Euskara eta politika

  • juanita garmendia Ume-zaintzaile Donostian, euskaraz egin ezinik

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    14 urterekin Donostiara joan zen lanera, beste ahizpa baten etxera, etxe hartako jaioberria zaintzera. Guardiek ez zieten uzten euskaraz hitz egiten lagunen artean, nahiz eta Juanitak erdaraz jakin ez. Azkenean, nola edo hala, ikasi zuen erdaraz egiten.

  • Jesus Artetxe Francoren denboran Ondarroako kale-izenak aldatu egin zituzten

    Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

    Erribera kalean jaio zen. Baina Francoren denboran "Jose Cruz Allo" jarri zioten, errekete baten izena. Franco hil geroztik berreskuratu zuen kaleak izena. Beste kale askorekin ere gauza bera gertatu zen, gerra denborako "arrain zatar" guztiak alde egin arte ez ez zuten berriz hartu izen zaharra. Gaur 31 urte Tejero Madrilgo Parlamentuan sartu zela.

  • 1553 Amona Joxepa espetxera

    Patxi Mugerza (1936) Donostia

    Amona Joxepak ez zekien gaztelaniaz, eta espetxera eraman zuten bilobei euskaraz hitz egiteagatik. Familian sufrimendu handia izan zuten, eta amona penaz hil zela dio Patxik, gerra garaian.

  • MirenEgana Etxeko logela ikastolako ikasgela nola bihurtu

    Miren Egaña Goya (1946) Donostia

    Bere amak 1951. urtean beraien etxean ireki zuen ikastola. Mirenen logela zen ikastolako ikasgela. Goizez eta arratsaldez hamarna ume zituen hasieran eta gero hogeina ume. Logela hura ikasgela nola bihurtzen zuen azaltzen du. Hiru urtetik bederatzi urte bitarteko umeak zituen ikasle.

  • arantza garaialde Donostiako gaztelura ikastera; guardetxea

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    Elbira Zipitriak askotan ikastolatik atera eta umeak gaztelura eramaten zituen, bertan naturarekin loturikoak ikas zitzaten, beti ere jolas bidez. Sarrerako atea fisikako eduki oinarrizkoak lantzeko ere erabiltzen zuen. Guardetxean "Etxe poxpola" abestia abesten zuten,antzerkia eginez.

  • arantza garaialde Urgullen itsasoari buruzkoak ikasten

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    "Isatsoa laino dago" abestuz irakasten zien Elvira Zipitriak geografia eta itsasoari buruzko edukia.

  • arantza garaialde San Juan sua Gazteluan ospatzen

    Arantza Garaialde Maiztegi (1951) Donostia

    Gazteluko toki batean, baluarteko begiratokian (ikus mapan), ospatzen zuten San Juan sua Faustina Karril eta Elbira Zipitriarekin. "Espartinak urratuta" abesten eta dantzatzen zuten suaren inguruan, argazkilari eta guzti.

  • Miren Odriozola "Ya no se existen Mirenes"

    Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

    Bere neba itsasoan egon zen urte askoan, baita gerra garaian ere. Beregana Pasaiara (Gipuzkoa) joateko salbokonduktoa eskatzen joan zenean Gernikara, datu pertsonalak galdetzerakoan "Ya no se existen Mirenes" erantzun zion bertan zegoenak.

  • Pepa Bikandi Eskolak erdaraz; aita euskaltzalea

    Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

    Eskolan hasi zenean, erdaraz berbarik ere ez zuen egiten. "Escuelas Vascas" hasi zirenean, ez ziren publikoak eta ordaindu egin behar ziren. Pepa eskola publikora joan zen. Pepa gaztea zenean, eleganteagoa omen zen erdaraz mintzatzea. Aita oso euskara zalea zen. Pepak dioenez, frantsesak nahiz ingelesak izan, umeei beti euskaraz zuzentzen zaie.

  • Beatriz Agirregomezkorta Aita Ondarretako kartzelan

    Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

    Aita kartzelan egon zen. Ez zekiten non zegoen. Txalupan egin zuten ihes Mutrikutik, eta harrapatu egin zituzten. Ondarretako kartzelan zegoela jakin zuten. Bisitan joanda ahizpari "hable en cristiano" esan zioten.

