Errepresioa

• Gerrako presoa, trintxerak eta bideak egiten

  Tomas Abarrategi Goikoetxea (1947) Berango

  Aita nazionalistekin ibili zen gerran eta Francoren aldekoek preso hartu zuten. Hiru urtean aritu zen preso lanean: Picos de Europan eta Castellón de La Planan. Zahartzaroan itzuli nahi izan zuen Castellonera; dena aldatuta aurkitu zuen.

• Santanderren eta Santoñan preso

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Santanderren denbora gutxi egon zen zezen-plazan preso. Handik Santoñako kuartelera eraman zituzten preso; denak elkarren gainean. Handik Santanderrera, eta han okindegi bat aurkitu eta denak sartu ziren tropelean ogia erostera.

• Mandoak gobernatzen

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Iruñean egon ziren preso; han ondo egon ziren. Handik Mirandara eraman zituzten, italiarrengana, eta han ikusi zituen inoiz baino zaldi eta mando gehiago. Handik Guadalajarako herri batera eraman zituzten; kapitain italiarrak mehatxatu zituzten. Mandoak garbitzen, jan barik izan zituzten egunetan; eskatu ondoren eman zieten. Handik Brionesera eraman zituzten, eta han nagusiek hobeto hartzen zituzten. Italiarrek eta espainiarrek banatuta jaten zuten.

• Gerra baina jan faltarik ez

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Sarjentua baino ez zen espainiarra; gainerakoak italiarrak. Euren zeregina mandoak garbitzea eta gobernatzea zen. Pasta ematen zielako kexatu ziren. Frontera ere joan ziren. Jatekoa eta ardoa ez zitzaien falta; edateko ura falta zen. Gabonetan bi aginaldo. Katalunia aldetik Najerara; ederto ibili ziren: egunero arkume txuletak jaten zituzten.

• Patxikoren aurrean desfilatu zuten

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Azkenean Toledora joan ziren eta han amaitu zen gerra. Hiruzpalau egun trenean Alacantera, Mucha Miel izeneko herrira. Han azalorea jaten zuten. Handik Madrilera; desfilean hartu zuten parte. Italiara joan behar zutela esan zieten, baina, azkenean etxera.

• Sei hilabeterako etxera, baina lizentzia iritsi zitzaion

  Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

  Luzaroan egon ziren Logroñon, deposituan. Guardia asko egin behar izan zituzten, eta gutxi janda; hasieran lortzen zuten ogia, baina gero ez. Handixik etxera itzuli ziren sei hilabeterako. Aita hirurogei urtetik gorakoa izateagatik libratzea eskatu zuen, baina ez zela posible esan zioten, bi behiren jabe zelako. Azkenerako, lizentzia iritsi zitzaion.

• Baserri inguruan dena egiten zuten euskaraz

  Andres Ereño Atutxa (1917) Etxebarri

  Gerra ostean politikoak sartu ziren, Etxebarri beldurrez isilduta geratu zen. Batzuk kartzelara eraman zituzten. Gurasoekin beti egin du euskaraz, gero ohitura galdu badu ere. Auzokoek, baserri ingurukoek euskaraz egiten zuten dena.

• Gerra ostea

  Andres Ereño Atutxa (1917) Etxebarri

  Gerra ostean gosea egon zen eta arropa ere eskas. Etxean, arreba zaharrena joskilea zenez, etxerako josten zuen eta eurek ez zuten arropa izateko arazorik izan. Batzuk kartzelara eraman zituzten, beste batzuk (bi koinatu) langileen batailoietara.

• Aita kartzelan eta anaiak borrokan

  Pepita Amiano Larrañaga (1921) Pasaia

  Gerra sasoian aita kartzelan egon zen, eskopeta entregatu ez zuelako, eta lau anaia borrokan. Pasai Antxon egon zen kartzelan aita, baina ez denbora askoan.

• Astebete preso, isuna ez ordaintzeagatik

  Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

  Saio gehienak librean egiten zituzten, gaiak batez ere bazkarian edo bazkalostean izaten ziren. Bertsotan esandakoarekin kontuz ibili behar zuten. Behin astebete pasa zuen preso, bertso saioagatik jarri zioten isuna ez ordaintzegatik.

• Bertsolaritza Francoren garaian

  Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

  Francoren garaian bertsotan aritzeko aukerarik ez zuten izan, eta prestakuntza asko mugatu zuen horrek urte haietan. Bizkaia mailan Azpillaga eta Mugartegi zebiltzan.

• Txapelketarik ez denbora batean

  Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

  Bizkaiko Txapelketarik ez zen egin 60. hamarkadatik 89ra arte. Euskal Herrikoa 86an ospatu zen. Lizasok irabazi zuen txapela. 89koan, aldiz, Jonek.

• Emandako babesari esker bizirik

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Bi falangista egon ziren ezkutatuta Jataben, euren auzoan. Osaba alkateak babestu zituen; Franco sartu zenean, Larrinagako kartzelan hilabete egin ondoren, osaba eta aita epaiketan aske utzi zituzten falangista haien bitartekaritzari esker. Hala ere, izan zituzten isunak.

• Txahalak saldu isuna ordaintzeko

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Diru zuria esaten zioten Euzko Jaurlaritzak sortutako diruari. Baina Franco sartu zenean, balio ez zuenez, diru gabe zeuden. Isunak ordaintzeko bi txahal saldu beharra izan zuten. Urte batzuetan, lagunek ere gorriak zirela eta ez zutela ezertarako eskubiderik esaten zieten.

• Inolako laguntzarik ez

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Udal guztia eraman zuten atxilotuta. Francoren aldekoren baten indarra behar zen epaiketetan. Herrian idazkaria eta parrokoa ziren laguntzeko aukera zutenak, baina ez zuten sekula nazionalisten alde egin. Parrokoak lehengusinari ukatu zion laguntza hiru semeetako bat frontetik etxera ekartzeko. Zaurituta egon arren, eraman egin zuten frontera herritarren batek salatuta.

• Eskolan "viva España!" oihukatu behar

  Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

  Neskek beste maistra bat zuten. "Viva España" esan behar izaten zuten eskolara sartu orduko.

• Errepublikazaleak Francoren garaian

  Juan Lizarralde Mujika (1912) Antzuola

  Aita Bergaratik Antzuolara joan zen bizitzera. Olaran lantegian jardun zuen bizi osoan lanean. Aita errepublikanoa zen, eta lanean jarraitu zuen bertan Francoren garaian. Aita eta Olarango nagusia kartzelara eraman zituzten Bergarara. Hurrengo egunean, beste 14 langile ere preso hartu zituzten, tartean Juan bera zegoelarik. Bederatzi hilabetera aske utzi zituzten.

• Karmenak galarazi

  Luisa Josefa Bordazar () Alegia

  Zenbait ospakizun egiten ziren inguruan, tartean Karmenak. Galarazi egin zituzten gerra garaian.

• Ermuko bost eskuindar hil

  Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

  Bandera erre edo ez daki zer egingo zuten. Gorroto handia zieten francozaleek nazionalistei. Ermuko bost eskuindar hil zituzten: horietako hiru Larrinagako kartzelako asaltoan; Olañeta eta beste bat Ermuan, gerra irten zenean. Olañetaren hilketaren azalpenak.

• Ermuan egindako pistolak

  Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

  Hainbat ermuar eskuindar kartzelan egon zen pistolak banatu eta saltzeagatik. Pistolak egiten ziren Ermuko hainbat fabrikatan. Hileta batera etorri zen jeneral batek pistola bat lapurtu zien. Pistola-fabriken zerrenda.