Euskara eta politika

  • Mari Karmen Garmendia Maritxu Barriolaren garrantzia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Maritxu Barriola nor zen azaltzen du. Abelino Barriola antzerkigilearen alaba eta Iñaki Barriola medikuaren arreba. EAJko kidea, oso konprometitua. Bizi osoan lanean. Anaiak eta biek zapata-denda zuten Garibai kalean. Bertan gordeta edukitzen zituen Iparraldean (batez ere Azkainen) argitaratzen ziren lanak (Orixerenak, adibidez). Gero merke saltzen ziren, jendeak eros zitzan. Mari Karmenen ama zen Goierriko banatzailea. Maritxu Barriolari esker Iparraldetik ekarritako hainbat lan aipatzen ditu: Orixeren meza-liburua, Anizeto Zugastirena, `Xabiertxo´ren berrargitalpena...

  • Mari Karmen Garmendia Magisteritza eta andereñoen erresidentzia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzia Manterola kaleko etxebizitza batean egon zen hasieran eta gero Zabaleta kalera pasa ziren, Zilbeti botikariak utzitako pisura. 1964an sortu zen eta ez zuen luze iraun, baina kualitatiboki oso garrantzitsua izan zen. Ategorrietara joaten ziren Magisteritza ikastera. Ez zuten jakiten ikaskideak euskaldunak ziren ala ez. Eskolak bukatu eta gero Milagros Bidegainek euskara eskolak ematen zituen, Aldundiak bideratuta. Berak euskara landuta zuen jada eta ez zen eskola horietara joaten.

  • Mari Karmen Garmendia Formazio osagarria jasotzen zuten andereñoen erresidentzian

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Magisteritza ikasten ari zirenek formazio osagarria jasotzen zuten andereñoen erresidentzian. Esaterako, euskara gehiago landu zuten; irakaslea Mañoli Aleman leitzarra. Euskara lantzeko ezer gutxi zegoen. Beraien etxean Apalategi kaputxinoaren metodoa zegoen, aitonak gerra aurretik erosita, eta hura eraman zuen. Juan Mari Lekuona, Ibon Sarasola eta beste hainbat irakasle ere izan zituzten.

  • Mari Karmen Garmendia Udalekuen hasiera: Barriako udalekua

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzian egin zuten lehenengo ekintza Barriako Udalekuak sortzea izan zen, 1965eko uztailean. Lazkaoko Jose Sarasolaren autobusean joan ziren. Udaleku klandestinoak ziren. Nekane Auzmendi idiazabaldarrak han senide bat zuelako aukeratu zuten Barria. Komun bakarra zegoen eta dutxarik ez, umeak nola garbitzen zituzten. Beraiez gain, jende gehiago egon zen begirale lanetan: Arantxa Idiazabal, Antton Mendizabal... Eraikinaren kudeaketa edo hobekuntzetan Inazio Garmendia (bere aita), Juanito Goia, Iñaki Gurutziaga eta Andoni Egia ibili ziren. Aldi bakoitzean 30 ume eta 15 eguneko txandak. Ekintzak eta ibilaldiak prestatu beharra.

  • Mari Karmen Garmendia Zeruko Argiako "Emakumeen jasokundea" atala eta lehenengo artikulua

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Andereñoen erresidentzian jendea gehituz joan zen. Emakumeen berdintasunak kezkatuta, hainbat konturen inguruan euskaraz idaztea erabaki zuen. Gaztelaniaz "promoción de la mujer" esaten zitzaiona "Emakumearen jasokundea" itzuli zuen, Plazido Mujikaren hiztegian begiratuta. Ez zen ausartzen bere izenarekin sinatzen eta Miren Orreaga jartzea pentsatu zuen, baina Agustin Ezeiza Zeruko Argiako orduko zuzendariak oker zegoela pentsatuta Olarreaga jarri zuen. Hala jarraitu zuen, Rikardo Arregik eskatuta bere izenez idazten hasi zen arte. Rikardoren arrebak Frantziatik ekarritako neskentzako aldizkari bat erabiltzen zuen informazio iturri gisa.

  • Mari Karmen Garmendia Zeruko Argiako "Gazte naiz" atala, alfabetatzearen hasiera...

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Zeruko Argiako "Gazte naiz" atalaren inguruan ibili zirenak: Rikardo Arregi, Saizarbitoria, Ibon Sarasola, Mikel Lasa, Jose Manuel Toledo, Xabier Lete... Antzerki kontuan Maria Dolores Agirreren "Academia vasca de declamación" eta Iñaki Beobidek zuzendutako Jarrai; antzezleen artean, besteak beste, Arantxa Gurmendi. Dena egin zezaketela iruditzen zitzaien, ausartak ziren. Rikardo Arregik euskarazko alfabetatzea jarri zuen martxan. Irakasleak prestatzeko hasieran, Maria Dolores Agirreren lokala erabili zuten. Gero herriz herri. Hitzaldiak ere eman zituzten. Bera zen emakumezko bakarra. Mikel Forkada ibiltzen zen txofer moduan.

