Errepresioa

• Aita kartzelan zegoela, arreba hil

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Gerra garaian, aita Ondarretako kartzelan sartu zuten; handik Burgosa eraman zuten, eta geroago Astorgara. Gerra garaian, Gurutz ama eta anaiarekin Donostian izan zen aste pare batez: orduko oroitzapenak kontatzen ditu. Donostiatik Zarautza joan ziren eta han bi hilabete inguru pasa zituzten. Aita Ondarretako kartzelan zegoela bisitatu zuten: han esan zion amak aitari alaba hil zela.

• Kartzelako agonia "libertad absoluta" emango ote zieten beldur

  Gurutz Ganzarain Ansa (1927) Andoain

  Aita ia fusilatu egin zuten. Ondarretako kartzelan fusilatzen zituztenei ez zieten apaizarekin konfesatzen uzten hil aurretik. Errekete fin bat horretaz enteratu zenean, ordea, denek izan zuten apaizarekin egoteko aukera hil aurretik. Aitarekin kartzelan izandako mutil gazte bati buruz hitz egiten du Gurutzek. Kartzelakoen eguneroko agonia kontatzen du Gurutzek: "libertad absoluta" esaten zieten fusilatzera eramaten zituztenei.

• Ubideko batzokia suntsituta

  Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

  Gerra denboran, Ubideko batzokia bonbaz eraitsi zuten. Abelintxuren aita inongo arrazoirik gabe eraman zuten kartzelara.

• Ondarretako kartzelako hezetasuna

  Koldo Torre Iturbe (1933) Bermeo

  Marea gora zenean, ura sartzen zen Ondarretako kartzelan. Hezetasuna dela eta, aitak gorputz guztia ekzemaz beteta izaten zuen harrezkero. Bilboko alde zaharreko botikari batek egiten zizkion azalerako pomadak.

• Martutene-Loiolako guardia

  Mariasun Elosegi Kortadi (1925) Donostia

  Mariasunen aita Martutene-Loiola eremuan guardia egitera derrigortu zuten. Egunez harrobian egiten zuen lan, eta gauez, guardia egitera joan behar izaten zuen. Behin, ondoezik zegoelako ez zen zaintza egitera joan, eta 25 pezetako isuna jarri zioten.

• Nolakoa zen Ondarretako kartzela

  Juanita Getaria San Pedro (1927) Errenteria

  Lehenik, bisitarien otarre eta halakoak gainbegiratzeko gunea omen zen. Sarrera handi bat ere gogoratzen du Juanitak. Aita hirugarren solairuan zela ere oroitzen du, eta harengana korrika joaten zirela, barrote artetik "atta, atta"! deika.

• Emakumeak alarguntzean

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  San Antonio Abad ospitalean gertaturikoak kontatzen ditu Patxik. Frankismo garaian, emakume asko alargun geratu ziren, ezertxo ere jakin gabe. Asko Ondarretako espetxean bertan fusilatu zituztelako eta beste batzuek, berriz, egoera larrian ospitalera eraman eta bertan hil zirelako. Liburuak eta abarrak aztertuz, gerora jakin ziren halako kontuak.

• Beldurrez

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Zaila izaten zen kalean norbaiti hitz bat euskaraz entzutea. Beldur handia zegoen, espetxeratze eta fusilamendu ugari izan baitziren garai hartan.

• Amona Joxepa espetxera

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Amona Joxepak ez zekien gaztelaniaz, eta espetxera eraman zuten bilobei euskaraz hitz egiteagatik. Familian sufrimendu handia izan zuten, eta amona penaz hil zela dio Patxik, gerra garaian.

• Zornotzako emakumeak Saturrarango kartzelan

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Espetxeratutako baserritar batzuek den-dena galdu zuten. Zornotzako emakume asko Saturrarango kartzelan egon ziren, batzuk hiru urte. Batzokiko zerrendatan zeuden emakume guztiak eraman omen zituzten kartzelara.

• Aita Ondarretako kartzelan

  Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

  Aita kartzelan egon zen. Ez zekiten non zegoen. Txalupan egin zuten ihes Mutrikutik, eta harrapatu egin zituzten. Ondarretako kartzelan zegoela jakin zuten. Bisitan joanda ahizpari "hable en cristiano" esan zioten.

• Aita kartzelan eta ama ospitalean

  Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

  Aita eta osaba kartzelan zeuden bitartean Donibanen zeuden beraiek. Familia batek asko lagundu zien. Amak flebistis zuen eta oso gaizki egon zen, ospitalean. Amonarekin zeuden beraiek. Ahizpa zaharrenak 16-17 urte zituen, eta neskame joan zen Bilbora.

• Gerran fusilatuak

  Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

  San Pedroko bikarioa hil zuten, gerra hasieran, baina ez daki nola gertatu zen. San Juanen gutxienez bi fusilatu zituzten.

• Lauaxeta eta `Gudari´ aldizkaria

  Julio Sarasua Gisasola (1917) Eibar

  Lauaxetarekin jardun zuen lanean `Gudari´ aldizkarian. Gernikara joatekoak ziren biak elkarrekin, bonbardaketaren hurrengo egunotan, baina Julio azkenean Bilbon gelditu zen. Orduantxe harrapatu zuten Lauaxeta eta ondoren fusilatua izan zen. `Gudari´ aldizkariaren inguruko azalpenak; izan zituen aldaketak. `Euzko Gudarostea´ aldizkaria.

• Julio Sarasuaren atxiloketa; kazetari-trukea

  Julio Sarasua Gisasola (1917) Eibar

  Gerra zibila Euskal Herrian. Julio noiz harrapatu zuten. Preso egon zen 16 hilabete inguru, heriotza-zigorrarekin. Puerto de Santamaría; Sevilla... Heraldo de Aragón-eko kazetariekin trukea egin zenean askatu zuten. Alemanen okupazioa. Gerra ondorengo urteak. Martutene. 19 urte zituen eta beharbada horregatik onik irten zen guzti hartatik.

• `Gudari´ aldizkaria; Eusko Jaurlaritzako kontseilariak

  Julio Sarasua Gisasola (1917) Eibar

  Gerra Zibila Euskal Herrian. Espinosa (Osasun Kontseilaria) nola harrapatu zuten. Jose Antonio Agirre; Pedro Basaldua (Agirreren idazkaria). Carlton hotelean zegoen Eusko Jaurlaritzaren egoitza. Beste kontseilari batzuk: Toyos...

• Gerrak tristura ekarri zuen

  Felisa Eizagirre Ibarguren (1914) Zarautz

  Gerra hasi zenean, Zarautzen zegoen umezain. Soldaduak kamioietan pasatzen ikusi zituen. Jende askok alde egin zuen, Bilbora, Nafarroara... Tristura sartu zen. Kartzelaratzeak, emakumeei ile-mozketak...

• Aitari maisu lana kendu ziotenekoa

  Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

  Aita maisua zen eta gerraren ondorioz, eskolatik bota zuten, besteekin batera. Hortaz, lanik gabe gelditu zen. Oso gaizki gelditu ziren. Ama telefonista izandakoa zen eta lanari ekin zion berriz. Aitari ez zioten lanera itzultzen utzi.

• Espiatzat hartuta, preso

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Hamazortzi urterekin hasi zen babeslekuak eta trintxerak egiten. Espiak zirelakoan, kartzelaratu egin zituzten etxetik gertuan. Anekdota bat kontatzen du.

• Nazionalen dominak eta koñaka

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Nazionalekin ibili behar izan zuenean, dominak erabili behar izan zituen. Bota ere egiten zituen. Herri bat hartutakoan, koñaka ematen zieten.