Errepresioa

Emandako babesari esker bizirik
Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

Bi falangista egon ziren ezkutatuta Jataben, euren auzoan. Osaba alkateak babestu zituen; Franco sartu zenean, Larrinagako kartzelan hilabete egin ondoren, osaba eta aita epaiketan aske utzi zituzten falangista haien bitartekaritzari esker. Hala ere, izan zituzten isunak.
Txahalak saldu isuna ordaintzeko
Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

Diru zuria esaten zioten Euzko Jaurlaritzak sortutako diruari. Baina Franco sartu zenean, balio ez zuenez, diru gabe zeuden. Isunak ordaintzeko bi txahal saldu beharra izan zuten. Urte batzuetan, lagunek ere gorriak zirela eta ez zutela ezertarako eskubiderik esaten zieten.
Inolako laguntzarik ez
Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

Udal guztia eraman zuten atxilotuta. Francoren aldekoren baten indarra behar zen epaiketetan. Herrian idazkaria eta parrokoa ziren laguntzeko aukera zutenak, baina ez zuten sekula nazionalisten alde egin. Parrokoak lehengusinari ukatu zion laguntza hiru semeetako bat frontetik etxera ekartzeko. Zaurituta egon arren, eraman egin zuten frontera herritarren batek salatuta.
Eskolan "viva España!" oihukatu behar
Jon Lopategi Lauzirika (1934) Muxika

Neskek beste maistra bat zuten. "Viva España" esan behar izaten zuten eskolara sartu orduko.
Errepublikazaleak Francoren garaian
Juan Lizarralde Mujika (1912) Antzuola

Aita Bergaratik Antzuolara joan zen bizitzera. Olaran lantegian jardun zuen bizi osoan lanean. Aita errepublikanoa zen, eta lanean jarraitu zuen bertan Francoren garaian. Aita eta Olarango nagusia kartzelara eraman zituzten Bergarara. Hurrengo egunean, beste 14 langile ere preso hartu zituzten, tartean Juan bera zegoelarik. Bederatzi hilabetera aske utzi zituzten.
Karmenak galarazi
Luisa Josefa Bordazar () Alegia

Zenbait ospakizun egiten ziren inguruan, tartean Karmenak. Galarazi egin zituzten gerra garaian.
Ermuko bost eskuindar hil
Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

Bandera erre edo ez daki zer egingo zuten. Gorroto handia zieten francozaleek nazionalistei. Ermuko bost eskuindar hil zituzten: horietako hiru Larrinagako kartzelako asaltoan; Olañeta eta beste bat Ermuan, gerra irten zenean. Olañetaren hilketaren azalpenak.
Ermuan egindako pistolak
Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

Hainbat ermuar eskuindar kartzelan egon zen pistolak banatu eta saltzeagatik. Pistolak egiten ziren Ermuko hainbat fabrikatan. Hileta batera etorri zen jeneral batek pistola bat lapurtu zien. Pistola-fabriken zerrenda.
Kartzelako bizimodua
Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar

1934ko iraultzaren ondoren Benigno Baskaran kartzelan egon zen eta alabari kontaturikoa azaltzen du. Kartzelan eibartarren artean kooperatiba antzekoa sortu eta jatekoa denen artean banatzen omen zuten. Kartzelan lasai egon zirela eta lagunartean ongi bizi izan zirela esaten zuten eibartar askok. Benignoren inguruko pertsonaia garrantzitsuez hitz egiten du Aurorak; Toribio Etxebarria, Julian Etxeberria, Madinabeitia eta Lukas Alberdi, adibidez.
Toribio Etxebarria, umetatik ezagun
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

Toribio Etxebarria umetatik ezagutzen zuen. Eskolara joandakoan, pasatzen ikusten zuen, baita Arratera bidean irakurtzen ere. Ezagutu kartzelan egin zuen; eskuz idatzitako liburua kartzelako patioan irakurtzen zien. Ordurako Eibarren oso ezaguna zen.
Toribio Etxebarria, jakin-min handiko gizona
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

Sarri eta leku askotan ikusten zuen Toribio Etxebarria irakurtzen. Txindurriak ikustea gustatzen omen zitzaion Toribiori; jakin-min handiko gizona zen. Eskuindarrekin Madrilen izandako harremanaren berri eman zion Toribiok.
Emakume Abertzale Batza
Agus Agirregomezkorta Isasi-Isasmendi (1920) Ermua

Emakume Abertzale Batza zen euren taldea. Gerra bukatu eta ihes egindakoak etxera bueltatzen zirenean, geltokian zain egoten ziren karlista batzuk eta kartzelara eramaten zituzten.
Bilboko kartzeletara senideak bisitatzera
Agus Agirregomezkorta Isasi-Isasmendi (1920) Ermua

Hamazazpi urterekin edozer egiteko gauza zen. Bilbora joaten zen preso zeuden anaia eta senideak bisitatzera. Anaia barku batean egon zen preso. Bisita batean anaiarekin izandako gorabeherak. Krispinesiak oparia kendu nahi izan zion.
Anaia itsasontzi-espetxean preso
Agus Agirregomezkorta Isasi-Isasmendi (1920) Ermua

Anaia preso egon zen: lehendabizi kartzelan, eta gero barkuan. Gogorra ei zen. Abertzaleak zirelako eduki zituzten.
"Lau esku banekaz..."
Agus Agirregomezkorta Isasi-Isasmendi (1920) Ermua

Janariz beteta joaten zen Bilbora. "Lau esku banekaz..." esaten zion bere buruari, gehiago eroan ahal izateko. Kartzelan egondako senideak. Emaztea bisitara joan eta haurdun geratu zeneko istorioa.
Frankisten manifestazioetara, behartuta
Tomas Izagirre Garate (1918) Ermua

Olañetari buruzko komentarioak. Haren jarraitzaileak jende eskasa. Frankistek hiriburu bat hartzen zutenean, manifestazioa antolatzen zuten eta denak joatera behartuta zeuden, aita ere bai. Saihesten ahalegintzen ziren arren, joan egin behar. Lur jota etxeratzen zen.
Hildakoak eta ihes egindakoak Asteasun
Joxe Antonio Urretabizkaia Otamendi (1928) Asteasu

Asteasun hiru gizon nazionalista nola hil zituzten gogoratzen du. Nafarrak ziren hilketa horiek egin zituztenak. Asteasuko askok alde egin zuten egun haietan. Joxe Antonioren aita karlista egin zen, ondoko karlista batek egurra emateko.
Bi Larrañaga, fusilatu bat
Jose Muñoa Zabaleta (1921) Eibar

Komunistak aparte ibiltzen ziren; indarra zuten. Jesus Larrañaga kategoria handiko gizona zen. Eibarren Larrañaga abizena zuen beste gizon bat zegoen. Beste batailoi batek gizon hau hartu eta fusilatu egin zuen, Jesus Larrañaga zela pentsaturik.
Ermuko arkitektoa
Juan Urreta Unamuno (1923) Ermua

Umetako Ermua. Ermuko arkitektoak planoak eginak zituen herria zela eraiki adierazten zutenak, baina ez zieten jarraitu. Gerra garaian fusilatu egin zuten.
Kartzelako informazio sarea
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

Kartzelan antolatuta egon ziren; patioan batu eta elkarri albisteak ematen zizkieten. Gerrako parteak jasotzen zituztelakoan, emakume batek idatzitako oharrak hartzen zituzten, presoei animoak eman nahian idatzitakoak.