Errepresioa

• Hainbat fusilatu Bergaran

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Osintxun hainbat lagun fusilatu zituzten frankistak sartu zirenean. Bergaran bakarra, Jaxinto "Bonbulu".

• Osabak kartzeletik ihes egin zuen

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  Tomás Garbizu osabak muga pasa zuen kartzelatik ihes eginda eta Donibane Lohitzunen bizi izan zen denbora askoan. Organista eta konpositore famatua izan zen.

• Gerra Zibila ume baten ikuspegitik

  Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

  Gerra Zibila. Frantziara ihes egin zuten; lehenengo Tolosara eta gero Donibane Lohizunera. Bertako txokolatinak gogoan ditu oraindik. Eibarrera etorri zenean (1940 inguruan), ogirik ere ez. Etxean egoera gogorra bizi zuten: ama egunero-egunero kuartelera joan behar izaten zen; osaba kanpoan zuten eta aita 7 urtez kartzelan egon zen. Aita Asturiasen harrapatu zuten (Aitak idatzitako bertso batzuk erakusten ditu). Bera gerra garaian umea zen eta ez zuen ezer ulertzen.

• Kontzientzia politikoa piztu

  Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

  Urte batean Franco Alegiatik pasa behar zela eta, ume guztiak agurtzera joan zirela oroitzen du. Zigortu egin zuten Luis, Franco galiziarra zela esateagatik, gaizki ikusirik baitzegoen hura.

• Aita nazionalista

  Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

  Alegian herri eskola eta moja eskola zeuden. Luis Moja eskolara joan zen, eta politika ez zen bertan sartu. Eskola nazionalean, ordea, bai. Aita nazionalista zen, eta botoak erosten ibiltzen zen alderdiarentzat. Ama, aldiz, karlista zen.

• Aita bisitatzera kartzelara

  Cresen Urkidi Astorkia (1930) Aulesti

  Aita bisitatzera, kartzelara joan zen. Bilboko Larrinagara. Atearen akordua du, bueltak ematen zituela.

• Kartzelara errakuntza bategatik

  Juan Larrinaga Atxabal (1918) Ispaster

  Gerra hasi zenean, basoan lan egiten zuen beste lagun batzuekin batera. Egun batean, basoak su hartu zuen eta Guardia Zibilak haiek izan zirela pentsatu zutenez kartzelara bidali zituzten.

• Barriola ahizpak

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Maritxu eta Koro Barriola ahizpak ezagunak ziren euskararen alde egin zuten lanagatik. Maritxu Barriola argitalpenak saltzen aritu zen, ezkutuan.

• Aita gordeta egon zen gerra garaian

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkate izan zen; gerra garaian, ordea, alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Bi edo hiru aldiz etxera bila etorri zitzaizkion.

• Gerra garaian aita mendian gordeta ibili zen

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkatea izan zen eta gerra garaian alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Egunez mendian gordeta egoten zen eta gauez etxera itzultzen zen. Erreketeak bila etortzen ziren. Herriko erretorea ere aitarekin ezkutuan ibili zen.

• Gerra garaiko manifestazioak

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra denboran Bilbo erori zenean, manifestazioak egiten ziren, presoak herrian zehar paseatuz. Desfile militarra ere izaten zen.

• Prozesioak fusilekin eskoltatuta

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra garaian eta gerraostean prozesioak fusilekin eskoltatuta egiten ziren.

• Francok hiri handiak hartzean, eskolan jai

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Manifestazioak egiten ziren Francok hiri handiak hartzen zituenean, eta eskolan ere jai izaten zuten umeek. Maistra eta maisu nazional guztiak kendu egin zituzten eskoletatik. Hauek eskola partikularrak ematen hasi behar izan zuten askotan, dirua irabazi ahal izateko.

• Eibarko umeak Errusiara

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra zela eta 3-4 urtez eskola gabe gelditu ziren ume asko eta asko. Eibartik ume asko joan omen ziren Errusiara. Salbokondukturik gabe ibiltzea ezinezkoa izan ohi zen. Hura lortzeko, ordea, falangista izan behar zen.

• Euskararen inguruan idazteagatik poliziak atxilotu

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Egunkari, liburu eta elikula guztiak zentsuratuta zeuden, eta oso kontrolaturik. Bi aldiz eraman zuten Jose Mari poliziarengana euskararen inguruan idazteagatik.

• Sozialistak, zeharo beldurturik

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eibar herri sozialista bazen ere, gerra garaian Francoren garaipenak ospatzen zituzten, bandera eta manifestazio eta guzti. Oso beldurturik zeuden sozialistak, askok alde egin zuten atzerrira.

• Atxilotuak ezin herrian sartu

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra garaian atxilotu eta ondoren libre geratutako sozialistek ezin zuten herrian sartu. Jose Mariren osabak berak Amorebietan bizi behar izan zuen.

• Osaba atxilotu zutenekoa

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Edorta alberdi senidea zigortu zutela konturatu ziren kontrabandoa eramaten zion emakume bati esker.

• Karlistaldian abadea pistolarekin mezara

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Aitaren eskola garaian eraztuna zegoen, euskaraz hitz egiteagatik zigor moduan erabiltzeko. Karlistadetan, aldiz, abadeak pistola eskuan eramatzen zituen umeak elizara.

• Babak Santanderko zezen plazako presoentzat

  Luciana Larreategui Arizaga (1912) Eibar

  Santanderren preso asko zeuden, tartean baita eibartarrak ere. Ezagunik ote zegoen begiratzera joan zen zezen plazara eta leihoetako baten bere koinatua ikusi zuen. Amak baba lapiko handi bat prestatu zuen presoentzat, baina ez zieten laga sartzen. Leihotik behera sokak bota, lapikoa lotu eta sokatik tiratuta jaso zuten.