Errepresioa

• Neba Duesoko kartzelan preso

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Santoñako Penal del Dueso kartzelan egon zen neba preso. Irailaren lauan, Mesede egunean, euskaldun piloa elkartzen ziren Duesoko kartzelan, Kantabrian, senide presoak ikustera joanda. Soldaduak eta preso sozialak nahastuta zeuzkaten kartzelan.

• Nebaren zigorra etxean ere ordaintzen

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Semea hil zuten ustearekin joan ziren gurasoak Duesora, baina oker zeuden. Semea bizirik zegoen. Isunik ez zuen nebak ordaindu, baina Durangoko familiaren etxea sarritan miatzen zuten. Kalean aurkitutako bi lekukoren aurrean, Guardia Zibilak miatzen zuten etxea. Txerria isilean hil zutelako ere miatu zieten etxea.

• Arriaga inguruetan ogia banatu zutenekoa

  Domeka Markuerkiaga () Ondarroa

  Egun batean, Bilboko Arriaga inguruan jendearentzako ogia banatu zuten. Gudariak han zeuden preso.

• Uribarriko eskolan, Felipe Jausoro maisuarekin

  Bittori Igartua Igartua (1919) Oñati

  Sagastizabal baserrikoa da. Uribarrin ibili zen eskolan, hamar urtera arte. Felipe Jausoro zen maisua; ez zen apaiza, ezkonduta zegoen. Uribarriko maisu-etxea. Lau urterekin hasi zen eskolan. Euskaraz eta erdaraz ikasten zuten. Euskara maite zuen maisuak. Preso egon zen gerra denboran.

• Azkoitira tropak sartu zirenekoa

  Maria Asuncion Plazaola Baztarrika (1917) Azkoitia

  Hemeretzi urte zituela sartu ziren tropak Azkoitian; ordurako, anaia gerrara joanda zegoen. Aitaren inguruko anekdota bat kontatzen du. Abertzalea zelako lanetik bidali zuten denbora batez.

• Euskara vs. erdara; debekuak

  Kontxita Anduaga Lamariano (1923) Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola

  Erdaraz nola ikasi zuten. Kaleko umeak eskolara gehiago joaten ziren; kalean ere erdaldun gehiago, etab. Garai batean, erdaraz egitea dotoreagoa zen. Antzuolan egondako maisu-maistrak. Gerra garaian, Oñatin desterratua izan zen irakasle euskaldunaren inguruko aipamenak.

• Gerra denboran, anaia kartzelan

  Bernardina Zubillaga Leunda (1919) Antzuola

  Gerra denboran, Bernardinaren anaia Bilbon atxilotu eta Iruñeko kartzelara eraman zuten. Bernardina hamabostean behin joaten zen anaiari arropa garbiak eta jakiak eramatera; eta oinez joaten zen Deskargatik Zumarragara trena hartzeko. Iruñetik bueltan, Zumarragan "Tren Txikito" hartuta itzultzen zen etxera; arropak aldatu eta lanera joaten zen.

• Bernardina ia-ia preso

  Bernardina Zubillaga Leunda (1919) Antzuola

  Behin anaia agurtzen larregi luzatu eta kartzelako atea itxi zioten bera barruan zela. Atea berriz irekitzean, denek barre egin zioten. Anaia lehenengo Bermeon egon zen preso; denera lau urte inguru egin zituen kartzelan. Epaitu zutenean heriotza-zigorra jarri zioten arren, gero zigor hori kendu egin zioten. Kartzelan, bisita orduaren aurretik, eramaten zuen den-dena miatzen zioten.

• Aita kontzentrazio eremuan

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Osaba bati heriotza-zigorra jarri zioten. Eibarren bizi zen eta sindikalista zen. Azkenean libratu egin zen. Aita italiarrek espetxeratu zuten Laredon. Valladolideko kontzentrazio-esparru batean egon zen, beste euskaldun askorekin batera. Senitarteko moja batzuen laguntasunarekin, eta isuna ordaindu ostean, lortu zuten aita etxeratzea.

