Errepresioa

• Aita Ondarretako kartzelan bederatzi egunez

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Aita Ondarretako kartzelara eraman zuten. Mugitzen hasi ziren eta bederatzi egun eginda askatu zuten. Geletan ez zuten etzateko lekurik ere. Txarrena gauak ziren, fusilatzeko presoen bila etortzen baitziren.

• Aitak ez zuen nahi izan kartzelatik gauez irteterik

  Maria Victoria Arizmendi Azpiazu (1924) Bergara

  Ondarretako kartzelan zegoela, iluntzean etorri zitzaizkion aitari aske utzi behar zutela esanez. Hurrengo goizean nahiago zuela, berak. Izan ere, beldur zen iluna aprobetxatuz edozer gauza gertatuko ote zitzaion. Askatu eta gero, Arantzazura joan zen bederatzi egunez Ama Birjinari eskerrak ematera.

• Aitita preso, aita herbestean

  Marisol Uriarte Agirre (1942) Ea

  Gerra garaian Larrinagan egon zen bere aitita preso eta amak eramaten zizkion jatekoa eta arropa. Aita erbesteratuta egon zen, lehenengo Errusian eta ondoren Belgikan.

• Senideak heriotzatik salbatu ziren

  Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio

  Berastegiko Txomin Jakakortajarena abadea hiru urtez eduki zuten etxean. Bi abade egon ziren eurenean, bata faxista eta bestea euskalduna. Erreketeek aita, anaia eta abadea hiltzera eraman zituztenean, nola salbatu ziren azaltzen du Gregoriok.

• Ondarretako kartzela III

  Antton Bereziartua Lizarza (1920) Joxe Mari Bereziartua Lizarza (1927) Donostia

  Zarata gutxiago ateratzeko, presoak matxetearekin hilko zituztela esan omen zion neska bati errekete batek. Uzkudun boxealariaren kontuak: falangista jantzita ibili zen Donostian. Salbatu ere egin ote zituen batzuek. Matxain toka jokalariaren anaiak nola egin zuen ihes.

• Hiru baserritan hiru fusilatu; lapurretak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Konporta baserrikoa Tolosara eraman zuten. Hil behar zituztenak Donostiara eramaten zituzten. Inguruko baserrietatik hiru eraman zituzten, eta denak garbitu zituzten. Erreketeek oiloak ere eramaten zituzten. Eta egunero marmita bete esne eraman behar izaten zieten.

• Bueltan, etxeak hustuta

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Bueltan, etxeak erdi hustuta zeuden. Emakume bati ilea moztu zioten. Desfileak izaten ziren. Falangistak eta erreketeak.

• Anaia Zaragozatik etxera bidali zuten

  Maritxu Txintxurreta Goenaga (1918) Oñati

  Mekanikoa zelako salbatu zen anaia. Zaragozan ondo tratatu zutela zioen anaia horrek. Zaragozako gertakizun bat azaltzen du Maritxuk. Bi anaia kartzelatik pasatu gabe bidali zituzten etxera.

• Anaia gerran preso

  Ascension Arregi Leturiaga (1916) Oñati

  Gerra denboran, anaia frontean harrapatu eta "gorriek" Bartzelonara preso eraman zuten. 18 kilo galduta itzuli zen kartzelatik.

• Gerrako kontu tristeak

  Ascension Arregi Leturiaga (1916) Oñati

  Asunzionek gogoan du nazionalistak izateagatik kaskamotz utzi zituztela batzuk kalean. Don Basilio zenaren eta Eustakio dendariaren alabak, Naparreneko Margari eta beste hiru edo lauri ebaki zieten ilea, "bengantziagatik" Asunzionen esanetan.

• Gerra ondoren, Galdos karretila-lantegira

  Regino Biain Guridi (1916) Oñati

  Merkataritza-peritu izateko, akademia batean ikasi zuen, Donostian. Hori egiten hasi, eta gerra hasi zen. Gerora, hiru urte egin zituen Langileen Batailoietan. Oñatira bueltan, bulego batean hasi zen lanean, Galdos karretila-lantegian. Non zegoen.

• Gerra garaiko sakeoak; familiaren historia

  Maribi Arregi Zufiria (1943) Oñati

  Gerra garaian bi aldiz hustu zuten denda, sakeatu. Emakume bati esker, gauza batzuk berreskuratu zituzten. Aitita kartzelan zegoen, osabak Langileen Batailoian... Aita Gijonen zegoen gerra hasi zenean; Santoñan harrapatu zuten gero. 1941etik aurrera, dendan egon ziren gurasoak. 1966an ezkondu zen, eta dendan jarraitu zuen. Beste denda bat jarri zuen, osagarri bezala: ehun-denda.

• "Heriotzaren aldapa"

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Inazioren aita Batallón de Trabajadores-en ibiliarazi zuten, Lasarten. Egunero kamioian ibiltzen omen zituzten, eta "heriotzaren aldapa" delakotik pasatzerakoan, hildakoren bat edo beste ikusten zuten goizero.

• Lasarte aireportu

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Gerra Zibilean Hegazkinak Lasarten aireratu eta lurreratzen ziren. Batallon de trabajadoresekoei eta preso hartutakoei aitzur eta palaz hango lurrak berdindu arazi eta halako lanak eginarazten zizkieten.

• Gauero presoren bat falta

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Inazioren aita Batallón de Trabajadores-ekin lan egitera eramaten zuten goizero Lasartera, eta han, Inaziok dioenez, gauero fusilatzen omen zuten preso hartuta zituztenen artetik bateren bat. Hori ikusita, preso batek ihes egitea erabaki zuen, eta baita lortu ere. Ordainetan, bando nazionalekoek gau horretan bertan guardia egiten jarria zuten presoa akabatu omen zuten, ordea.

• Lekeitioko apaiza Hernanin fusilatu

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Gurdian zaborra garraiatzen ibiltzen zen pertsonak berak hartzen omen zituen fusilatutakoen gorpuak eta Hernaniko kanposantura eramaten. Lekeitioko apaiz abertzale bat ere Hernanin hil zutela dio Inaziok.

• Borreroarekin karta jokoan

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Bera fusilatu nahi izan zuten hiru lagunekin karta jokoan aritu zen haren pasadizoa.

• Edozein umiltzeko moduko garaiak

  Inazio Zubiarrain Otxotorena (1929) Hernani

  Bando nazionalaren jazarpena batetik eta gosetea bestetik, gerrak gizartearen zati handiena burumakur utzi zuela dio Inaziok.

• Hernaniko fusilamenduak

  Hipolito Arregi Iraola (1916) Hernani

  Gerra garaian hildako asko izan zen Hernanin. Non fusilatzen zituzten kontatzen du. Txapelak eta oinetakoak han gelditzen ziren. Hilerrian aparteko lurra omen zegoen, bedeinkatu gabea, fusilatuak lurperatzeko. Hogeitik gora fusilatu zituzten herrian.

• Tetuanen soldadu Bilbo erori zenean

  Hipolito Arregi Iraola (1916) Hernani

  Tetuanen, Afrikan, soldadu zegoen Bilbo nazionalek hartu zuten garaian. Cara al Sol kantarazi zieten. Fustarekin soldadu bat nola jo zuten kontatzen du, abesterakoan eskua ondo luzatua ez izatearren.