Euskara eta politika

  • Juan Martin Elexpuru 1968an Durangoko Azokara

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    Gogoan du 1968 inguruan Durangoko azokara joan zirela. Orduan elizpean egiten zen. Lur eta Kriselu argitaletxeen mahaiak. Arantxa Urretabizkaia, Ibon Sarasola, Saizarbitoria, Xabier Gereño... zeuden liburuak saltzen. Diskoak ere bazeuden. Bilbo aldeko liburu-dendetakoak (Verdes eta beste). 6-7 mahai zeuden guztira.

  • Juan Martin Elexpuru 60. hamarkadako kultura-mugimendu garrantzitsua

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    60. hamarkada inportantea izan zen, kultura-mugimendu handia egon zelako: lehenengo argitaletxeen sorrera (Itxaropena, Lur...), lehenengo ikastolak... Musikan ere mugimendu handia egon zen (Ez dok Amairu eta beste) eta antzerkian ere bai.

  • Juan Martin Elexpuru Irakaskuntzako lehen lana Zarauzko ikastolan

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    Zarauzko ikastolan hasi zuen irakaskuntza-lana. Manolo Urbietaren bitartez hasi zela bertan uste du. Zarautz oso herri euskalduna zen Bergararekin alderatuta. Horrez gain, herrian prestigio handia zuen euskaltzale asko zegoen: Imanol Murua, Baxilio Bergara... Zarauzko ikastola indartsu zegoen ordurako. Irakasle asko zeuden, baina asko titulurik gabeak eta denek ere euskara maila baxua zuten. Hango irakasleei eskolak eman zizkien eta apunte batzuk ere prestatu zituzten.

  • Juan Martin Elexpuru 1976an Bergarako ikastolan eta UNEDen hasi zen

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    1976an soldadutzatik itzuli zenean, Bergarako ikastolan hasi zen lanean. Urte berean UNED sortu zen eta han ere hasi zen, lanaldi erdiz. Lehenengo urtean Filosofiako sailean egon zen. Jerardo Elortza arautu gabeko ekintzen arduraduna zen eta denetarik sartzen zen bertan. Bigarren urtean sortu zen Euskara Departamendua.

  • Juan Martin Elexpuru 1976-1977an alfabetatzeko gau-eskolak ematen Bergarako ikastolan

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    Belaunaldien arteko aldaketa (aurretik zeuden Josu Oregi, Txomin Amasorrain...) nolakoa izan zen. Beraiek aurrekoengandik baino gehiago edaten zuten Zeruko Argia, Anaitasuna, Jakin, ETAren inguruko panfletoak eta halakoetatik. Ordurako alfabetatzeko giroa hasia zegoen Rikardo Arregirekin eta hortik gau-eskolak hasi ziren (gerora AEK izango zena). Fermin Korkostegi zen arduraduna. Askotan alfabetatze ikastaroetan zebiltzanak irakasle ere izaten ziren aldi berean. Bergarako ikastolan ematen ziren gau-eskolak.

  • Juan Martin Elexpuru D eta B mailako euskara ikastaroen hasiera UNEDen

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    1977an UNEDen Euskara Departamendua sortu zenean, gau-eskolak utzi eta han hasi zen, D eta B mailako euskara klaseak ematen. Euskaltzaindiak 1970-1971 ingurutik zeuzkan zehaztuta bi maila horiek: D oinarrizkoa eta B altutxoagoa. Azterketak egiten ziren, baina libreak, ez zegoen inolako ikastarorik prestatu ahal izateko. Orduan, Jerardo Elortzak bultzatuta, Euskaltzaindiarekin adostu zen ikastaroak ematea eta azterketak Bergaran egitea.

  • Juan Martin Elexpuru D eta B mailako klaseen eraginez Euskal Herri osoko jendea Bergaran

    Juan Martin Elexpuru Arregi (1950) Bergara

    Donostian EUTGn eta Bilbon Labayrun ere hasi ziren D eta B mailako euskara klaseak ematen, baina Bergarakoa zen indartsuena. Pixkanaka Euskal Herri osoko jendea hasi zen etortzen eta mugimendu handia sortu zen herrian. Larunbatetan 600-700 lagun inguru batzen ziren. Urte batean sarrera-azterketak egin behar izan zituzten, jende gehiegi zegoelako.

