Errepresioa

• Gernikako kartzela

  Juanita Irigoras Zabala (1917) Gernika-Lumo

  Gernikan kartzela dotorea zegoela dio, gaur egun Baste dagoen tokian. Juanitak "Taverna Vasca"ko behargin bati eramaten zion jatekoa.

• Osaba, erru barik, 20 urtean preso

  Juanita Irigoras Zabala (1917) Gernika-Lumo

  Mendatako osaba bat Zaratamoko Elizaldean bizi zen, eta gerran etxetik alde eginda zeuden. Etxera bueltatu zirenean, Guardia Zibilak joan zitzaizkion armarik-edo zuen galdetzen. Bere osabak bat bazuela esan zien. Kaxaren bat bazuen ere galdetu zioten, eta ganbaran bat bazuela esan zien. Gora igo eta esku-bonba, fusila... aurkitu zituzten kaxan. Atxilotu eta preso eraman zuten: heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Azkenean, 20 urteko kartzela-zigorra ezarri zioten; kartzelan zegoela bronkioetako gaitza hartu zuen.

• "¡A limpiar culos a moros!"

  Kruzita Etxabe Garro (1930) Jesus Kortabitarte Madariaga (1927) Gernika-Lumo

  Kortezubiko andre bat "Peka" Gernikara joan behar izaten zen beste batzuekin militarren-eta zikinkeriak, kuartela... garbitzera. ¿A dónde vas Peca?" esan eta "¡A limpiar culos a moros!" erantzun ei zuen behin.

• Anaia atxilotu zuten

  Julio Onaindia Landeta (1924) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean, Nabarnizen egon zen amamagaz batera. Nabarnizen soldadu asko izan zituzten etxean bertan. Burgo menditik erasotzen zeudela, soldadu guztiek utzi zuten etxea. Bitarte horretan, bere anaia haranzko bidean autoan zihoala, atxilotu egin zuten. Apirilaren 28an atxilotu zuten eta 29an sartu ziren Gernikara. Anaia atxilotu eta autoa eta txakurra ostu zizkieten. Gasteizera eroan zuten preso.

• Preso zegoela, lehengusu erreketeagaz topatu

  Julio Onaindia Landeta (1924) Gernika-Lumo

  Bere anaia zaharrena, Juan, atxilotu eta Gasteizera eroan zuten. Han, preso zegoela, beraien lehengusu bategaz egin zuen topo; lehengusu areatzar hori erreketeen kapitaina zen. Hark handik aterako zuela esan zion.

• Autoa=Sakamastekas; Neba nagusia nazionalisten idazkaria zen

  Juanita Bergara Mintegia (1917) Gernika-Lumo

  Lehen ez zen auto askorik ibiltzen; bakarren bat ikusiz gero, Sakamantekas zelakoan, ezkutatu egiten ziren. Bere neba zaharrena nazionalisten idazkaria zen eta kartzelara eraman zuten: lehenengo Larrinagara, eta gero Urduñara. Urduñatik langile-batailoietara eraman zuten. Bere senarra neba bisitatzera zihoan tren batean ezagutu zuen.

• Bonbardaketa ondorena eta gerraostea

  Serapio Undabarrena Meabe (1930) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean Gernikara joan zen aitarekin, txahal bat eramatera saltzeko, eta Gernikak sutan jarraitzen zuen, hildakoak omen zeuden hondakinen artean. Soldaduak plaza zaharrean jarraitzen zuten, gerraostean gerrako atxilotuek egin zuten plaza zaharra, baita Sukarrietatik Bermeora doan bidea ere.

• Bilerak Donostiako dendetan

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Gogoan ditu Arantzak Donostian zeuden kapela eta zapata denda dotoreak. Askotan, bilerak denda hauen biltegietan izaten ziren, zentsura zela eta. Orixe hil zenean etxez etxe bildu zuten dirua.

• Isilpeko ikastolak, klandestinitatean "onartuta"

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Garai gogorrak izan ziren ikastolentzat Arantzaren haurtzaroko urteak, eta Elvira Zipitriarekin egindako ibilaldietan norbait hurbiltzekotan, polizia izan zitekela bazekiten umeek. Zipitriak, hala ere, klandestinitatearen barruan onarpen moduko bat lortu zuen "hizkuntza eskola" moduan.

