Errepresioa

• Aita hiru aldiz preso

  Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

  Gerra urteak. Aitona gaixo zegoen, eta ez zuten alde egin. Aita hiru aldiz egon zen kartzelan. Ondarretako kartzelan zegoela hil zen aitona. Espioitzan ibili zelako hartu zuten preso bigarrenez. Urtebete heriotza-zigorrera kondenatuta. Amnistiarekin irten zen. Ama nola hil zen.

• Ikastolara polizia joan zenekoa

  Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio

  Behin polizia joan zen Karmelek ikastola zuen pisura. Lagunen seme-alabak zirela esan zuen. Material didaktiko gisa Xabiertxo erabiltzen zuten, edo honen kopia mekanografiatuak.

• Ia egunero polizia ate-joka

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Oso kontuz ibili behar izan ziren garai batean, polizia atzetik baitzuten ezkutuko ikastolek. Umeak ezkutatzen, atea ez zabaltzen, ikasleak ezkutzatzen... ibili behar izaten zuten. Hartara, beste familien etxean eman behar izaten zituzten eskolak. Eskolaritateko kartilla eskatzen hasi ziren mehatxu gisa. Donostiako parrokoak babesa eskaini zien eta elizaren lokalak erabili ahal izan zituzten.

• Orixe Jakintza Elkartea, ikastolaren aurrekari

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Elizaren babesa lortu zuten ezkutuko ikastolek, eta eskolak elizaren lokaletan ematen hasi ziren. Ondoren, Orixe Jakintza Elkartea sortu zuten gurasoek, ikastola legalizatzeko. Inspektoreak Mari Karmenen ikasleei azterketa sakon bat pasa zien, eta Formación del Espíritu Nacional irakatsi behar zutela esan zien.

• Paseo berriko ikurriña poz iturri

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Abertzaletasun giroan hazi eta hezi ziren ikastolako umeak.

• Elvirak ikastolen alde iluna ikusi

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Ikastolen sorrera, ETA erakundea, hezkuntza metodologia... Gizartea asko aldatu zen eta Elvira Zipitria gauza askoren kontra agertu zen.

• Txibatoek bertsolariak salatzen zituzten

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Kartzelara eraman zituzten bertsolariak ez zituzten botatako bertsoen edukiagatik atxilotu, txibatoek esandakoagatik baizik. Behin Patxiri deitu zioten gobernutik, bertan aurkeztu zedin, baina Patxi ez zen aurkeztu, eta ez zioten berriro deitu.

• Joxe Agirre eta Joxe Lizaso, kalabozoan

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Amezketako kalabozoan sartu zituzten Joxe Agirre eta Joxe Lizaso bertsolariak. Joxe Agirrek bertso saioa zuen, eta taxistak bertara eramango zuela esan, baina poliziarengana eraman zuen hau.

• Imanol Lazkano kalabozora eraman zuten

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Imanol Lazkanori autoa lapurtu zioten, honek salaketa jarri, eta hurrengo goizean kalabozora eraman zuten, autoaren ondoan hildako Guardia Zibil bat agertu baitzen. Hogeita lau bat orduz izan zuten lotuta.

• Nazionalistek herritik ihes

  Teodoro Mujika Salaberria (1924) Zizurkil

  Gerraren ondorioz bi nazionalista hil zituzten Zizurkilek, gainontzekoek ihes egin zuten eta hiltzetik salbu gelditu ziren. Apaizak garbitu zien aurpegia.

• Fusilatuak eta kartzelaratuak

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Amasan ez, baina Villabonan lau bat pertsona hil zituzten. Kartzelara ere eraman zituzten batzuk, itsasontzi batean.

• Gerraren gaia sekretu bat zen familian

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Aita gerra garaian kartzelara eraman zuten, komandantea baitzen. Heriotz zigorra zuen honek. Amak gutun bidez ezagutu zuen hau, Burgosko kartzelan zela. "Manzanas" delako batek torturatu zuen. Arantxa jaio zenean kartzelan zen aita. Hala ere, etxean ez zen kontu hauez hitz egiten, ezkutuko gaia zen.

• Nortasun agiria, obligazio

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Aitak ez zuen pasaporterik egin nahi izan bukaera-bukaerara arte.

• Senarra Bilbon atxilotu

  Mikaela Arretxe (1917) Ondarroa

  Erreketeek Bilbo hartu eta Mikaelaren senarra atxilotu egin zuten. Umea amaren etxean utzi eta senarra bisitatzera joaten zen Bilbora. Askatu zutenean, Batallón de Trabajadoresen sartu zuten.

• Gerra (V): Zestoan fusilatutakoak

  Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa

  Milizianoak mozkortu, eta hurrengo egunean fusilatu egin zituzten. Gero Iraetan 7 hil zituzten. Eta zer egin zuten gorpuekin.

• Santoñan preso

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Bizkargin trintxerak egiten ari zireneko pasadizoa kontatzen du. Trintxerak egiten aritu zenean, ez zuen armarik izan. Santoñan nazionalek harrapatu zituzten eta Laredora eraman zituzten. Makarroiak zer ziren han ikasi zuen. Karrantzan zeudeneko pasadizo bat kontatzen du.

• Preso alde batetik bestera

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Laredon kanpaleku baten eduki zituzten nazionalek. Handik Logroñora eraman zituzten, gero Bilbora, Teruelera eta Caceresera. Handik, berriz, Ciudad Realera eraman zituzten. Han zeudela bukatu zen gerra. Fronte bien bitartean, ortu handiak zeuden eta handik elikatzen ziren. Kontrarioekin karta-jokuan ibiltzen ziren.

• Badajozeko triskantzak

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Badajozen zegoela ezagutu zuen tankea zer zen. Han ikusi zuen gizon bati begi biak nola atera zizkioten. Triskantza handiak ikusi zituen han.

• Gerra Zibila: fusilatzeak eta ihesaldiak

  Antonio Berasategi Mintegi (1923) Astigarraga

  Gerra graian herritik ihes egin zuen jende asko ez zen berriro bertara itzuli, beste batzuk, ordea, gerra amaitutakoan itzuli zien, pixkanaka-pixkanaka. Gauerdian etxetik atera zituztenak ere baziren Astigarragan, ezkutuan fusilatzeko.

• Gerra emakumen ikuspegitik

  Antonio Berasategi Mintegi (1923) Astigarraga

  Gizon gehienak gerrara eraman zituzten, eta beraz, herrian nagusiki haurrak eta umeak gelditu ziren, libratutako gizon batzuekin batera. Emakumeak zigortzeko modurik ohikoena ilea moztea izaten zen.