  • Imanol Lazkano Oñatin, 10 bat saio urtean

    Imanol Lazkano Uranga (1936) Azpeitia

    Plaza asko egin izan dituen garaian, ikastolen inguruan antolatzen ziren saioetan eta, Oñatin saio ugari izaten zituen. Urtean, 10 bat saio izaten zituen han. Oñatiarrak esker onekoak direla dio.

  • Miren Jone Azurza Isunak Zeruko Argiari

    Miren Jone Azurza Aristegieta (1929) Donostia

    Zentsura pasa behar izaten zuen Zeruko Argiak. Isunak jarri zizkieten "Batzokia" eta "naziotasuna" hitzengatik. Harpidedunek dirua ematen zuten isunak ordaintzeko.

  • Marijo Olaziregi Kultura zentsuratuta

    Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria

    Sistema literarioa oso prekarioa zen. Hegoaldean, euskal kulturak jazarpen izugarria jasan zuen. Zentsura malgutu zenean, euskara landuan zegoenak erabat zentsuratuta jarraitu zuen.

  • Marijo Olaziregi Gerra ostean, kultura erbestean propaganda politiko moduan

    Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria

    Iparraldean, euskarazko aldizkariak eskuinarekin eta apaizekin lotzen ziren. Hegoaldean, euskal idazleak jazarri egiten zituzten. Torrealdairen lana aipatzen du; gerra osteko lehenengo urteetako egoera azaltzen du. Orduko Jaurlaritzak kultura baliatzen du propaganda politikorako.

  • Bernardo Atxaga Xabier Quintana, alfabetatze-eskolak eta hitzaldiak

    Joxe Irazu Garmendia (1951) Asteasu

    Bilbon alfabetatu zen euskaraz. Xabier Quintanak eragin handia izan zuen berarengan; eragilea zela dio. Orduko bizipenak kontatzen ditu. Hizkuntzarekin batera, kulturari lotutako hitzaldiak antolatzen zituzten Quintanak eta bere kideek. Lopategi eta Landart joan zirenekoak kontatzen ditu.

  • Bernardo Atxaga Ume biri euskara eskolak ematen

    Joxe Irazu Garmendia (1951) Asteasu

    Rosa Rozadilla izeneko emakume batek lana eskaini zion; bi ume zaharrenen tutore lanak egin zituen, ikastolarako sarbidea lortu zezaten. Ondoren institutuan lan egin zuen bi urtez eta gero Bartzelonara joan zen.

  • Lurdes Auzmendi Eskolan euskaraz egitearren, maistrak jo egiten zuen

    Lurdes Auzmendi Aierbe (1955) Ataun

    Senideek esaten diote ume negartia eta petrala zela. Haurtzarokoak urte zoriontsuak izan zirela dio. Eskolako maisua eta maistra herrikoak ziren. Maistra, maisua ez bezala, euskararen aurkari handia zen. Erdaraz hitz egiteko arazoak zituenez, maistrak jo egiten zuen. Izugarrizko beldurra eragiten zion.

  • Elixabete Garmendia Zeruko Argiari zentsura

    Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

    Zeruko Argian Mikel Atxaga eta Miren Jone zeudenean, isun asko izaten zituzten, zentsurarengatik. Jendeak dirua ematen zuen eta hobeto ateratzen omen ziren.

  • Elixabete Garmendia Eskola erdalduna, hizkuntzarengatik eta erreferentziengatik

    Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

    Eskola nazionalean ibili zen. Maistrak herrikoak eta euskaldunak ziren, baina eskola bera erdalduna. Ez zen hizkuntza kontua bakarrik, erreferentziak ere erabat arrotzak ziren.

  • Elixabete Garmendia Euskara irakasle

    Elixabete Garmendia Lasa (1953) Ormaiztegi

    Militantziarako beste eremu batzuk bazeuden. Gau-eskoletan euskara irakasten aritzen zen Iruñean. Rikardo Arregik eta prestatutako alfabetatze kanpainarekin ikasi zuen gero erakutsiko zuena.