Errepresioa

• Gerra garaian aita mendian gordeta ibili zen

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkatea izan zen eta gerra garaian alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Egunez mendian gordeta egoten zen eta gauez etxera itzultzen zen. Erreketeak bila etortzen ziren. Herriko erretorea ere aitarekin ezkutuan ibili zen.

• Gerra garaiko manifestazioak

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra denboran Bilbo erori zenean, manifestazioak egiten ziren, presoak herrian zehar paseatuz. Desfile militarra ere izaten zen.

• Prozesioak fusilekin eskoltatuta

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra garaian eta gerraostean prozesioak fusilekin eskoltatuta egiten ziren.

• Francok hiri handiak hartzean, eskolan jai

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Manifestazioak egiten ziren Francok hiri handiak hartzen zituenean, eta eskolan ere jai izaten zuten umeek. Maistra eta maisu nazional guztiak kendu egin zituzten eskoletatik. Hauek eskola partikularrak ematen hasi behar izan zuten askotan, dirua irabazi ahal izateko.

• Eibarko umeak Errusiara

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra zela eta 3-4 urtez eskola gabe gelditu ziren ume asko eta asko. Eibartik ume asko joan omen ziren Errusiara. Salbokondukturik gabe ibiltzea ezinezkoa izan ohi zen. Hura lortzeko, ordea, falangista izan behar zen.

• Euskararen inguruan idazteagatik poliziak atxilotu

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Egunkari, liburu eta elikula guztiak zentsuratuta zeuden, eta oso kontrolaturik. Bi aldiz eraman zuten Jose Mari poliziarengana euskararen inguruan idazteagatik.

• Sozialistak, zeharo beldurturik

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eibar herri sozialista bazen ere, gerra garaian Francoren garaipenak ospatzen zituzten, bandera eta manifestazio eta guzti. Oso beldurturik zeuden sozialistak, askok alde egin zuten atzerrira.

• Atxilotuak ezin herrian sartu

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra garaian atxilotu eta ondoren libre geratutako sozialistek ezin zuten herrian sartu. Jose Mariren osabak berak Amorebietan bizi behar izan zuen.

• Osaba atxilotu zutenekoa

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Edorta alberdi senidea zigortu zutela konturatu ziren kontrabandoa eramaten zion emakume bati esker.

• Karlistaldian abadea pistolarekin mezara

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Aitaren eskola garaian eraztuna zegoen, euskaraz hitz egiteagatik zigor moduan erabiltzeko. Karlistadetan, aldiz, abadeak pistola eskuan eramatzen zituen umeak elizara.

• Babak Santanderko zezen plazako presoentzat

  Luciana Larreategui Arizaga (1912) Eibar

  Santanderren preso asko zeuden, tartean baita eibartarrak ere. Ezagunik ote zegoen begiratzera joan zen zezen plazara eta leihoetako baten bere koinatua ikusi zuen. Amak baba lapiko handi bat prestatu zuen presoentzat, baina ez zieten laga sartzen. Leihotik behera sokak bota, lapikoa lotu eta sokatik tiratuta jaso zuten.

• Presoei ogitartekoak banatzen Santanderren

  Luciana Larreategui Arizaga (1912) Eibar

  Santanderko zezen plazan zeuden presoak lekuz aldatu behar zituztela jakin zutenean, ogitartekoak prestatu zituzten txokolatearekin. Presoak ilaretan ateratzen zituzten zezen plazatik. Luzianak erdira sartu eta ogitartekoak banatzen zizkien. Presoak kartzeletara eraman zituzten.

• Zaldibarko preso batek eman zion erlojua

  Luciana Larreategui Arizaga (1912) Eibar

  Santanderko zezen plazako leihotik preso batek deitu zion. Ez daki nola, baina barrura joan zen. Zaldibarko preso batek poltsikoko erloju dotore bat eman zion gordetzeko. Etxera bidean bi soldadu etorri zitzaizkien eta erlojua eskatu zioten, fusilarekin mehatxatuta. Kapeladun gizon dotore bat etorri eta soldaduekin hitz egin zuenean, bakean laga zituzten. Urteak pasatu eta gero norbait etorri zitzaion erlojuaren bila.

• Anaia zaharra gudari

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Teruelen barrena ibili zen bere anaia, "batallon de trabajadores" barnean.

• Emaztearen aita fusilatu egin zuten

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Frantziara ihes egin zuten paper-lantegiko zenbaitek, eta, emaztearen aita, Euskal Herrira bueltatu nahian, fusilatu egin zuten.

• Osaba atxilotu zutenekoa

  Klarita Arin Amundarain (1931) Amasa-Villabona

  Arrasaten artzapez zegoela, atxilotu eta Ondarretako kartzelara eraman zuten.

• Osabaren heriotza

  Klarita Arin Amundarain (1931) Amasa-Villabona

  Oiartzungo kanposantuan hil zuten bere osaba. Askotan jaoten zen Klarita kanposantura. Lehenik eta behin Ondarretara eraman zuten, baina isilpean. Gero jakin zuten Oiartzunen hila zela.

• Euren hilobia egitera behartuta

  Klarita Arin Amundarain (1931) Amasa-Villabona

  Osaba, fusilatu aurretik, bere hilobia egitera behartu zuten falangistek.

• Zapata-denda utzi eta arrantzan

  Jose Inazio Ugalde Mujika (1935) Amasa-Villabona

  Soldaduskatik itzultzerakoan, lantegian hasi zen lanean zapata-dendako soldata osatzeko. Beranduago zapata-denda anaiari utzi eta zazpi hilabetez itsasoan arrantzan ibili zen. Legatzak harrapatzen zituzten, Pasaiatik aterata. Hogei egun pasatzen zituzten itsasoan. Lehorrean egun bat pasa ondoren berriro itsasoratzen ziren. Dirua galdu zuela dio eta horregatik aurreko bizitzara itzuli zen.

• Bost urte langile-batailoian

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Frontean zebilela atxilotu eta langile-batailoietara eraman zuten. Urte bi eta piku egin zituen lehen langile-batailoian; eta, gerora, beste bi urte eta erdi bigarrenean.