Errepresioa

• Handikoak, gerran hilak bi alaba eta langile batailoian semea

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Maritxu eta Felisa gerran hil ziren, Handikoak. Jose langile batailoian ibili zen; tabakoa erosi eta zigarroak egin eta gero saldu egiten zituela kontatzen du.

• Nazionalek jarritako isuna

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Nazionalak sartu eta isunak eta atxiloketak hasi ziren. Mila pezetako isuna jarri zieten Ametzukoei eta Handikoei. Garia eta artoa entregatu egin behar izaten zituzten.

• Isunak eta atxiloketak

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Isunak herriko batzuei ipini zizkieten. Pedro Juan zaharra elkarrizketatzaileetako baten familiakoen etxera joan zen esatera zigorra jasoko zutela. Etxekoek isuna espero zuten, baina etxeko ama eraman zuten atxilotuta. Isuna ere jaso zuten eta ez zuten ordaindu. Zein emakume atxilotu zituzten aipatzen du.

• Berriztarrak Saturrarango kartzelan

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Berrizko emakumeak Saturrarango kartzelan egon ziren. Bere izebak ez zekien gaztelerarik. Anekdota bat kontatzen du, amama plazan saltzen ibiltzen zenekoa.

• Fusilamenduek terrorea eragin zuten

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Fusilamenduak gertatu zirenean, jakin egin zuten. Terrorea sentitu zutela dio, beldur itzela.

• Zergatik eraman zituzten preso emakumeak

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Emakumeak preso zergatik hartu zituzten jakitea erraza ez dela dio. Berak uste du inoiz pentsatu zutena esateagatik izango zela, nazionalak egiten ari zirenarekiko kritikaren bat edo.

• Gerratik itzuli eta etxerik ez

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Gerratik itzulitakoan, ez zieten etxera sartzen laga, eta baserri batera joan ziren.

• "Berdugua"ren erruz

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Amak ez zuen aitaren fusilamenduari buruz ezer esaten. "Berdugua" deitzen diotenaren kontrako berbak esaten zituen amak.

• Aitak herritik alde egin ez, eta fusilatu egin zuten

  Jabier Urkijo Juaristi (1932) Berriz

  Aitak ez zuen herritik alde egin, frankistak sartu zirenean. Haren laneko bikoteak alde egin zuen eta bizirik irten zen.

• Frontera joatera behartuta

  Mari Karmen Rubio Areitioaurtena (1930) Berriz

  Aita gerrarako eraman egin zuten, baita osaba ere. Lehenengo Bilboko kontzentrazio-eremura eraman zituzten eta ondoren frontera. Frantziara pasatu zen eta han koinatuarekin elkartu zen. Bere lehengusu bat ere horrela eraman zuten gerrara.

• Frantziatik Espainiara bueltan

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Kontzentrazio-esparruan, batzuei Espainiara itzultzeko aukera eskaini zieten. Irundik sartu zen Sebastian; eta, bertako tren-geltokian egun batzuk pasatu ondoren, Santanderrera eraman zuten.

• Berriro Frantziara ihesi

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Otsailaren 9 batean, Portbou-ra ailegatu ziren, eta hondatutako arropa eta oinetakoek aldatu ahal izan zituzten. Handik, frantziar Kataluniako Perpignan-era joan ziren; eta, hamabost egunen ostean, Saint Cyprien-eko esparrura eraman zituzten; gerora, Argelès-ekora. Esparru hartan abesten zuten kantu bat kantatzen du.

• Ana Mari aitagaz batera preso eta noraezean

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean, aitak leku batera joateko agindua jaso zuen. Laster etxera bueltatuko zelakoan, Ana Mari beragaz eroan zuen. Beste askogaz batera preso hartu zuten aita eta Ana Marik beragaz batera pasatu zuen gaua. Hurrengo goizean presoak kartzelara eroan zituztenean, aitak Ana Mari bide izkina batean utzi zuen; handik etxe batera joan zen korrika babes bila. Amak-eta baserririk baserri joan osten aurkitu zuten umea. Ana Mari izekoagaz batera etxera bueltatu eta ama Begoñara arte joan zen senarraren bila.

• Ama preso zuten aita bisitatzen

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean etxetik alde egin zuten, baina aitite etxean gelditu zen. Beraien aita Bizkargiko frontetik etxera etorri zen eta aita bakarrik topatu zuenean besteengana, beraiengana, joan zen Gallartara. Han atxilotu eta Iruñera eroan zuten preso. Ama lantzean behin joaten zen aita bisitatzera Mirandatik zehar. Horietako bidaietako batean militar batzuek deseroso sentiarazi zituzten. Aitak kartzelan oso txarto pasatu zuen.

• Milizianoak aitaren bila

  Justina Kareaga Gojenola (1928) Aulesti

  Milizianoen tropak goitik behera zetozela gogoratzen du. Bezperan, beraien aita hartu zuten azaltzeko non zegoen Zapola -trintxera lekua-, baina alde egitea lortu zuen; hurrengo egunean berriro etorri zitzaizkion bila. Bere nebak 7 urtean ibili ziren soldadu.

• Aita ezin besarkatu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Liberen aitak Larrinagako kartzelatik bidalitako karta baten irudia erakusten da. Txarto jaten zuten kartzelan eta bisita egunetan arkumea eramaten zioten jateko. Aita ikustera joan zenean kartzelara, mututurik geratu zen, berak uste ez bezala, ez ziotelako besarkatzen utzi, ezta hurreratzen ere.

• Alaba ausartak

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Agure baten bitartez paseak lortu zituzten aitarekin aurrez aurre egoteko Larrinagako kartzelan. Gero, harremana izaten jarraitu zuten; azkenean, egunkaritik enteratu ziren hil egin zela gizon hura.

• Arratoiekin Larrinagako kartzelan

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Larrinagan torturatu egin zuten aita; arratoiekin izan zuten. Aitak Larrinagako kartzelatik idatzitako eskutitza irakurtzen dute.

• Kanposantuko gurutzea apurtu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Kartak ezin ziren euskaraz idatzi. Galdakaoko kanposantuan euskarazko hitzak zituenez gurutzeak, apurtu egin zieten. Beste batzuei ere apurtu zieten marmolezko hilobia.

• Txokolate paperean ere idatzita

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Aitaren eskutitz eta ohar asko ditu Libek. Kantinploraren estalkiaren azpian pasatakoak dira asko. Etxetik bidalitako txokolate paperean idatzitako eskutitza erakusten da.