote zuten beldur ziren

  Mertxe Sagarzazu Iriarte (1921) Hondarribia

  Aitarekin beldurrez egon ziren, karlistentzako botoa biltzen ibilia zelako. Guadalupera eramango zutela uste zuten. Miramarren egoten ziren erreketeak. Jostun hasi zenean, lan asko izaten zuen; lutoa.

• Gerra hasierako egoera eta bandoak

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Osaba nazionalista bat zuen; eta, Bilbon harrapatu ondoren, kartzelan bi urte baino gehiago pasa zituen. Alegian, gehienak errepublikazaleak zirela dio. Ihes egindakoak bueltatu zirenerako, erreketeak sartuta zeuden Alegian. Errepublikak pattal jokatu zuela uste du, baserritako mutilak erreketeen esku utzi zituztelako. Aitona karlista zuen. Orendainen amonaren anaiaren etxean egon ziren, baina laster bueltatu ziren Alegiara. Maisua egon zen idazkari hasieran, beste inor ez zegoelako.

• Aita hil egin zuten, gerra garaian

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Anaia zaharrena ondoko beste baserri bateko mutilarekin norgehiagokan zebilen beti. Nazionalistekin joan zen anaia, gerran; zeintzuk geratu ziren etxean. Erreketeak joan ziren baserrira. Aita ezkutatuta zegoen, Aian, eta osaba eraman zuten. Aita bueltatu zenean, atxilotu, eta hil egin zuten.

• Anaietako bat preso eta bestea kintak harrapatu

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Anaietako bat gerrara eraman zuten. Beste anaia-eta Bilbo aldean errenditu ziren, handik atxilotuta Gasteizera, eta gero kartzelara. Ondarretan egon zen 22 hilabetean. Amari hura libre uzteko tratua eskaini zioten, baina ez zuen onartu; herriko fraide batek bai, eta gero hil egin zuten.

• Asteasun fusilatuak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Kasu batzuk aipatzen ditu: Kortaburukoa eta Jose Leon ere eraman eta hil egin zituzten. Beste baten kasua: Villabonako lagun baten senidea arma soroan gorde zuelako hil zuten.

• Gerra ondorengo kontuak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Asteasun hamar bat hil zituzten, eta ez politikarengatik. Bederatzi senideak elkar hartuta. Gerra ondoren, gosetea. Ez ziren etxetik ateratzen. Salbokonduktoa, inora joateko. Txekorra ez zuten eraman erreketeek, zailagoa zelako.

• Emakume batzuei ilea moztu

  Joxe Malbadi Olano (1921) Albiztur

  Nazionalista bati etxea kendu zioten, kontrakoak agintzen jarri zirenean. Emakume batzuei ilea moztu zieten eta orduan ikara pasa zuten. Hura zigor handia izaten zen.

• Gerran Usurbilen fusilatutako gizonak

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Gerra garaian, Usurbilen fusilatu zituzten gizonak aipatzen dituzte.