• Kartzelako kontuak

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Gerrara joan ziren bere senide guztiak bizirik itzuli ziren. Osaba Manueli Bilboko Eskolapiotako kartzelara 'paketea' eramaten zioten noizean behin. Salbokonduktoa atera eta trenez joaten ziren. Han ikusitako pasadizo gogorrak kontatzen digu. Beste zumarragar preso baten istorio bitxia ere kontatzen digu.

• Kartzelako egonaldia

  Claudio Usobiaga Albizu (1916) Mutriku

  Bilbotik ere ihes egitea lortu zuen Clauriok, baina Santanderren harrapatu zuten. Santoñako 'El Dueso' kartzelan egon zen preso. Bilboko eskolapioetan eta Villarcayon ere bai. Preso egon zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Hiru urte egin zituen preso.

• "Trabajadoretan"

  Claudio Usobiaga Albizu (1916) Mutriku

  Hiru urte preso egin eta gero, "trabajadoretan" ere beste hiru egin zituen Claudiok. Canfrancen "trabajadoretan" ibili zireneko pasadizoak kontatzen ditu.

• Mirandan hiru urte

  Claudio Usobiaga Albizu (1916) Mutriku

  Gerra-kontseiluan epaitu eta soldadutzara bidali zuten. Mirandara bidali zuten: han zer lan egiten zituen aipatzen du. Hiru urte egin zituen han: denera zazpi urte egin zituen etxetik kanpora.

• Mirandan, almazenean

  Claudio Usobiaga Albizu (1916) Mutriku

  Gerra-kontseiluan epaitu eta Mirandara bidali zuten: han almazenean aritu zen lanean. Gustora egon zen: ez zitzaion jatekorik falta izaten.

• Guardiak eta presoak

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Herri barruko leku askotan egoten ziren guardiak egiten. Baita Urbian ere. Urbiatik Araiara joan, bertako idazkaria atxilotu eta Oñatira ekarri zuten. Oñatiko Unibertsitatetik preso batzuek ihes egin zuten.

• Urbiatik Udanara

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Gregoriok Alejoren antzeko ibilbidea izan zuen. Urbian egon zen. Urbian berekin egondako Korta baserriko bat, gerora, kanpandorrean harrapatu zuten. "Korta" gero Udanan hil zuten.

• Espetxe asko ezagutu zituzten

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Santandertik Corbanera preso eraman zuten; eta, handik, Bilboko Eskolapioetara. Bertan, 5.000 lagun egon ziren preso. Hamabi urteko espetxe-zigorra ezarri zioten; horregatik, Larrinaga, Bilbo, Ondarreta eta Gasteizko kartzelak ezagutu zituen. Gasteizkotik bidali zuten aske etxera.

• Alejo 1941. urtean askatu zuten

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Alejo, epaiketarik gabe, Larrinagatik Donostiara bidali zuten. Legazpiko Paper-lantegiko gerentearen emazteak eta Alejoren koinatak emandako laguntzari esker, 1941eko ekainean askatu zuten Alejo Donostian. Urte bereko otsailean askatu zuten Gregorio Gasteizen.

• Errekadistak eta kartzelako Madrinak

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Oñatiko Eugeni "Txarriduna" ibiltzen zen errekadista moduan; kartzelatik arropak atera, eta Oñatira eramaten zituen garbitzera. Gutunak ere ateratzen zituen. Presoei kanpoko emakume boluntario bat jartzen zieten, "Madrina" izenez deitzen zutena. Presoei alaitasun pitin bat eramaten zieten; eta arropaz, jatekoaz, gutunetaz eta bestelakoetaz arduratzen ziren "Madrinak". Gregorio bere "Madrina" izan zenarekin ezkondu zen.

• Patrizio Etxeberria eta Arralde taxilaria

  Gregorio Lizarralde Galdos (1907) Alejo Ugarte Moiua (1907) Oñati

  Patrizio Etxeberria Arantzazun harrapatu zuen gerrak. Arralde taxilariak eraman zuen Legazpira bueltan. Gerora, Arraldek heriotza-zigorra jaso zuen. Patriziok atera zuen kartzelatik. Ezkioko Ama Birjinari buruzko kontuak era aipatzen ditu.