  • Jerardo Elortza Bilboko Kriselu antzerki-taldearekin Bergaran

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Kriselu antzerki taldearen izenaren jatorria. Euskaltzaindiaren egoitzan egiten zituzten entseguak Bilbon, astean bi-hiru aldiz. Eztabaida politikoak izan zituzten obra prestatzerakoan, baina aurrera atera zen. Bilboko Ayalan antzetu zuten lehenbizi, gero Durangon eta hirugarrenez Bergarako Novedades-en.

  • Jerardo Elortza 1967an antzerki-taldeen biltzarra Zaldibarren; 1968an egoera-aldaketa

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    1967an antzerki-taldeen arteko biltzar handi bat egin zen Zaldibarren. Balentin Lasuen zen orduan Zaldibarko alkate. Salvat etorri zen Bartzelonatik, Aresti ere egon zen, Kriselu taldeko kide asko ere egon ziren, nahiz eta ordurako sakabanatuta egon, Jarrai taldekoak, Zubikarai, Murua... Ernai taldeko kide batzuk ere egon ziren, Markos Gabilondo esaterako. Euskal antzerkiaren norabidea eta arazoak aztertu ziren, besteak beste. 1968an egoera politikoak eraginda, askok kanpora alde egin behar izan zuten, beste asko preso... Eragin handia izan zuen horrek ez bakarrik antzerkian, baizik euskal produkzio guztian. Zatiketak eta ezinikusiak sortu arren, antzerki-talde batzuek aurrera jarraitu zuten. Oiartzungo Lartaun eta Intxixu.

  • Jerardo Elortza Oñatz antzerki-taldearen obra bertan behera zentsuragatik

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Bera Alemaniatik itzuli zenean Oñatz antzerki-taldeak laugarren obra bat prestatu nahi zuen. `Hiru gizon bakarka´ liburuaren zati bat hartu zuten eta entseguak ere egin zituzten. Obraren itzulpena eskatu zieten eta Gandiagak egin zuen, baina hala ere ez zuen zentsura gainditu eta bertan behera geratu zen.

  • Jerardo Elortza Frankismoaren azken urteetako giro nahasia

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Frankismoaren azken urteetako giroa oso nahasia izan zen arlo askotan. Ernai taldea ere garai horretan desegin zen. Oraindik zentsura zegoen. Ezin zen edozer esan eta gauza asko antzerkiaren bitartez esan nahi izaten ziren. Ikastoletan ere liskarrak sortu ziren. Gerora, Trantsizio garaian, Maskaradarekin egin zela jauzi handia euskarazko antzerkian uste du.

  • Jerardo Elortza 1974ko Bergarako kultura hamabostaldia

    Jerardo Elortza Egaña (1944) Oñati

    Bergarako ikastolan hasi zen lanean 1974-1975 ikasturtean. 1974ko abenduan kultura hamabostaldi indartsua antolatu zen. Tolosan egiten ziren halakoak. Durangokoaz gain, herrietan ere liburu-azokak egiten ziren. Auspoa eta Kulixkaz aparte, ordurako hasiak ziren Lur, Kriselu, Etor... eta beste argitaletxe batzuk. Bergarako kultura hamabostaldiko egitaraua. Txondorra egin zen plazan. Bertsolariak: Mattin, Xalbador, Uztapide... Hitzaldiak ere izan ziren. Gripe izurritea zegoen eta hitzaldiren bat bertan behera geratu zen. Artean ez zegoen itzultzailerik eta Euskara Zerbitzurik Udalean eta gogoan du itzulpen batzuk egin izan zituela garai hartan.

  • Zumalde ahizpak Euskarak balorerik ez zuen, gutxitu egiten zen

    None Zumalde Zumalde ahizpak () Oñati

    Auzoetatik kalera jaitsi, euskara alde batera utzi eta euren eguneroko bizitza gaztelaniaz egiten duen jendea ezagutzen dute Zumalde ahizpek. Oso ohikoa zen garai batean ingurune erdaldunetara joan eta euskara ahaztea, begi onez ikusten zen hori. Eskolan ere euskararen kontrako jarrera gogorra zen oso.