  • Mari Karmen Garmendia Lazkaoko benekditarren euskararekiko konpromisoa

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Espainian salbuespen-egoera ezarri zutenean, lagun asko kanpora bidali zituzten zigortuta, Juan Antonio Letamendia, adibidez. Lazkaoko benediktarren euskararekiko konpromisoa garrantzitsua izan zen. Elbira Zipitriaren jakintza jaso eta zabaldu zuten batetik eta bestetik ateak zabaldu, hitzaldi edo bileretarako. Lazkaoko barnetegiaren hazia izan zen. HABEren sorrera.

  • Mari Karmen Garmendia Pakita Arregi

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Pakita Arregi, jaiotzez aresoarra. Oso gazterik joan zen Donostiara, guraso eta anai-arrebekin. Donostian ikasi zuten. Gizarte-laguntzaile ikasketak bukatzeaz bat, aita Agirretxek andereñoen erresidentziako zuzendari jarri zuen. Gero ikasten jarraitu zuen eta EHUko katedraduna izatera iritsi zen, hezkuntza alorrean. Bere lanari esker eta beste hainbaten babesarekin andereñoen erresidentzia aurrera atera zuen. Neska asko prestatu ziren erakunde horri esker. Ikasleak gehitzean, Matia kalera aldatu ziren.

  • Mari Karmen Garmendia Elbira Zipitria

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Harreman gutxi izan zuen Elbira Zipitriarekin. Haren bizitza Bidegileak sailean dago jasota. Bilduma hori berak abiarazi zuen Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikako idazkari izan zen garaian. Zipitria gerra aurretik hasia zen irakaskuntzan. Gerra sasoian Iparraldean egon zen, Sara inguruan. Bertan, besteak beste, Ramon Labaienen irakasle izan zen, haiek ere hara ihes eginda zeuden eta. Gerraostean Donostiara itzuli eta bere etxeko gela batean ematen zituen eskolak Elbirak. Mari Karmen Mitxelena irakasle izandakoak gertutik ezagutu zuen, haren ikaslea izan baitzen.

  • Mari Karmen Garmendia Iparraldera bidaiak; Lauaxeta saria Rikardo Arregiri

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Donostian ikasten hasi zenean, euskarazko liburu eta diskoak eramaten zituen etxera. Frantziako kontuak entzuten ere gustura egoten zen ahizpa. Iparraldera joaten zirenean Labeguerieren diskoak erosi eta ezkutuan ekartzen zituzten. Branka aldizkaria ere bai. Rikardo Arregiri 1966an Lauaxeta saria eman zioten Biarritzen eta hainbat lagun joan ziren. Gogoan du "Le petit prince" liburua erosi zuela.

  • Mari Karmen Garmendia Euskara irakasle oso gaztetatik

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Patxi Altunak berarekin batera euskara klaseak ematera eraman zuen Deustuko unibertsitatearen Donostiako campusera, Altunaren `Euskera, hire laguna´ liburua kopiagailuan argitaratzen zen garaietan. Bere ikasle izandako batzuk: Enkarni Genua, Marisol Bastida (Mikel Laboaren emaztea), Juan Jose Ibarretxe... Santo Tomas lizeoko irakasle ere izan zen Jerardo Elortza eta Rikardo Arregirekin batera 1965-1966 ikasturtean. Aurretik ere Ormaiztegin euskara eskolak ematen zizkien umeei udan. Baina material gutxi zegoen: `Martin txilibitu´ eta `Xabiertxo´ eta gero Orixe, eliz-liburuak... Gerora liburugintzan materiala sortzen ibili ziren: gramatika arloan Patxi Goenaga, Lupe Artola; ipuin kontuan Andu Lertxundi; musika kontuetan Gotzon Aulestia...

  • Mari Karmen Garmendia Tradizioaren eta modernotasunaren arteko talka

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Tradizioaren eta modernotasunaren arteko talka egon zen alor askotan: euskara batuaren baitan, literaturgintzan, antzerkian... Une gogorrak pasa arren, aurrera egin zen. Gauza asko ideologizatu eta politizatu egin ziren, h-aren erabilera, adibidez. Literaturgintzan gaur egun ikuspegi zabala eta emakumezkoen ibilbide sendoa eta eman handikoa ditugula dio.

  • Mari Karmen Garmendia Hezkuntza elebidunaren inguruko tesia

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Eskolara guraso erdaldunak zituzten haurrak joaten hasi zitzaizkienean hizkuntza-ereduak jartzea planteatu zuten. Elebitasunaren inguruan tesia egitea pentsatu zuen, baina zuzendaririk aurkitu ezinda ibili zen. Deustuko irakaslea zen Juan Plazaola jesuitaren bitartez Frantzian erbesteratuta zegoen Julian Ajuriagerrarengana iritsi zen. Hark Estrasburgoko unibertsitatean katedraduna zen alsaziar batengana bidali zuen eta emakume hark lagundu zion doktoretzarekin. Tesiko aztergaia: "Hezkuntza elebiduna Hego Euskal Herriko ikastoletan". Ordurako ezkonduta zegoen eta bi ume zituen eta irakasle lanean zebilen eta erronka handia izan zen.

