Errepresioa

• Iruñeko kartzelan eskribau lanetan

  Julio Galarta Bengoa (1917) Arrasate

  Iruñean eskribau jardun zuen, presoen izenak eta datuak hartzen.

• Gerran fusilatutakoak

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Gerra garaian fusilatutakorik egon zen. Denen begi bistan fusilatu zituzten, apaizak konfesatu eta gero. Hil eta gero, haien zapatak kendu, eta hiletara joan zenik ere bazegoen. Garai hartan, amorru handia zegoen jendearen artean.

• Gerrak lapurtutako biziak

  Joxe Goñi Urreaga (1928) Astigarraga

  Gerra garaian, Astigarragan aita-semeak hil zituzten itulan zebiltzala. Gaur egun, gerra sortuz gero, gehiago hilko liratekeela uste du. Gerran, Hernanin fusilatzen zuten jendea. Aretxabaletako emakume baten istorioa kontatzen du, ama fusilatu ziotenekoa. Joxeren osaba gordeta egon zen, eta ezkutuan ibili behar izaten zuen, harrapa ez zezaten.

• Astigarragako hildakoak, fusilatuak eta presoak

  Salbador Arana Agirre (1928) Astigarraga

  Gerran izandako hildakoak izendatzen ditu. Fusilatu asko izan ziren Astigarragan; batzuk izendatzen ditu. Lan gogorretara derrigortu zituzten presoak.

• Aita eta amandrea kartzelara

  Dominika Elorza Heriz (1924) Arrasate

  Arrasaten, Kondearen etxearen behealdean zegoen gerra-babeslekua gogoratzen du. Behin amandrea larritu egin zen eta berak bakarrik ihes egin zuen kaletik baserrira. San Kristobalen zegoela, semea joan zen bila eta biak harrapatu eta kartzelara eraman zituzten, espioitzat hartuta.

• Espiak zirelakoan kartzelara

  Jose Ignacio Agirrezabal Epelde (1914) Azkoitia

  7 egunez kartzelan egon zen beste lagun batekin batera, espiak zirelakoan. Kartzelatik kuartelera eraman eta egunero hartzen zieten deklarazioa; handik kartzelara sartu zituzten. Fusilatzeko zorian egon zirela azaltzen du.

• Izekoren nobioa bakarrik politikarekin lotuta

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Familian inoiz ez dute lotura politikorik izan eta familian inork ez zuen ihes egin. Umeak baserrian egon ziren, Loiun, aitita eta amamarekin, eta ez zuten beldurrik pasa. Izekoren senargaia bandoz aldatu zenez, izekok utzi egin zuen.

• Aita kartzelan

  Iñaki Pascual Erkizia (1941) Pasaia

  Aita kartzelan egon zen, errepublikarra zelako, baina baita oso fededuna ere. Lankideek salatu zuten.

• Aitaren ogibidea

  Iñaki Pascual Erkizia (1941) Pasaia

  Aita kartzelan zegoela ama gurasoekin bizi zen. Anaia jaio eta aita kartzelaratu zuten. Kartzelatik irtetean Correosen lortu zuen lana berriro. Familiak ez zien laguntzarik eman, eta Pasaiara mugitu ziren.

• Gerra garaiko zigorrak: andereñoen ile-mozketak...

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra garaiko zapalkuntza eta zigorrei buruz hitz egiten du. Andereñoei ilea moztu eta kalean desfilarazten zien. Atxilotuei errizino-olioa ematen zien beherakoa eragiteko.

• Neba Duesoko kartzelan preso

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Santoñako Penal del Dueso kartzelan egon zen neba preso. Irailaren lauan, Mesede egunean, euskaldun piloa elkartzen ziren Duesoko kartzelan, Kantabrian, senide presoak ikustera joanda. Soldaduak eta preso sozialak nahastuta zeuzkaten kartzelan.