  • Pedro Mari Armendariz Zubizarreta `Gora Euskadi´ jo zuen Eskoriatzako Musika Bandarekin

    Pedro Mari Armendariz Zubizarreta (1938) Eskoriatza

    Behin Eskoriatzako Musika Bandako zuzendari errioxarra Donostiara joan zen eta Erbiti musika-dendan `Gora Euskadi´ kantaren partitura erosi zuen. Kalejiran jo zuten Eskoriatzan eta jende guztia txaloka. Bandan saxofoia jotzen zuen kide bat karlista zen eta hark ez zuen jo. Haren etxe paretik pasatzean, atea itxi zieten.

  • Maite Barrena Euskal kulturaren errepresioa frankismoan

    Maite Barrena Aranburu (1948) Jabier Mendizabal Lizarralde (1942) Bergara

    Frankismo sasoian, Segurako txapelketara joan ziren batean, polizia agertu zen eta abade batek esan zien nondik ihes egin. Legazpin, haurrekin zeudela, polizia agertu eta etxeetan ezkutatu ziren.

  • Jose Luis Gorrotxategi Bertso jaialdietako gai-zerrenda Gobernu Zibilean onartu behar

    Jose Luis Gorrotxategi Zangitu (1945) Bergara

    Frankismo garaian Gobernu Zibilaren oniritzia behar zen bertso jaialdi bat egiteko eta bertan kantatzeko. Gai-zerrenda ere bidali behar izaten zen. Gai guztiak Urtain boxeolariaren ingurukoak jartzen zituzten. Behin Donostian Iriondo Gobernu Zibiletik pasa gabeko gaiak jartzen ari zela gertatutakoa. Jose Luisi berari ere debekatu zion behin Gobernu Zibilak Lasturren kantatzea.

  • Jose Luis Gorrotxategi Frankismo garaian Gobernu Zibilak debekatutako bertsolariak

    Jose Luis Gorrotxategi Zangitu (1945) Bergara

    Frankismoan Gobernu Zibilak debekatuta izan zituen bertsolariak: Azpillaga, Lopategi eta Xalbador. Ihes eginda Iparraldera pasatzen ziren ETAkideak etxean hartzeko prest agertu zelako debekatu zuten Xalbador. Azpillaga eta Lopategi, berriz, politika kontuetan sartzen zirelako. Askotan saioa antolatu zutenek ordaintzen zuten haiei jarritako isuna. `Lazkao Txiki´k 1500 pezetako isuna ordaindu behar izan zuen txikikeria bategatik. Lizaso eta Agirre atxilotu zituztenekoa.

  • Jose Agustin Amonarriz Ezkutuan "Gora Euzkadi" abesten

    Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

    Gerraosteko euskal giroa. "Gora Euzkadi bizi bedi..." kanta abesten zuten ezkutuan. Abestiaren letra. Errepublikanoek beste kanta batzuk zituzten. Zerbait mugitu zen, baina Tolosa oso erdaldunduta zegoen. Kosta zitzaion buelta ematea, baina ikastolari esker lortu zen.

  • Jose Agustin Amonarriz Lantegietan hartu zuen indarra euskarak

    Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

    Gerraosteko helburua: euskara berreskuratzea. Lantegietan hartu zuen indarra euskarak. Lantegi gehienetako nagusiak euskaldunak ziren eta lanera etorritako asko ere euskaldunak, inguruetako baserritarrak.

  • Jose Agustin Amonarriz Euskara zeharo galarazita

    Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta

    Gerraostean, euskara zeharo galarazi zen. Meza, eskola eta doktrina erdaraz izaten ziren. Agustinen osaba bat apaiza zen, eta hark ere sermoia erdaraz ematen zuen nahiz eta erdaraz oso ondo jakin ez. Euskal izenak aipatzerik ere ez omen zegoen. Jendea beldurrez bizi zen.