  • Mari Karmen Garmendia Gerraosteko antzerkigintza

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Ez zuen antzerkirik sekula egin, baina laguntzen ibiltzen zen. Bai Maria Dolores Agirreren taldearen eta bai Iñaki Beobideren taldearen ikusle zintzoa zen. Santo Tomasetan eta San Sebastianetan Antzoki Zaharrean. Herrietara ere joaten ziren eta bertako gazteentzat garrantzitsua izaten zen. Don Manuel Lekuonak prestatutako antzerkiak, klasikoagoak. Xalbador Garmendiak Jarrai antzerki taldearentzat itzulpenak egin zituen, jada modernoagoak.

  • Mari Karmen Garmendia 1997an sinatu zen AEK eta HABEren arteko hitzarmena

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Eusko Jaurlaritzan egon zen sasoian AEK eta HABEren arteko gatazkari irtenbidea ematea tokatu zitzaion. Taldean zituen Josune Arzitondo, Xabier Aizpurua eta Jokin Azkue eta AEK-ko Erramun Osa aipatzen ditu. 1997an sinatu zuten hitzarmena. Gatazkaren nondik-norakoak: AEK eta HABE, elkartuko ez ziren bi bide paralelo zeuden.

  • Mari Karmen Garmendia 70-80ko hamarkadan irakaskuntzan murgilduta

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Franco hil osteko garaia. Gogoan du diru-bilketak egin zirela, besteak beste, Egin eta Deia egunkarientzat eta Erein argitaletxearentzat. Auzolana, dirutan. Santo Tomas Lizeoko irakaslea zen orduan eta irakaskuntzan zebilen buru-belarri. Titulurik ez zuten andereñoek batxilergoa egin zezaten eskolak ematen zituen iluntzeetan eta baita D eta B euskara tituluak ateratzeko ere. Horrez gain, Kataluniatik eredua hartuta, udako eskolak ematen zituzten Loiolan. Euskararekin lotutako batzuk Lazkaon ematen ziren, benediktarretan.

  • Mari Karmen Garmendia Magisteritzan musikako irakaslearekin gertatua; Maritxu Zabalbeaskoa

    Mari Karmen Garmendia Lasa (1947) Ormaiztegi

    Magisteritzan musikako bi irakasle zituzten: Maria Dolores Jauregi, titularra, erregimenekoa, eta Maritxu Zabalbeaskoa laguntzailea. Hirugarren urtean, abesbatza antolatu behar zuela eta Itziar Korta eta bera aukeratu zituen bakarlari gisa. Ikasturte amaieran biei ez gainditua jarri zien. Orduan, Maritxu Zabalbeaskoak bere etxera joan eta berak prestatuko zituela esan zien. Etxean aipatu zuenean konturatu ziren Plazido Domingoren amarekin (Pepita Enbilekin) Eusko Abesbatzan ibilitako Zabalbeaskoatarren familiakoa zela. Familia abertzalekoa eta euskalduna zen. Hari esker gainditu zuten ikasgaia.

  • Garbiñe aperribai Purificacion deitzen zioten gerraostean eskolan

    Garbiñe Aperribai Larrañaga (1932) Arrasate

    Gerraostean gurasoak lanera bueltatu ziren eta bera eskolara, baina dena gazteleraz. Garbiñeri Purificicación deitzen zioten baina berak ez zuen kasorik egiten. Eskolako mojek arratsaldetan ospitalean lan egiten zuten.

  • Andoni Sagarna Donostian bazegoen euskaraz egiteko aukera

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Auzoan, Aldakonea kale inguruan, familia euskaldun asko zeuden. Erosketak eta bestelako kontu asko Grosen egiten zituzten eta bazuten euskaraz egiteko aukera: okinarekin, harakinarekin... Ez zegoen euskaraz egiteko debeku zuzenik, baina ez zegoen euskarazko hedabiderik, ikastolarik... sarri kontu folklorikoekin lotzen zen (Santo Tomasetako euskarazko antzerkia, bertso-saioak...).Torrealdaik `El libro negro del euskera´n azaltzen du Francok ez zuela nahi euskara modernizatzerik. Ikasketa guztiak gaztelaniaz egin zituen arren, ikaskideekin euskaraz egiten zuen. Hala ere, bazeuden konplexuagatik-edo euskaraz egiten ez zutenak.

  • Andoni Sagarna Gaztelania nagusi hezkuntzan; jesuita euskaldunak

    Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

    Ume gutxi batzuk ikastolan ibiltzen ziren, baina gainontzeko gehienak ikastetxe erlijiosoetan. Gaztelania zen nagusi hezkuntzan, baina ume euskaldunek euskaraz egiten zuten elkarrekin eskolatik kanpo. Irakasleekin gaztelaniaz egiten zuten, nahiz eta baziren irakasle euskaldun gutxi batzuk. Berak Jesuiten eskolan ikasi zuen. Baziren bi irakasle euskaraz bazekitenak; haietako batek froga bat egin zion, euskaraz zenbateraino zekien jakiteko. Aita Goenaga.