Errepresioa

• Aitak herritik alde egin ez, eta fusilatu egin zuten

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Aitak ez zuen herritik alde egin, frankistak sartu zirenean. Haren laneko bikoteak alde egin zuen eta bizirik irten zen.

• Frontera joatera behartuta

  Mari Karmen Rubio Areitioaurtena (1930) Berriz

  Aita gerrarako eraman egin zuten, baita osaba ere. Lehenengo Bilboko kontzentrazio-eremura eraman zituzten eta ondoren frontera. Frantziara pasatu zen eta han koinatuarekin elkartu zen. Bere lehengusu bat ere horrela eraman zuten gerrara.

• Frantziatik Espainiara bueltan

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Kontzentrazio-esparruan, batzuei Espainiara itzultzeko aukera eskaini zieten. Irundik sartu zen Sebastian; eta, bertako tren-geltokian egun batzuk pasatu ondoren, Santanderrera eraman zuten.

• Berriro Frantziara ihesi

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Otsailaren 9 batean, Portbou-ra ailegatu ziren, eta hondatutako arropa eta oinetakoek aldatu ahal izan zituzten. Handik, frantziar Kataluniako Perpignan-era joan ziren; eta, hamabost egunen ostean, Saint Cyprien-eko esparrura eraman zituzten; gerora, Argelès-ekora. Esparru hartan abesten zuten kantu bat kantatzen du.

• Ana Mari aitagaz batera preso eta noraezean

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean, aitak leku batera joateko agindua jaso zuen. Laster etxera bueltatuko zelakoan, Ana Mari beragaz eroan zuen. Beste askogaz batera preso hartu zuten aita eta Ana Marik beragaz batera pasatu zuen gaua. Hurrengo goizean presoak kartzelara eroan zituztenean, aitak Ana Mari bide izkina batean utzi zuen; handik etxe batera joan zen korrika babes bila. Amak-eta baserririk baserri joan osten aurkitu zuten umea. Ana Mari izekoagaz batera etxera bueltatu eta ama Begoñara arte joan zen senarraren bila.

• Ama preso zuten aita bisitatzen

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean etxetik alde egin zuten, baina aitite etxean gelditu zen. Beraien aita Bizkargiko frontetik etxera etorri zen eta aita bakarrik topatu zuenean besteengana, beraiengana, joan zen Gallartara. Han atxilotu eta Iruñera eroan zuten preso. Ama lantzean behin joaten zen aita bisitatzera Mirandatik zehar. Horietako bidaietako batean militar batzuek deseroso sentiarazi zituzten. Aitak kartzelan oso txarto pasatu zuen.

• Milizianoak aitaren bila

  Justina Kareaga Gojenola (1928) Aulesti

  Milizianoen tropak goitik behera zetozela gogoratzen du. Bezperan, beraien aita hartu zuten azaltzeko non zegoen Zapola -trintxera lekua-, baina alde egitea lortu zuen; hurrengo egunean berriro etorri zitzaizkion bila. Bere nebak 7 urtean ibili ziren soldadu.

• Aita ezin besarkatu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Liberen aitak Larrinagako kartzelatik bidalitako karta baten irudia erakusten da. Txarto jaten zuten kartzelan eta bisita egunetan arkumea eramaten zioten jateko. Aita ikustera joan zenean kartzelara, mututurik geratu zen, berak uste ez bezala, ez ziotelako besarkatzen utzi, ezta hurreratzen ere.

• Alaba ausartak

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Agure baten bitartez paseak lortu zituzten aitarekin aurrez aurre egoteko Larrinagako kartzelan. Gero, harremana izaten jarraitu zuten; azkenean, egunkaritik enteratu ziren hil egin zela gizon hura.

• Arratoiekin Larrinagako kartzelan

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Larrinagan torturatu egin zuten aita; arratoiekin izan zuten. Aitak Larrinagako kartzelatik idatzitako eskutitza irakurtzen dute.

• Kanposantuko gurutzea apurtu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Kartak ezin ziren euskaraz idatzi. Galdakaoko kanposantuan euskarazko hitzak zituenez gurutzeak, apurtu egin zieten. Beste batzuei ere apurtu zieten marmolezko hilobia.

• Txokolate paperean ere idatzita

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Aitaren eskutitz eta ohar asko ditu Libek. Kantinploraren estalkiaren azpian pasatakoak dira asko. Etxetik bidalitako txokolate paperean idatzitako eskutitza erakusten da.

• Polizia neba zaharrenaren bila

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Aitari urtebeteko kondena jarri zioten. Ustez, neba zaharraren bila joan ziren. Hark Gernikako bandan atera zuen plaza, ez joateko gerrara; baina fabrikako nagusiak hori jakinda, militarizatu egin zuen horrela lantegian jarraitzeko. Bila joan zitzaion polizia, baina azkenean ez zuten eraman.

• Hiru herritarren salaketa izan zuen aitak

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Neba ez zuten atxilotu, eta gero aitaren atzean hasi ziren. Hiru herritarrek jarri zioten salaketa aitari, baina batek erretiratu egin zuen. Epaiketan bertan entzun zuen zein ziren salatzaileak. Haien ondorengoekin harreman ona izan arren, gertaturikoak ez ditu ahaztuta, aitak jasandakoak gogorrak izan ziren eta.

• Ahaztu ez, apur bat asaskatu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Orain, gerra garaikoak kontatzeak apur bat asaskatzen du. Orain ere martirtzat beste aldekoenak hartu izan dira.

• Kondena osoa bete zuen aitak kartzelan

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Liberen aitak kondena osoa bete zuen kartzelan: urtebete eta egun bat. Zahar atxilotu zuten, eta 78 urterekin hil zen.

• Galdakaoko lau gazte fusilatu zituzten

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Lau mutil hil zituzten Galdakaon; eta aitaren atzean ibili ziren nazionalak. Lau mutiletako bat udaleko txistularia izan zen; gauetan parrokoa jagoten egoten ziren, asturiarrek ez ziezaioten ezer egin. Nazionalak sartu zirenean, atxilotu zituzten eta heriotzara zigortu. Haietako batek eskatu zien uzteko apaizarekin hitz egiten; utzi zioten, baina apaizak ezezagunarena egin zion. Epaiketarik gabe hil zituzten. Batzokia "casa roja"n egon zen, alboan Círculo Tradicionalista eta udaletxea.

• Jose Luis Ereño etxerako bidean hil zuten

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Jose Luis Ereño Elexalden bizi zen; Círculo Tradicionalistako presidentea zen, eta gau batean etxerantzean hil zuten. Ez zen argitu nor izan zen hiltzailea. Gauetan, esnea banatu ondoren, etxerantzean, elkarrekin itzultzen ziren etxera; hil zuten gauean, aldiz, eguraldia txarra zenez, ez ziren itzuli batera, eta hil egin zuten.

• Kartzelako atean fusilatutakoen zerrenda

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Larrinagako kartzelara, Santoñara edo Puerto Santa Maríara eramaten zituzten presoak. Berak ikusi zuen Larrinagako kartzelatik kamioietan presoak lotuta eramaten zituztela Derion fusilatzeko. Atean jartzen zuten fusilatutakoen zerrenda. Familiek drama itzelak bizi zituzten.

• Martiriak?

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  ETAkoei aurretik zabaldu zieten bidea, biktimak izandakoak baikinen euskaldunak. Martiri hitzak min handia ematen dio, beti besteei buruz izaten da eta.