• Nebaren zigorra etxean ere ordaintzen

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Semea hil zuten ustearekin joan ziren gurasoak Duesora, baina oker zeuden. Semea bizirik zegoen. Isunik ez zuen nebak ordaindu, baina Durangoko familiaren etxea sarritan miatzen zuten. Kalean aurkitutako bi lekukoren aurrean, Guardia Zibilak miatzen zuten etxea. Txerria isilean hil zutelako ere miatu zieten etxea.

• Uribarriko eskolan, Felipe Jausoro maisuarekin

  Bittori Igartua Igartua (1919) Oñati

  Sagastizabal baserrikoa da. Uribarrin ibili zen eskolan, hamar urtera arte. Felipe Jausoro zen maisua; ez zen apaiza, ezkonduta zegoen. Uribarriko maisu-etxea. Lau urterekin hasi zen eskolan. Euskaraz eta erdaraz ikasten zuten. Euskara maite zuen maisuak. Preso egon zen gerra denboran.

• Azkoitira tropak sartu zirenekoa

  Maria Asuncion Plazaola Baztarrika (1917) Azkoitia

  Hemeretzi urte zituela sartu ziren tropak Azkoitian; ordurako, anaia gerrara joanda zegoen. Aitaren inguruko anekdota bat kontatzen du. Abertzalea zelako lanetik bidali zuten denbora batez.

• Euskara vs. erdara; debekuak

  Kontxita Anduaga Lamariano (1923) Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola

  Erdaraz nola ikasi zuten. Kaleko umeak eskolara gehiago joaten ziren; kalean ere erdaldun gehiago, etab. Garai batean, erdaraz egitea dotoreagoa zen. Antzuolan egondako maisu-maistrak. Gerra garaian, Oñatin desterratua izan zen irakasle euskaldunaren inguruko aipamenak.

• Gerra denboran, anaia kartzelan

  Bernardina Zubillaga Leunda (1919) Antzuola

  Gerra denboran, Bernardinaren anaia Bilbon atxilotu eta Iruñeko kartzelara eraman zuten. Bernardina hamabostean behin joaten zen anaiari arropa garbiak eta jakiak eramatera; eta oinez joaten zen Deskargatik Zumarragara trena hartzeko. Iruñetik bueltan, Zumarragan "Tren Txikito" hartuta itzultzen zen etxera; arropak aldatu eta lanera joaten zen.

• Bernardina ia-ia preso

  Bernardina Zubillaga Leunda (1919) Antzuola

  Behin anaia agurtzen larregi luzatu eta kartzelako atea itxi zioten bera barruan zela. Atea berriz irekitzean, denek barre egin zioten. Anaia lehenengo Bermeon egon zen preso; denera lau urte inguru egin zituen kartzelan. Epaitu zutenean heriotza-zigorra jarri zioten arren, gero zigor hori kendu egin zioten. Kartzelan, bisita orduaren aurretik, eramaten zuen den-dena miatzen zioten.

• Aita kontzentrazio eremuan

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Osaba bati heriotza-zigorra jarri zioten. Eibarren bizi zen eta sindikalista zen. Azkenean libratu egin zen. Aita italiarrek espetxeratu zuten Laredon. Valladolideko kontzentrazio-esparru batean egon zen, beste euskaldun askorekin batera. Senitarteko moja batzuen laguntasunarekin, eta isuna ordaindu ostean, lortu zuten aita etxeratzea.

• Kartzelako kontuak

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Gerrara joan ziren bere senide guztiak bizirik itzuli ziren. Osaba Manueli Bilboko Eskolapiotako kartzelara 'paketea' eramaten zioten noizean behin. Salbokonduktoa atera eta trenez joaten ziren. Han ikusitako pasadizo gogorrak kontatzen digu. Beste zumarragar preso baten istorio bitxia ere kontatzen digu.

• Kartzelako egonaldia

  Claudio Usobiaga Albizu (1916) Mutriku

  Bilbotik ere ihes egitea lortu zuen Clauriok, baina Santanderren harrapatu zuten. Santoñako 'El Dueso' kartzelan egon zen preso. Bilboko eskolapioetan eta Villarcayon ere bai. Preso egon zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Hiru urte egin zituen preso.