• Etxean ez zuten politikaz hitz egiten

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Gerra eta gerra osteko kontuak. Heriotz-zigorrarekin ez zuten herriko inor hil. Herritarren arteko salaketak. Markinan hiru-lau lagun fusilatu zituztela dio Agustinek. Etxean ez zuten politika kontuez hitz egiten.

• Aita kartzelan egona

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Mari Karmenen aita Markinako kartzelan egon zen. Gero, Bilbora eraman zuten. Aitari zinegotzi izan zelako heriotz-zigorra jarri zioten, baina libratzea lortu zuen. Aitak harreman ona egin zuen motxaileekin kartzelan egon zen denboran.

• Txahala saldu behar, aita bisitatzera joateko

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Aita kartzelan egon zen denboran ama bisitan joaten zitzaion. Bilboko kartzelara joateko, ordea, dirua behar zuela eta, bankura joan zen kartilarekin dirua ateratzera. Bankariak ez zion dirurik eman kartila senarraren izenean zegoelako. Amak txahal bat saldu behar izan zuen dirua lortu eta Bilbora joateko. Handik aurrera, kartila bien izenean jarri zuten.

• Aita hiru aldiz preso

  Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

  Gerra urteak. Aitona gaixo zegoen, eta ez zuten alde egin. Aita hiru aldiz egon zen kartzelan. Ondarretako kartzelan zegoela hil zen aitona. Espioitzan ibili zelako hartu zuten preso bigarrenez. Urtebete heriotza-zigorrera kondenatuta. Amnistiarekin irten zen. Ama nola hil zen.

• Ikastolara polizia joan zenekoa

  Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio

  Behin polizia joan zen Karmelek ikastola zuen pisura. Lagunen seme-alabak zirela esan zuen. Material didaktiko gisa Xabiertxo erabiltzen zuten, edo honen kopia mekanografiatuak.

• Ia egunero polizia ate-joka

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Oso kontuz ibili behar izan ziren garai batean, polizia atzetik baitzuten ezkutuko ikastolek. Umeak ezkutatzen, atea ez zabaltzen, ikasleak ezkutzatzen... ibili behar izaten zuten. Hartara, beste familien etxean eman behar izaten zituzten eskolak. Eskolaritateko kartilla eskatzen hasi ziren mehatxu gisa. Donostiako parrokoak babesa eskaini zien eta elizaren lokalak erabili ahal izan zituzten.

• Orixe Jakintza Elkartea, ikastolaren aurrekari

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Elizaren babesa lortu zuten ezkutuko ikastolek, eta eskolak elizaren lokaletan ematen hasi ziren. Ondoren, Orixe Jakintza Elkartea sortu zuten gurasoek, ikastola legalizatzeko. Inspektoreak Mari Karmenen ikasleei azterketa sakon bat pasa zien, eta Formación del Espíritu Nacional irakatsi behar zutela esan zien.

• Paseo berriko ikurriña poz iturri

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Abertzaletasun giroan hazi eta hezi ziren ikastolako umeak.

• Elvirak ikastolen alde iluna ikusi

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Ikastolen sorrera, ETA erakundea, hezkuntza metodologia... Gizartea asko aldatu zen eta Elvira Zipitria gauza askoren kontra agertu zen.

• Txibatoek bertsolariak salatzen zituzten

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Kartzelara eraman zituzten bertsolariak ez zituzten botatako bertsoen edukiagatik atxilotu, txibatoek esandakoagatik baizik. Behin Patxiri deitu zioten gobernutik, bertan aurkeztu zedin, baina Patxi ez zen aurkeztu, eta ez zioten berriro deitu.

• Joxe Agirre eta Joxe Lizaso, kalabozoan

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Amezketako kalabozoan sartu zituzten Joxe Agirre eta Joxe Lizaso bertsolariak. Joxe Agirrek bertso saioa zuen, eta taxistak bertara eramango zuela esan, baina poliziarengana eraman zuen hau.