Errepresioa

• Aita gudari preso harrapatu arte

  Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

  Gerratean aita euskaldunekin joan zen eta Jesus amarekin eta arreba zaharrenarekin gelditu zen. Faxistak sartu zirenean, beraien aita Santoñan harrapatu eta preso sartu zuten. Deustuko unibertsitatean eta eskolapioetan ere egon zen preso.

• Aita hiru urtez preso

  Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

  Gerra garaian aita preso izan zuen eta bera bisitatzera falangista arropekin joan zen behin. "Auxilio social"en jan ahal izateko, falangera joan behar izaten zuen-eta. Bere aita Santoñan atxilotu zuten eta handik Bilbora eraman zuten. Gero Espainiako Caceresera eta Burgosera eraman zuten langile-batailoira, etxera bueltatu arte.

• Aitaren bila etorri zirenekoa

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Gogoan dauka Luisko joan zela aitaren bila, udaletxera joateko. Osaba batek idiak ekarri zituen Mungiatik eta entregatu egin zituzten, eta handik gutxira izan zen.

• Ibiltzeko eta aita askatzeko baimen eske behin eta berriro udaletxera

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Ibiltzeko baimenaren bila joaten zen Gregorio idazkariarengana. Gehienetan lortzen zuen baina inoiz eman ere ez. Ez zuen inoiz aita eramango zuten susmorik izan. Paper kontuekin udaletxera eta parrokoarengana bueltaka ibili behar izan zuen, aita kartzelan zegoenean.

• Aitarengana kartzelara

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Aita preso zeukaten andre batzuek (zeintzuk ziren azaltzen du) Gregoriori lagundu egiten zioten Bilbora aitarengana kartzelara joaten zenean. Aitari esnea mandatariarekin eramaten zioten.

• Aita kartzelara, lanpostuagatik

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Aita kartzelara zergatik eraman zuten azaltzen du; Zaldibarko lanpostuarengatik uste dute. Berak aukera izan zuen aitaren lekuan joateko baina ez zuen nahi izan.

• Handikoak, gerran hilak bi alaba eta langile batailoian semea

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Maritxu eta Felisa gerran hil ziren, Handikoak. Jose langile batailoian ibili zen; tabakoa erosi eta zigarroak egin eta gero saldu egiten zituela kontatzen du.

• Nazionalek jarritako isuna

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Nazionalak sartu eta isunak eta atxiloketak hasi ziren. Mila pezetako isuna jarri zieten Ametzukoei eta Handikoei. Garia eta artoa entregatu egin behar izaten zituzten.

• Isunak eta atxiloketak

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Isunak herriko batzuei ipini zizkieten. Pedro Juan zaharra elkarrizketatzaileetako baten familiakoen etxera joan zen esatera zigorra jasoko zutela. Etxekoek isuna espero zuten, baina etxeko ama eraman zuten atxilotuta. Isuna ere jaso zuten eta ez zuten ordaindu. Zein emakume atxilotu zituzten aipatzen du.

• Berriztarrak Saturrarango kartzelan

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Berrizko emakumeak Saturrarango kartzelan egon ziren. Bere izebak ez zekien gaztelerarik. Anekdota bat kontatzen du, amama plazan saltzen ibiltzen zenekoa.

• Fusilamenduek terrorea eragin zuten

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Fusilamenduak gertatu zirenean, jakin egin zuten. Terrorea sentitu zutela dio, beldur itzela.

• Zergatik eraman zituzten preso emakumeak

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Emakumeak preso zergatik hartu zituzten jakitea erraza ez dela dio. Berak uste du inoiz pentsatu zutena esateagatik izango zela, nazionalak egiten ari zirenarekiko kritikaren bat edo.

• Gerratik itzuli eta etxerik ez

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Gerratik itzulitakoan, ez zieten etxera sartzen laga, eta baserri batera joan ziren.

• "Berdugua"ren erruz

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Amak ez zuen aitaren fusilamenduari buruz ezer esaten. "Berdugua" deitzen diotenaren kontrako berbak esaten zituen amak.

• Aitak herritik alde egin ez, eta fusilatu egin zuten

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Aitak ez zuen herritik alde egin, frankistak sartu zirenean. Haren laneko bikoteak alde egin zuen eta bizirik irten zen.

• Frontera joatera behartuta

  Mari Karmen Rubio Areitioaurtena (1930) Berriz

  Aita gerrarako eraman egin zuten, baita osaba ere. Lehenengo Bilboko kontzentrazio-eremura eraman zituzten eta ondoren frontera. Frantziara pasatu zen eta han koinatuarekin elkartu zen. Bere lehengusu bat ere horrela eraman zuten gerrara.

• Frantziatik Espainiara bueltan

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Kontzentrazio-esparruan, batzuei Espainiara itzultzeko aukera eskaini zieten. Irundik sartu zen Sebastian; eta, bertako tren-geltokian egun batzuk pasatu ondoren, Santanderrera eraman zuten.

• Berriro Frantziara ihesi

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Otsailaren 9 batean, Portbou-ra ailegatu ziren, eta hondatutako arropa eta oinetakoek aldatu ahal izan zituzten. Handik, frantziar Kataluniako Perpignan-era joan ziren; eta, hamabost egunen ostean, Saint Cyprien-eko esparrura eraman zituzten; gerora, Argelès-ekora. Esparru hartan abesten zuten kantu bat kantatzen du.

• Ana Mari aitagaz batera preso eta noraezean

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean, aitak leku batera joateko agindua jaso zuen. Laster etxera bueltatuko zelakoan, Ana Mari beragaz eroan zuen. Beste askogaz batera preso hartu zuten aita eta Ana Marik beragaz batera pasatu zuen gaua. Hurrengo goizean presoak kartzelara eroan zituztenean, aitak Ana Mari bide izkina batean utzi zuen; handik etxe batera joan zen korrika babes bila. Amak-eta baserririk baserri joan osten aurkitu zuten umea. Ana Mari izekoagaz batera etxera bueltatu eta ama Begoñara arte joan zen senarraren bila.

• Ama preso zuten aita bisitatzen

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean etxetik alde egin zuten, baina aitite etxean gelditu zen. Beraien aita Bizkargiko frontetik etxera etorri zen eta aita bakarrik topatu zuenean besteengana, beraiengana, joan zen Gallartara. Han atxilotu eta Iruñera eroan zuten preso. Ama lantzean behin joaten zen aita bisitatzera Mirandatik zehar. Horietako bidaietako batean militar batzuek deseroso sentiarazi zituzten. Aitak kartzelan oso txarto pasatu zuen.