Errepresioa

• 1949. urtean Franco Eibarrera

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Imperial lantegian zegoen Jose Mari lanean Franco Eibarrera etorri zenean. Karlistak Franco agurtzera jetsi ziren. Jose Mari atifranquista zen eta ez zen haren desfilea ikustera joan. Lantegian jai izan zuten bisitagatik.

• Herria Francoren beldur

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Beldurra zela eta Francori babesa ematen zioten herritar askok, nahiz eta haren alde ez egon. Francok Eibar bisitatu zuenean, jendea kalera jaitsi zen desfilea ikustera.

• Erreferenduma egin zenekoa

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Beharrezkoa zen erreferendumean parte hartzea. Mahaiburu izatea egokitu zitziaon Jose Mariri. Ez joateagatik dirua ordandu edo kartzelara joan beharko zuela esan zioten. Emaztearen aita karlista ezaguna zen, eta harengatik baimena eman zioten mahaiburu ez izateko.

• Eskolatik 'Formacion del espiritu Nacional' kendu zutenekoa

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eskolan 'Formacion del espiritu Nacional' emango zutela jakinaraztean, ikasleek ez zuten batere ondo hartu, eta eskolatik atera egin ziren ikasleak, kontra egiteko. Zuzendariak, polemikarik nahi ez eta gaia kendu egin zuen.

• Mutil errepublikanoa frankistek garbitu Angiozarren

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Mutil errepublikano bat harrapatu zuten ezustean frankistak Bergarara sartu zirenean, eta Angiozarren garbitu zuten. Luciaren amamak oso gogoan zuen gertakizun hura.

• Aitak, antiklerikala izan arren, elizaren ondasunak errespetatzeko agindu zuen

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Aitaren anaia fraidea zen. Gerra irten zenean, etxean babestu nahi izan zuten, baina ordurako Eskoriatzako baserri batean zegoen ezkutatuta. Ihesalditik etorri zirenean, Bergarako mojek esan zioten Luciari beren aitak, komisario politikoa gerra denboran, komentuak eta elizak ez ukitzeko agindua eman zuela. Aita kleroaren aurkakoa zen, baina ez zen haien ondasunak hondatzearen aldekoa.

• Hainbat fusilatu Bergaran

  Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara

  Osintxun hainbat lagun fusilatu zituzten frankistak sartu zirenean. Bergaran bakarra, Jaxinto "Bonbulu".

• Osabak kartzeletik ihes egin zuen

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  Tomás Garbizu osabak muga pasa zuen kartzelatik ihes eginda eta Donibane Lohitzunen bizi izan zen denbora askoan. Organista eta konpositore famatua izan zen.

• Gerra Zibila ume baten ikuspegitik

  Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

  Gerra Zibila. Frantziara ihes egin zuten; lehenengo Tolosara eta gero Donibane Lohizunera. Bertako txokolatinak gogoan ditu oraindik. Eibarrera etorri zenean (1940 inguruan), ogirik ere ez. Etxean egoera gogorra bizi zuten: ama egunero-egunero kuartelera joan behar izaten zen; osaba kanpoan zuten eta aita 7 urtez kartzelan egon zen. Aita Asturiasen harrapatu zuten (Aitak idatzitako bertso batzuk erakusten ditu). Bera gerra garaian umea zen eta ez zuen ezer ulertzen.

• Kontzientzia politikoa piztu

  Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

  Urte batean Franco Alegiatik pasa behar zela eta, ume guztiak agurtzera joan zirela oroitzen du. Zigortu egin zuten Luis, Franco galiziarra zela esateagatik, gaizki ikusirik baitzegoen hura.

• Aita nazionalista

  Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia

  Alegian herri eskola eta moja eskola zeuden. Luis Moja eskolara joan zen, eta politika ez zen bertan sartu. Eskola nazionalean, ordea, bai. Aita nazionalista zen, eta botoak erosten ibiltzen zen alderdiarentzat. Ama, aldiz, karlista zen.

• Aita bisitatzera kartzelara

  Cresen Urkidi Astorkia (1930) Aulesti

  Aita bisitatzera, kartzelara joan zen. Bilboko Larrinagara. Atearen akordua du, bueltak ematen zituela.

• Kartzelara errakuntza bategatik

  Juan Larrinaga Atxabal (1918) Ispaster

  Gerra hasi zenean, basoan lan egiten zuen beste lagun batzuekin batera. Egun batean, basoak su hartu zuen eta Guardia Zibilak haiek izan zirela pentsatu zutenez kartzelara bidali zituzten.

• Barriola ahizpak

  Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

  Maritxu eta Koro Barriola ahizpak ezagunak ziren euskararen alde egin zuten lanagatik. Maritxu Barriola argitalpenak saltzen aritu zen, ezkutuan.

• Aita gordeta egon zen gerra garaian

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkate izan zen; gerra garaian, ordea, alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Bi edo hiru aldiz etxera bila etorri zitzaizkion.

• Gerra garaian aita mendian gordeta ibili zen

  Joxe Ramon Aranburu Ugartemendia (1941) Alkiza

  Joxe Ramonen aita gerra aurretik alkatea izan zen eta gerra garaian alde egin behar izan zuen, nazionalista zelako. Egunez mendian gordeta egoten zen eta gauez etxera itzultzen zen. Erreketeak bila etortzen ziren. Herriko erretorea ere aitarekin ezkutuan ibili zen.

• Gerra garaiko manifestazioak

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra denboran Bilbo erori zenean, manifestazioak egiten ziren, presoak herrian zehar paseatuz. Desfile militarra ere izaten zen.

• Prozesioak fusilekin eskoltatuta

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra garaian eta gerraostean prozesioak fusilekin eskoltatuta egiten ziren.

• Francok hiri handiak hartzean, eskolan jai

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Manifestazioak egiten ziren Francok hiri handiak hartzen zituenean, eta eskolan ere jai izaten zuten umeek. Maistra eta maisu nazional guztiak kendu egin zituzten eskoletatik. Hauek eskola partikularrak ematen hasi behar izan zuten askotan, dirua irabazi ahal izateko.

• Eibarko umeak Errusiara

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Gerra zela eta 3-4 urtez eskola gabe gelditu ziren ume asko eta asko. Eibartik ume asko joan omen ziren Errusiara. Salbokondukturik gabe ibiltzea ezinezkoa izan ohi zen. Hura lortzeko, ordea, falangista izan behar zen.